چهارپایه‌خوانی با مسلمیه پا گرفت
خاطرات حاج مرتضی طاهری از شیوه‌های سنتی عزاداری مسلمیه
هر ساله با فرارسیدن ایام شهادت حضرت مسلم‌بن عقیل(ع)، نخستین شهید واقعه جانسوز نهضت کربلا، بنا بر سنتی دیرینه مراسم مسلمیه با حضور هیئت‌های عزاداری در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) برگزار می‌شود. همچنین روزهای ۶، ۷ و ۸ ذی‌الحجه در تقویم آیین‌های عزاداری شیعه با عنوان «مسلمیه» به ثبت رسیده است. نقل شده که بنیانگذار این آیین، مدیحه‌سرایی از اهالی کربلا به نام «حاج مرزوق» بوده است. با استناد به منابع مکتوب تاریخی، عزاداری مسلمیه در زمان حضور حاج مرزوق در ایران یعنی حدود ۱۳۰سال پیش مرسوم شده و از آن زمان تاکنون هیئت‌های عزاداری با راه‌اندازی دسته‌های عزاداری در این ایام به حرم عبدالعظیم حسنی(ع) می‌روند. با حاج مرتضی طاهری، مداح اهل‌بیت(ع) به‌منظور واکاوی تاریخچه و فلسفه برگزاری آیین سنتی مسلمیه گفت‌وگو کرده‌ایم.
هر شب برای یک قشر
حاج محمد مرزوق، طلبه‌ای اهل کربلا بود که حدود ۱۳۰سال پیش از طرف اهالی هیئت بزازهای بازار تهران از او دعوت میکنند تا به ایران بیاید، اما قبول نمی‌کند. دعوت دوم که از سوی هیئت بنی‌فاطمه(س) صورت می‌گیرد، در سال ۱۲۷۰ هجری شمسی، از کربلا راهی ایران می‌شود و شیوه سینه‌زنی سنتی را در ایران پایه‌گذاری می‌کند که این شیوه عزاداری توسط هیئت بزازها، پیرعطا و بنی‌فاطمه(س) ادامه یافت. حاج مرتضی طاهری درباره سابقه برپایی مراسم مسلمیه می‌گوید: «مراسم مسلمیه که امروز به سنتی سالانه تبدیل شده، از سال‌های بسیار دور آغاز شده است. تا جایی که بنده به‌خاطر دارم بیش از 55سال است که شاهد این مراسم هستم. در زمان رژیم گذشته مراسم مسلمیه به‌عنوان یکی از شعائر مذهبی و شیعی توسط 3قشر مداحان، روضه‌خوانان و منبری‌ها برگزار می‌شد؛ به‌گونه‌ای که یک شب به مداحان، یک شب به روضه‌خوانان و یک شب نیز به خطبا و منبری‌ها اختصاص داشت. شبی که مراسم مسلمیه توسط روضه‌خوانان برگزار می‌شد به سادات شیرازی معروف بود و می‌گفتند سادات شیرازی می‌آیند و مراسم را برگزار میکنند. هیئت‌های مختلف هم در مراسم مسلمیه شرکت می‌کردند. به‌نظرم تاریخچه این مراسم به واسطه کثرت هیئت‌های عزاداری یک مقدار کمرنگ شده است.»
آمادگی برای ورود به محرم
پای صحبت‌های مداحان و روضه‌خوان‌های قدیمی که بنشینید حتما از حضور در مراسم مسلمیه خاطرات زیادی برای شما نقل میکنند. حاج مرتضی طاهری هم خاطره‌ای از برگزاری این مراسم در ذهن دارد که مرورش می‌کند: «من خاطرات زیادی از حضور در مراسم مسلمیه دارم؛ مثلا یکی از علاقه‌های بنده و برادرم حاج محسن آقا همین بود که با مرحوم پدرم به مسلمیه می‌رفتیم، می‌ایستادیم و اجرای برنامه‌ها را تماشا می‌کردیم. دیدن این صحنه‌ها برای ما بسیار تأثیرگذار و مشوق بود. الحمدلله امروز مسلمیه امتداد و جریان پیدا کرده است. در حقیقت انگیزه اصلی مسلمیه اعلام عزای محرم است. این روزها، ایام شهادت امام محمدباقر(ع)، شهادت حضرت مسلم و روز عرفه است، اما مهم‌ترین هدف از مسلمیه اعلام آمادگی برای ورود به‌ماه محرم است.»
