انتخابات تناسبی در مسیر اجرا

علیرضا احمدی-روزنامه‌نگار

سخنگوی شورای‌نگهبان در نشست‌خبری دیروز خود، از موافقت این شورا با برگزاری «انتخابات تناسبی» مجلس در تهران خبر داد و اعلام کرد که ابهام‌ها درباره این طرح رفع شده‌است. اعلام این خبر ازسوی هادی طحان‌نظیف در شرایطی است که با توجه به ایرادهای مبنایی هیأت‌عالی نظارت مجمع تشخیص‌مصلحت‌نظام به این طرح، اجرای آن در انتخابات اسفندماه1402همچنان با ابهام‌هایی مواجه است.با وجود این، اما آنگونه که از شرایط برمی‌آید، با موافقت شورای‌نگهبان، برگزاری تناسبی انتخابات مجلس در تهران، یک گام به اجرایی‌سازی نزدیک شده‌است؛ طرحی که طی حدود یک‌ماه اخیر، با فراز و فرودهایی همراه بوده‌است. شورای‌نگهبان در مرحله قبل از بررسی طرح اصلاح قانون انتخابات، نسبت به اصل برگزاری انتخابات تناسبی ایرادی نداشت‌، اما ابهام‌هایی را مطرح کرد که ازسوی مجلس رفع شد و اکنون توانسته تأیید اعضای شورای‌نگهبان را جلب کند.

فراز و فرودهای یک طرح
برگزاری انتخابات تناسبی برای نخستین‌بار در تهران، ایده‌ای بود که در جریان بررسی طرح اصلاح موادی از قانون انتخابات مجلس کلید خورد؛ آن‌هم با این رویکرد کلی که با نقش‌آفرینی مؤثرتر احزاب و تشکل‌های سیاسی، شاهد برگزاری انتخابات پرشورتری باشیم. در ادامه اما این طرح با رفت‌وبرگشت‌هایی میان مجلس، شورای‌نگهبان و مجمع تشخیص ‌مصلحت‌نظام همراه بود که به بررسی آنها می‌پردازیم.

آنچه باید از «انتخابات تناسبی» بدانید
براساس طرح تصویب شده ازسوی مجلس به‌منظور برگزاری تناسبی انتخابات در مجلس در حوزه انتخابیه تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس، هر داوطلب تعیین صلاحیت شده‌ای می‌تواند به‌صورت منفرد یا به‌عنوان عضوی از صرفاً یک فهرست نامزد شرکت در انتخابات شود. دستورالعمل نحوه شکل‌گیری، زمانبندی آغاز فعالیت، انحلال و جابه‌جایی نامزدها بین فهرست‌ها و انصراف آنها از فهرست در هر دوره از انتخابات حداقل یک‌ماه قبل از زمان آزادی تبلیغات توسط هیأت اجرایی مرکزی انتخابات تهیه، به‌روز و پس‌از تأیید هیأت مرکزی نظارت بر انتخابات ازسوی وزیر کشور ابلاغ می‌شود. درصورت عضویت هر نامزد در بیش‌ از یک فهرست، آرای او در تعیین سهم فهرست‌های دارای عضویت محاسبه نمی‌شود و آرایی که یک‌جا به فهرست‌های ایشان داده شده، به آرای این نامزد اضافه نمی‌شود و با ایشان شبیه به یک نامزد منفرد برخورد می‌شود. رأی‌دهندگان حوزه‌ انتخابیه می‌توانند گزینه‌های مدنظر خود را با ترکیب‌های مختلف از بین نامزدهای منفرد و فهرستی تا سقف کرسی‌های حوزه انتخابیه انتخاب کنند.



