وضعیت ایران در هوش مصنوعی

بسیاری از کشورها در حال توسعه هوش مصنوعی و ابزارهای مرتبط با آن هستند و البته ایران هم از این قافله عقب نمانده است. به‌طور کلی هوش مصنوعی در هر حوزه‌ای که انسان فعالیت می‌کند، حضور دارد. پیش‌بینی شده است که ظرف 10سال آینده ایران در حوزه هوش مصنوعی به‌گونه‌ای باید عمل کند که در میان 10کشور برتر دنیا قرار گیرد. خوشبختانه ایران از پتانسیل‌های بسیار خوبی به لحاظ نیروی انسانی متخصص برخوردار است. همین موضوع باعث می‌شود که ایران به‌سرعت در این حوزه رشد کند و درپی آن نیاز به قانونگذاری در این حوزه اهمیت ویژه‌ای پیدا کند. در این گزارش، علاوه بر وضعیت قانونگذاری در حوزه هوش مصنوعی در کشور، به برخی کارکردهای این فناوری در ایران هم پرداخته شده است.
 
نیاز به قانونگذاری
در مواردی که هوش مصنوعی عامل یک حادثه شناخته می‌شود، حقوق‌دانان نظرات مختلفی دارند. به‌عبارت دیگر، مسئولیت مدنی در ارتباط با جرائمی که از سوی هوش مصنوعی رخ می‌دهد، محل اختلاف حقوق‌دانان سراسر جهان است. برخی از حقوق‌دانان معتقدند برنامه‌نویس هوش مصنوعی یا اشخاصی که مسئول پشتیبانی فنی سیستم هستند، در این مورد مسئولیت دارند. براساس این نظر حقوقی، برنامه‌نویسان و گروه پشتیبانی سیستم باید پیش‌بینی‌های لازم را به‌عمل آورند تا ابزار مرتکب جرم خسارت و صدمه جانی و مالی به دیگران وارد نکند. این در حالی است که برخی دیگر، سرمایه‌گذار را مسئول حادثه می‌دانند. بر این اساس، سرمایه‌گذاران شرکتی که در طراحی این هوش مصنوعی هزینه کرده‌اند ضامن هستند و ادله این گروه از حقوق‌دانان مبتنی بر بهره‌برداری اقتصادی از ثمرات هوش مصنوعی است. مجموعه این نظرات باعث شده است که مرکز پژوهش‌های مجلس تلاش‌هایی برای بررسی قانونگذاری در این حوزه انجام دهد. مرکز پژوهش‌های مجلس با انتشار 16گزارش در مورد قانونگذاری در هوش مصنوعی از سال1396 سعی در بررسی تجربه کشورهای دیگر، ضرورت‌ها و چشم‌اندازهای اخلاقی و همچنین ملاحظات به‌کارگیری این فناوری در حکمرانی و تصمیم‌گیری‌های خودکار کرده است.

کمک به رسانه‌های داخلی
به گزارش همشهری، شاید مخاطبان پروپا قرص رسانه‌ها مطلع نباشند که بخشی از محتوای رسانه‌ای که در موبایل و لپ‌تاپ خود دریافت می‌کنند از طریق ابزارهای هوش مصنوعی در معرض دید آنها قرار می‌گیرد. به‌عبارت دیگر، هوش مصنوعی با درک این موضوع که مخاطب به چه محتوای رسانه‌ای علاقه‌مند است، همان موضوعات را به مخاطب عرضه می‌کند. اکنون شرکت‌هایی در ایران فعالیت می‌کنند که به کمک خبرگزاری‌ها آمده‌اند تا مخاطب زمان کوتاهی را برای دنبال کردن محتوای مورد علاقه‌اش صرف کند. رسانه‌هایی که از این ابزارها استفاده می‌کنند، طبیعتا در جذب مخاطب موفق‌تر خواهند بود. تعامل با مخاطب، بهینه‌سازی پیام، مدیریت محتوا، تولید محتوا، درک مخاطب و خودکارسازی فعالیت‌ها بخشی از کاربردهای هوش مصنوعی در رسانه هستند. کاربردهای هوش مصنوعی در رسانه دامنه گسترده‌ای را شامل می‌شود. برخی از این کاربردها به‌صورت عمومی در تمام دسته‌های این صنعت، مشترک هستند که در ادامه به تشریح آنها پرداخته‌شده است.
 
