گزارش
نقش زنان در شکوفایی ادبیات جهاد و مقاومت
جنگ تحمیلی بخش مهمی از حافظه تاریخی نسل ما را شکل داده است، این دوران را می‌توان در آینه کتب نویسندگان زن دید و خواند؛ بی‌شک آنها ناشنیده‌ترین خاطرات و روایات مستند دوران دفاع‌مقدس‌اند. استواری قامتِ قلمِ تاریخنگارانِ زن پس از انقلاب، از عواطف ناب معنوی‌ای که متصل به حضور زنان در قیام عاشورا است و به‌ویژه از نقش حضرت زینب سلام‌الله‌علیها سرچشمه گرفته است.
بی‌شک تاریخنگارانِ آینه‌دار با نشان‌دادن فداکاری زنان در پشت جبهه و حضورشان در شهرهای درگیر جنگ، توانسته‌اند الگو و تصویری از زنی موحد به همراه رفتارها و آرمان‌هایش را، از نسلی به نسل دیگر منتقل سازند.
پرداختن به حضور زنان در بطن جنگ تحمیلی به‌عنوان ضرورتی تاریخی و فرهنگی است و می‌تواند بخش عظیمی از روایات ناشنیده را آشکار و ثبت در تاریخ سازد. پیوند نویسندگان زن با ادبیات دفاع‌مقدس به‌دلیل وجود روایت‌های عظیمی از حضور پرشمار زنان در عقبه جنگ و حتی در مناطق جنگی بود. شرح‌حال این زنان به قلم زنان نویسندهای که گاهی خود در آن حضور داشت با اقبال بالای مخاطبان مواجه شده است. اما از این واقعیت نیز نباید چشم‌پوشی کرد که تعداد زنان جوان نویسندهای که سال‌های جنگ را ندیده‌اند و در این حوزه قلم می‌زنند بی‌نظیر است.
با مرور آثار تولید شده در ادبیات دفاع‌مقدس، می‌توان چهره و الگویی از زن انقلاب اسلامی را مشاهده کرد. ویژگی‌هایی که در دل قصه‌ها و شرح‌حال‌های آنان وجود دارد به خواننده نشان می‌د‌هد که این زنان و زن انقلاب اسلامی چگونه زنی است. در ادامه برخی از این ویژگی‌ها مرور می‌شوند.
سرشار از عاطفه و احساس
با مطالعه برخی از آثار منتشرشده با واژه‌هایی مواجه می‌شویم که به فعالیت یا به زنانگی مربوط‌اند یا نشان از بار عاطفی و احساسی نویسندگان زن دارند؛ در سطور کتاب‌هایی که به قلم زنان نگاشته شده است به‌ویژه اگر راوی آن هم یک زن باشد به واژه‌هایی برمی‌خوریم که از لحاظ عاطفه و کلام مختص زنان هستند. تعابیر زنانه شامل دعای مادرانه، احساسات مادرانه، احساسات عاشقانه همسرها و تکیه کلام‌های زنانه ازجمله این موارد هستند.
زنانه‌نوشتن از زنان
نگاه زنانه گاه می‌تواند توصیف لطیف‌تر و جزئی‌تری از صحنه را به نمایش بگذارد. متن زیر بخشی از کتاب دا است:
«جنازه یک دختر 10 ساله بیش از همه زجرم می‌داد. معصومیت صورتش با آن لباس مندرسی که بر تن داشت، مرا که سعی کرده بودم برخود مسلط باشم به هم می‌ریخت.خوب به یاد دارم روسری‌اش باز شده و مو‌هایش به هرطرف پخش شده بود.لباس‌های کهنه پسرانه‌ای تنش بود که با نخ سبز پشمی بافته شده بود... روسری از جنس حریر مصنوعی بود که زمینه سفید رنگش با پروانه‌های رنگارنگی منقش شده بود.اما حالا پروانه‌های روسری در خون دخترک دست و پا می‌زدند».
این توصیف جزئی و دقیق و ریزبینانه، جز از نگاه زنانه برنمی‌آید. توصیف جزئیات، نگاه ظریف، آرایش فراوان کلمات و توجه به موضوعات خاص از ویژگی‌های نویسندگان زن است. این ویژگی‌ها به وضوح در کتاب‌هایی نظیر دا و دختر شینا که نویسنده هردو زن است به چشم می‌خورد.
خودباوری
یکی دیگر از عناصری که در نهضت تاریخ‌نگاری زنان انقلاب‌اسلامی مشاهده می‌شود، ویژگی خودباوری در میان این زنان است. در دوران دفاع‌مقدس نقش پشتیبانی روانی و عاطفی خانواده، بعد از رفتن همسران و فرزندان به جبهه، بر دوش زنان قرارگرفت. پیش از انقلاب نیز در دوران مبارزه با رژیم ستم‌شاهی، زنان به گواه حضرت امام خمینی رحمه‌الله‌علیه و حضرت آیت‌الله خامنه‌ای نقش نخستین و تعیین‌کننده‌ای در رقم خوردن انقلاب اسلامی داشتند. نمونه این خودباوری را می‌توان در کتاب‌هایی نظیر «روزهای بی‌آینه» خاطرات منیژه لشکری، همسر خلبان شهید‌حسین لشکری، به‌قلم گلستان جعفریان و کتاب «اینک شوکران» جلد اول، شهید منوچهر مدق به‌روایت همسر، به‌قلم مریم برادران مشاهده کرد.
مسئولیت‌پذیری همزمان در چند نقش
یکی از ویژگی‌های مهمی که در شخصیت‌‌های زنان در کتب دفاع‌مقدس مشاهده می‌کنیم، پذیرفتن همزمان چند نقش و مسئولیت بدون حذف هریک به نفع دیگری است. زنانی که همزمان هم مادر بودند و هم با توجه به تخصص و توانمندی‌های خود، در نقش‌هایی مانند پشتیبانی و پرستاری و امدادگری، به مجروحان یاری رساندند و به کارهای دیگری مانند شست‌وشوی لباس رزمندگان و خدمت در مراکز پشتیبانی و تهیه غذا برای رزمندگان و تأمین تدارکات جبهه کمک کردند.
این کار و تلاش مختص بیرون از خانه‌ها نبود؛ بلکه زنان برای تأمین مخارج زندگی در برخی از شهرها، در نبود همسر یا دوشادوش مردان به مشاغل خانگی مثل خیاطی، پخت‌وپز، کشاورزی، دامداری و... روی آوردند. چنین شخصیت‌هایی را در کتاب «ساجی» به‌قلم بهناز ضرابی‌زاده می‌توان مشاهده کرد. ساجی کتابی است که از سال‌های کودکی نسرین باقرزاده در خرمشهر شروع شده و تا زمان جنگ در این شهر ادامه پیدا می‌کند.«از چنده‌لا تا جنگ»، خاطرات خانم شمسی سبحانی، به‌قلم گلستان جعفریان نیز کتاب دیگری است که نشانی از این زنان را می‌توان در آن یافت.
/khamenei.ir