کسی برای شاه دعا نمی‌کرد
مرحوم سیدعلی آقای میرهادی یکی از قدیمی‌ترین مداحانی است که در سال‌های دور پای ثابت مراسم مسلمیه بود. او کسی بود که تبحر خاصی در دعاخوانی داشت و برای خلاص شدن از فشارهایی که در مراسم مسلمیه برای دعا کردن محمدرضا پهلوی وارد می‌کردند به ترفندهای هوشمندانه‌ای متوسل می‌شد. مرتضی طاهری خاطره‌ای هم از مراسم دعاخوانی مسلمیه نقل می‌کند: «در دوران طاغوت تولیت حرم حضرت عبدالعظیم(ع) از طرف دستگاه شاهنشاهی منصوب می‌شد. برای همین تولیت حرم دستور داده بود هر کسی برای اجرای برنامه می‌آید باید در پایان مراسم برای شاه دعا کند و اگر کسی دعا نمی‌کرد برایش گران تمام می‌شد. مرحوم سیدعلی آقای میرهادی که حاج منصور و برخی از مداحان در دعاخوانی، خود را شاگرد ایشان می‌دانند، برادری داشت که رئیس جامعه مداحان و به آقاشاه معروف بود. به‌دلیل فشاری که برای دعا کردن شاه می‌آوردند، وقتی او می‌خواست دعا کند دستش را روی سینه می‌گذاشت و می‌گفت خدایا! حضرت شاه را از خطرات حفظ کن؛ در اصل آقاشاه به این ترتیب خودش را دعا می‌کرد و آنها فکر می‌کردند شاه را دعا می‌کند.»
اهمیت عزاداری سنتی
شیوه‌های عزاداری و روضه‌خوانی و حتی دعاخوانی در مراسم مسلمیه از سنت‌هایی که 5دهه قبل پایه‌گذاری شده پیروی می‌کند و شاید به همین‌خاطر مسلمیه را یکی از سنتی‌ترین مراسم عزاداری می‌دانند که هنوز در تهران برپا می‌شود. چهارپایه‌خوانی یکی از همین شیوه‌های عزاداری است که سابقه آن به شروع برپایی مراسم مسلمیه در حرم عبدالعظیم حسنی(ع) برمی‌گردد. مرتضی طاهری چهارپایه‌خوانی را منحصر به فردترین شیوه عزاداری در مراسم مسلمیه می‌داند: «یکی از سنت‌های خوبی که از گذشته‌های دور وجود داشته و امروز هم در مسلمیه جریان دارد، سنت چهارپایه‌خوانی است. این سنت در روزهای تاسوعا و عاشورای بازار تهران نیز حفظ شده است. چهارپایه‌خوانی سنت بسیار زیبایی است. در این سنت، مداح روی چهارپایه می‌ایستد تا همه او را ببینند و صدایش را بشنوند. در گذشته به‌دلیل نبودن ابزارهایی چون بلندگو، مداحان از این روش استفاده می‌کردند تا عزاداران و هیئتی‌ها بهتر بتوانند از مراسم بهره ببرند. حسن مراسم با شور و شکوهی که این روزها برگزار می‌شود این است که شیوه‌های سنتی عزاداری به نسل جدید و جوان انتقال پیدا می‌کند و جوان‌ها از سنت‌های خوبی که در گذشته وجود داشته، تأثیر می‌پذیرند.»
مسلمیه در شهرهای دیگر
آیین سنتی ایام مسلمیه هر سال از شب شهادت حضرت امام محمدباقر(ع) تا روز شهادت حضرت مسلم‌بن عقیل(ع) برگزار می‌شود.
این مراسم به‌مدت ۳شب از دیرباز در صحن مطهر حضرت عبدالعظیم(ع) برقرار بوده و پیش از این هیئت‌های تهران به شهرری می‌آمدند، اما طی چند سال گذشته عزادارانی از شهرستان‌های استان تهران نیز به جمع عزاداران پیوسته‌اند که ازجمله آنها شهرستان‌های ورامین، قرچک، پاکدشت، دماوند، فیروزکوه، شهریار، اسلامشهر، شهرقدس، ملارد، پردیس، رباط کریم و...را می‌شود نام برد. البته بنا به‌گفته ابراهیم صدیق، مسئول جامعه‌الذاکرین شهرری، سال گذشته هیئت‌هایی از شهرهای قم و کاشان نیز به جمع عزاداران ایام مسلمیه در صحن حرم حضرت عبدالعظیم(ع)پیوسته‌اند.
بنا بر‌گفته حیدر توکل، از مداحان بنام تهران، طی سال‌های گذشته مراسم مسلمیه در شهرهای کاشان، اراک، اصفهان، زنجان و چند شهر دیگر برگزار می‌شود.
او خاطرنشان کرد که پیش از این و قبل از رسیدن‌ماه محرم، همه شهرها در روز شهادت امام محمدباقر(ع) عزاداری می‌کردند و با این حرکت به استقبال‌ماه محرم می‌رفتند، اما طی سال‌های گذشته این مراسم ساماندهی و برای آن برنامه‌ریزی دقیق‌تری شده و با سالروز شهادت مسلم‌بن عقیل ایام مسلمیه نیز در این شهرها برپا می‌شود.