صنایع نظامی
اگر صادقانه بخواهیم سخن بگوییم، هوش مصنوعی در کل دنیا، ابتدا در نهادهای نظامی به‌کار گرفته شده است. بدیهی است که ایران هم از قابلیت‌های هوش مصنوعی در نیروهای مسلح استفاده کند. مشخص‌ترین استفاده هوش مصنوعی در پهپادهاست که کشور ما را اکنون به یکی از قدرتمندترین‌های این فناوری نظامی تبدیل کرده است. شاید معروف‌ترین پهپاد ایرانی «شاهد136» باشد که اخیرا در صدر اخبار قرار گرفت. هوش مصنوعی می‌تواند پرنده‌های جنگنده‌ای را به پرواز درآورد که بدون خلبان از راه دور کنترل می‌شوند و کاربردهای گوناگونی مانند شناسایی، سوخت‌رسانی و حمله نظامی دارند.
 
کسب‌وکار
اغراق نکرده‌ایم اگر بگوییم، هوش مصنوعی می‌تواند بازار را دستخوش تغییر کند. هوش مصنوعی توانایی تشخیص ذائقه مشتری، تشخیص قدرت خرید، تشخیص نیاز مشتری و دیگر عوامل تعیین‌کننده در بازاریابی را دارد. امروز کسب‌وکارهای دیجیتال در ایران به بلوغ نسبی رسیده‌اند. فروشگاه‌های بزرگ اینترنتی، تاکسی‌های اینترنتی، بانک‌ها و حتی اپراتورهای مخابراتی در ایران از هوش مصنوعی برای توسعه کسب‌وکار خود به اشکال مختلف بهره می‌برند. به‌عنوان مثال، یک فروشگاه اینترنتی از طریق هوش مصنوعی نه به‌طور دقیق اما به‌طور نسبی می‌تواند تشخیص دهد که مشتری «الف» چه زمانی به فلان کالای مصرفی نیاز پیدا خواهد کرد. حالا کافی است که فروشگاه اینترنتی یک پیام به مشتری بدهد و او را با مثلا یک پیشنهاد تخفیف‌دار به سمت خود سوق دهد. این آگاهی فروشنده از دنبال کردن اطلاعاتی چون میزان و دفعات خرید مشتری به‌دست می‌آید.
 
پزشکی
بخش قابل‌توجهی از مردم از به‌کارگیری هوش مصنوعی در حوزه پزشکی و دارو مطلع هستند. اکنون روبات‌ها در ایران به‌عنوان نسخه پیچ داروخانه و جراح در حال باز کردن جای خود هستند. به‌کارگیری یک روبات نسخه‌پیچ در یکی از داروخانه‌های ارومیه خبری جدید نیست اما رونمایی از روبات جراح سینا به‌وسیله یک شرکت دانش‌بنیان و به‌کارگیری آن در اندونزی بخشی از قدرت‌نمایی ایران در حوزه هوش مصنوعی است. جالب آنکه بعضی از رسانه‌ها عنوان کردند که روبات جراح ایرانی فقط یک رقیب دارد که آن هم آمریکایی است. از مزایای «سینا» می‌توان به افزایش دقت جراحی، جلوگیری از شکاف عمیق حین جراحی در بدن بیمار، خونریزی کمتر، بهبود سریع‌تر و دوره نقاهت کوتاه‌تر بیمار اشاره کرد.