غلبه ترجمه، زنگ خطر کتاب کودک و نوجوان

علی‌الله سلیمی-روزنامه‌نگار

صنعت نشر در کشور ما اغلب تابع برخی تغییر و تحولات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است که هریک از این حوزه‌ها در مقاطع زمانی خاص، تولیدات صنعت نشر کشور را تحت‌تأثیر خود قرار داده و باعث ایجاد نوسان در روند طبیعی بازار نشر کشور می‌شوند.
ساده‌ترین و ملموس‌ترین نمود این مسئله، توجه بیش از حد معمول به یک موضوع یا محتوای خاص در یک محدوده زمانی معین است که معمولا کوتاه‌مدت و گذراست و تا زمانی که یک چهره یا موضوع فرهنگی و اجتماعی خاص در مرکز توجه جامعه است، مورد توجه بخشی از فعالان صنعت نشر قرار می‌گیرد و بعدها با فروکش کردن تب آن مسئله در جامعه، طبیعتا توجه آن گروه از اهالی صنعت نشر به آن موضوع هم به مرور کم و کمتر شده و در نهایت به حاشیه رانده می‌شود. این نوع نوسانات مقطعی و اغلب کوتاه‌مدت و در مواردی هم احساسی در بازار نشر که بیشتر با اتفاق‌ها و هیجانات اجتماع در ارتباط است، بخشی از اقتضائات این صنعت فرهنگی محسوب می‌شود و تا حدودی طبیعی است و جای نگرانی چندانی ندارد، اما مسئله زمانی بغرنج و نگران‌کننده می‌شود که برخی از مسائل بنیادی فرهنگی کشور در چرخه صنعت نشر به چالش کشیده می‌شود و اگر به‌موقع و کارشناسانه فکری به‌حال آن نشود، چه بسا ممکن است در آینده نزدیک باعث ایجاد برخی مشکلات اساسی در مسائل مهم کشوری ازجمله تربیت صحیح نسل‌های آینده شود.
از موارد و مسائل جدی و مهم در این زمینه، تغییرات محسوس و قابل توجه در محتوای کتاب‌های کودکان و نوجوانان در بازار نشر کشورمان است که با پیشتازی کتاب‌های ترجمه‌ای از آثار تالیفی در بازار کتاب ایران در حال شکل‌گیری است؛ موضوع مهم و اثرگذاری که اگر به همین سرعت و میزان ادامه یابد، عواقب فرهنگی و اجتماعی ناگواری در پی خواهد داشت؛ چراکه با سرنوشت نسل‌های بعدی جامعه ایران در ارتباط مستقیم است و درصورت تداوم می‌تواند باعث ایجاد گسست‌های عظیم بین‌نسلی در سال‌های آینده شود. اهمیت این مسئله تا جایی است که اخیرا در یکی از بیانات مقام معظم رهبری هم مطرح شده و نشان از یک دغدغه مهم ملی و هویتی دارد. مقام معظم رهبری در بازدید از سی‌وچهارمین نمایشگاه کتاب تهران بر لزوم تولید در حوزه کودک و نوجوان تأکید کردند و فرمودند: «بنده بر کتاب کودک و نوجوان هم تأکید دارم؛ خوشبختانه دیدم در چندین غرفه بر این مسئله کار شده و باز تأکید می‌کنم برای کودکان و نوجوانان هرچه می‌توانند کتاب تهیه کرده و ما را از کتاب‌های بیگانه بی‌نیاز کنند که بتوانیم کتاب‌هایی با فرهنگ و جهت‌گیری‌های خودمان را در اختیار نوجوانان‌مان بگذاریم.» این نگاه حکیمانه و دلسوزانه مقام معظم رهبری به مسئله فرهنگ و هویت ایرانی - اسلامی و تربیت صحیح نسل‌های آینده، وظیفه نویسندگان و فعالان بازار نشر ایران و همچنین مسئولان فرهنگی مرتبط با موضوع کتاب در حمایت از کتاب‌های تالیفی در حوزه کودکان و نوجوانان را به‌مراتب سنگین‌تر می‌کند تا با تقویت و توسعه این بخش مهم فرهنگی، کتاب‌های تالیفی کودک و نوجوان، نیازهای فکری و فرهنگی نسل‌های آینده را تا حد نیاز و حتی فراتر از آن تأمین و کتاب‌های بیگانه با فرهنگ و هویت ایرانی و اسلامی را از صدرنشینی در بازار کتاب‌های کودک و نوجوان کشورمان خارج کرده و تعادل لازم در این حوزه فرهنگی تأثیرگذار را ایجاد کنند. واقعیت امر آن است که اغلب کتاب‌های کودک و نوجوان ترجمه‌ای در بازار نشر ایران یا هر کشور دیگری معمولا براساس معیارها و نگاه رایج و اندیشه حاکم بر جامعه مبدأ نگارش یافته و منتشر می‌شود و با اصول، معیارها و مناسبات زندگی در جامعه مقصد، که اثر در آن ترجمه و منتشر می‌شود و کشور ما هم می‌تواند یکی از آن مقصدهای سرزمینی باشد، تناسب چندانی ندارد. مخاطب کودک و نوجوان در مواجهه با این نوع آثار ترجمه‌ای معمولا با اصول و معیارهای ناشناخته‌ای برخورد می‌کند که اغلب ریشه‌های بومی و هویتی متناسب با سرزمینی که در آن زیست می‌کند، ندارد و در نتیجه تضاد آشکاری بین الگوهای فرهنگی و اجتماعی خود که اغلب جنبه نمادین و هویتی دارند با الگوهای غیربومی احساس می‌کند که در شکل‌گیری شخصیت و هویت مخاطب کودک و نوجوان اثر می‌گذارد و چه بسا ممکن است باعث تخریب ذهنیت بومی و هویتی کودک و نوجوان شده و نوعی بلاتکلیفی در ساختار هویتی وی را باعث شود؛ بنابر این، پیشتازی ترجمه بر تالیف در حوزه کتاب‌های کودک و نوجوان، زنگ خطری است که باید از سوی همه عوامل مرتبط با کتاب‌های کودک و نوجوان در کشور، از والدین کودکان و نوجوان گرفته تا دست‌اندرکاران بازار نشر و همچنین مسئولان فرهنگی مرتبط با موضوع کتاب در کشور، جدی گرفته شود تا به‌موقع و هر چه زودتر جلوی آسیب‌های احتمالی و در مواردی حتمی غلبه کتاب‌های ترجمه بر کتاب‌های تالیفی در حوزه کودک و نوجوان در بازار نشر ایران گرفته شود.
این اقدام ضروری، به‌موقع و پیشگیرانه می‌تواند حلقه ارتباطی بین نسل‌های آینده با الگوهای معرفتی، فرهنگی و اجتماعی بومی و تاریخی را که جنبه‌های ملی، دینی و هویتی آنها پررنگ و غرورآمیز است، مستحکم‌تر از قبل کند و باعث تقویت هویت ایرانی ـ اسلامی نسل‌های آینده شود.