فیلسوف ایرانی

خوانش و تأمل همزمان فلسفه شرق‌وغرب، تمامی حیات فلسفی کریم مجتهدی را رقم زده‌است.
حسن بلخاری قهی

حمیدرضا محمدی
این‌که رضا داوری اردکانی درباره‌اش گفته است: «او شاید نخستین ایرانی‌ای است که در اروپا دکترای فلسفه گرفته است اما اینجایی‌ترین استاد فلسفه است و همه زندگی خود را صرف فلسفه کرده‌است.» شاید صحیح‌ترین و دقیق‌ترین تعبیر درباره این فیلسوف 93ساله باشد.
کریم مجتهدی، اگرچه‌ زاده آذربایجان است و اهل تبریز، اما یک ایرانی تمام‌عیار است و به زبان فارسی سخت دل‌بسته و وابسته، چنان‌که در جایی گفته است: «از قول من هیچ کلمه خارجی به‌کار نبرید؛ بعد از یک عمر کار به این نتیجه رسیدم که یکی از بدآموزی‌های ما و سوفسطایی‌گری‌های امروزی ما به‌کار بردن نادرست یا حتی درست کلمات خارجی است. ما ایرانی‌ها باید شخصیت‌مان را حفظ کنیم. ما زبانی داریم و باید با زبان خودمان کار کنیم. بدترین کلمه ایرانی و فارسی از بهترین کلمه غربی در متون فارسی بهتر است.»
در قلب غرب، در دانشگاه سوربن تحصیل‌کرده و درس فلسفه هم خوانده و حتی استاد راهنمای پایان‌نامه دکترایش هم هانری کربن بوده و در نتیجه دهه‌هاست یکی از مبرزترین و مجرب‌ترین فلسفه‌دانان مغرب‌زمین است، اما هیچ‌گاه مغبون و مفتون جهان غرب و تفلسفش نشده بل همه‌وقت بر سنت اندیشه‌ورزی ایرانی‌ها در هزار سال گذشته پای فشرده و اندیشمندانش را ستوده، هرچند سخت به گفت‌وگو پایبند بوده و روشن‌اندیشی و بلندنظری را بی‌توجه به فلسفیدن غرب، بی‌ثمر و اثر دانسته است؛«من بیشتر متخصص فلسفه غرب هستم ولی مدافع فلسفه غرب نیستم. با تأمل در فلسفه غرب، امکانات بیشتری در فلسفه خودمان خواهیم یافت. فلسفه صدرا، سهروردی و میرداماد و... می‌توانند آینده فرهنگ ما را تضمین کنند اما نباید از فلسفه غرب بی‌اطلاع بود.» و این همه از نگاه متعالی‌اش می‌آید. هم «افکارکانت»، «افکار هگل»، «دکارت و فلسفه او» و «لایب‌نیتس و مفسران فلسفه او» را نوشته که نشان از اشراف تامش بر اندیشه غرب دارد و هم تألیف «سهروردی و افکار او (تأمّلی در منابع فلسفه اشراق)» و ترجمه «مقدمه بر المشاعر» ملّاصدرا را در کارنامه دارد که نشانه‌ای است از احاطه تمامش بر حکمت ایرانی و اسلامی.
اما از همه مهم‌تر که دال بر چیرگی روح ایرانی در آثار او دارد، «آشنایی ایرانیان با فلسفه‌های جدید غرب» است که مکتوبی است از سر دغدغه‌مندی‌اش که «به‌نحوی بررسی درجه تعمق ایرانیان در مقابل فرهنگ جدید غرب است و همچنین رابطه‌ای است که این مسئله با تقابل سنت و تجدد در ایران دارد؛ سنتی که به‌هرطریق از نو باید شناخته شود و تجددی که باید از نو بازنگری و ارزیابی گردد.»
حالا قرار است امروز(سه‌شنبه23خرداد) همایش یک‌روزه‌ مفصلی، در بزرگداشت این حکیم باریک‌بین و ژرف‌نگر در پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی برگزار شود تا شاید بتوان از این رهگذر، با مداقه عمیق‌تری در اندیشه‌هایش غور کرد.