فراز و فرودهای یک طرح
نمایندگان مجلس معتقدند برگزاری انتخابات مجلس در تهران به‌صورت تناسبی تأثیر به‌سزایی بر افزایش مشارکت در انتخابات دارد. در ادامه به مهم‌ترین مزیت‌های برگزاری تناسبی انتخابات می‌پردازیم:
1.  افزایش قابل‌توجه نقش‌آفرینی احزاب و تشکل‌های سیاسی
2.  ایجاد فرصت برای رقابت میان فهرست‌های انتخاباتی
3.  شکل‌گیری رقابت سالم درون‌فهرستی
4.   ایجاد توازن نسبی در شکل‌گیری اکثریت و اقلیت در مجلس و افزایش تضارب آرا
5.  ترغیب احزاب و تشکل‌های سیاسی به معرفی افراد متخصص
6. کسب کرسی نمایندگی ازسوی طیف‌های سیاسی براساس میزان رای‌آوری
7.  حذف نشدن جریان‌ها و طیف‌های مختلف سیاسی از گردونه انتخاب
8.  ایجاد زمینه مناسب برای ورود افراد نخبه به مجلس
9.  فراهم شدن بستر مناسب به‌منظور ثبات‌ تصمیم‌سازی برای کشور
10.  افزایش میزان تعهد نمایندگان به فهرست‌های انتخابی

اما و اگرهای موجود
با وجود اعلام نظر موافق شورای‌نگهبان،به‌نظر می‌رسد اجرای انتخابات تناسبی در انتخابات اسفندماه سال‌جاری همچنان با اما و اگرهایی مواجه است؛ چراکه هیأت‌عالی نظارت مجمع نیز ایرادهایی به این طرح داشته‌است و باید در انتظار تعیین‌تکلیف آنها نیز بود. سخنگوی‌ شورای‌نگهبان در نشست‌خبری دیروز خود، با اشاره به این موضوع، اعلام‌کرد که هیأت‌عالی نظارت بر حسن اجرای سیاست‌های کلی انتخابات در مرحله قبل ایرادهایی به این طرح داشته‌است، اما در این مرحله، این شورا تاکنون نظری از مجمع دریافت نکرده‌است.

مهم‌ترین معایب
اگرچه برگزاری انتخابات تناسبی فعلا در حوزه انتخابیه تهران، ری، شمیرانات و اسلامشهر مدنظر قانونگذاران قرار دارد، اما این شیوه برگزاری انتخابات منتقدانی هم دارد که از معایب اجرای چنین طرحی می‌گویند؛ معایبی که در ادامه مورد بررسی قرار می‌گیرد.
1.  وجود خطر حذف طیف‌های سیاسی اقلیت یا دارای وزن کمتر از گردونه رقابت
2.  ایجاد بستری برای پررنگ‌تر شدن «گروه‌گرایی»
3.کاهش امید افراد مستقل و بدون وابستگی حزبی برای انتخاب شدن
4.   وجود خطر کاهش نقش‌آفرینی مردمی در تنظیم فهرست‌های انتخاباتی
5.  احتمال شکل‌گیری ائتلاف‌های ناپایدار

نظر دولت چیست؟
برگزاری انتخابات تناسبی در تهران اگرچه با نظر موافق مجلس و شورای‌نگهبان درحال برداشتن گام‌های نهایی درمسیر تبدیل به قانون است، اما دراین میان دولت نیز به‌عنوان برگزارکننده انتخابات، با توجه به تغییراتی که در شیوه شمارش‌آرا ایجاد می‌شود، نظراتی دراین باره دارد. برهمین اساس هم بود که وزیر کشور در واکنش به تصمیم مجلس برای برگزاری انتخابات تناسبی تأکید کرد: «در موضوع انتخابات تناسبی، برای ما مهم این است که در اجرا مشکل نداشته باشیم.» احمد وحیدی با تأکید براینکه این طرح هنوز به قانون تبدیل نشده‌است، گفت: اگر طرح نمایندگان به قانون تبدیل شود، دولت هم از آن تبعیت خواهد کرد. این اظهارات وزیرکشور در شرایطی است که پیش‌از این وی در جلسه هیأت نظارت مجمع تشخیص مصلحت نظام نکاتی را مطرح کرده بود که به «مخالفت» تعبیر شده بود. وحیدی اما تأکید دارد این نکات به‌معنای مخالفت نیست و عدم‌وجود مشکل در اجرا برای برگزارکنندگان انتخابات مهم است.