حال دارو فعلاً خوب است

مریم سرخوش- روزنامه‌نگار

بازار دارو با وجود مطرح‌شدن اخبار متعدد از کمبودها، در وضعیت بحرانی نیست، هر‌چند که به تأکید خود مسئولان سازمان غذا و دارو هنوز به وضعیت پایداری هم نرسیده، اما شرایط نسبت به 5 ، 6‌ ماه گذشته مناسب‌تر است. کمبودهایی که در مهر سال گذشته بیش از 400قلم بود و اکنون برای 3‌ماه (داروی تامین شده) حدود 109قلم و برای یک‌ ماه حدود 90قلم است. البته براساس اعلام وزارت بهداشت 97درصد داروهای مورد نیاز کشور تولید داخل است و به همین دلیل وقتی نبود داروهای خاص و وارداتی در سطح داروخانه‌های کشور به‌وجود می‌آید، تصور کمبودهای کلی درباره دارو، درست نیست. آن‌هم درحالی‌که شرکت‌های دارویی با وجود مشکلات متعددی که با آن دست و پنجه نرم می‌کنند  به تأکید خودشان تاکنون دست بازار دارویی کشور را در پوست گردو نگذاشته و با وجود همه مشکلات نسبت به تامین نیاز بازار مصرف تلاش کرده‌اند. اما بررسی‌های همشهری نشان می‌دهد که آرامش نسبی فعلی در بازار دارو می‌تواند موقتی باشد و اگر مشکلات این حوزه طی یکی، دو‌ماه آینده برطرف نشود، با مشکلات جدی مواجه خواهد شد. بسیاری از شرکت‌های دارویی طی چند‌ماه اخیر ارز مورد نیاز خود برای واردات مواداولیه را دریافت نکرده و برای تولید از ذخایر قبلی خود استفاده می‌کنند. آمارهای گمرک هم نشان می‌دهد که ورود مواداولیه دارویی کاهش پیدا کرده است. این مسئله نیازمند توجه جدی به رفع مشکلات صنعت داروسازی است.

فهرست متفاوت از کمبودهای دارویی
بررسی‌های همشهری از سطح داروخانه‌های تهران، فهرست متفاوتی از کمبودهای دارویی است. یک داروخانه دولتی مجموع کمبودها را 250قلم و داروخانه دیگر همین کمبودها را 170قلم عنوان می‌کند؛ عددهایی که در مناطق مختلف شهر هم متفاوت است و عمدتا داروخانه‌های مناطق مرکزی و جنوبی شهر، کمبودهای بیشتری را اعلام می‌کنند. در این‌باره یک داروخانه‌دار به همشهری توضیحات‌ بیشتری می‌دهد و می‌گوید: «کمبودهای دارویی در کشور عمدتا به‌خاطر نبود یا کمبود دارو نیست و بیشتر به‌دلیل توزیع رخ می‌دهد. مثلا یک دارو در داروخانه مناطق جنوبی شهر نیست اما در داروخانه‌های شمال شهر به وفور یافت می‌شود؛ وضعیتی که بخشی از آن به نقدینگی یک داروخانه هم برمی‌گردد و آنها می‌توانند خرید بهتری از شرکت‌های پخش داشته باشند.» او به این نکته هم اشاره می‌کند که فرهنگ مصرف دارو در مناطق مختلف شهر متفاوت است و در این‌باره هم می‌گوید:‌ «گاهی تجویزهای بی‌رویه و غیرمنطقی در برخی مناطق وجود دارد. مثلا در یک منطقه مصرف برخی داروها به‌شدت بالاست و موجودی یک دارو به‌سرعت تمام می‌شود، اما همین دارو در یک منطقه دیگر مصرف ندارد و موجودی داروخانه تا مدت‌ها برقرار است.»

بخش دولتی‌  برای خرید دارو  کمبود پول دارد
گلایه‌های زیادی هم از نبود دارو و سرم در بخش دولتی و بیمارستانی مطرح است و اینکه بیماران برای تامین دارو باید به داروخانه‌های خصوصی مراجعه کنند. در این‌باره چندی پیش سیدحیدر محمدی، رئیس سازمان غذا و دارو، در واکنش به بروز کمبودهای دارویی در مقطعی از سال گذشته، گفته بود: «برخی از شرکت‌های پخش تخلفاتی در توزیع دارو دارند و این اقلام به جای توزیع در داروخانه و بیمارستان از زنجیره خارج می‌شود.» حالا سازمان غذا و دارو بازرسی از شرکت‌های پخش را در دستور کار خود قرار داده و طی این مدت، چندین شرکت هم پلمب شده‌اند. حتی یک شرکت توزیع‌کننده سرم که قرار بود براساس بخشنامه ابلاغ شده 70درصد سرم در مراکز بیمارستانی و 30درصد در مراکز خصوصی توزیع کند، خلاف مقررات تنها 10درصد توزیع در مراکز بیمارستانی توزیع کرده بود که برخورد قانونی با این شرکت صورت گرفته است. اما مشکل اینجاست که شرکت‌های پخش هم با مشکل جدی پرداخت‌نشدن مطالبات شان از سوی بخش دولتی مواجه هستند اتحادیه توزیع‌کنندگان دارو اعلام کرده شرکت‌های پخش دارو در حال حاضر بیش از ۲۰هزار میلیارد تومان از داروخانه‌ها و مراکز درمانی دولتی و بیمارستان‌های متعلق به تامین اجتماعی طلبکارند که ۹۰درصد آن مربوط به سال۱۴۰۱ و ۱۰درصد هم مربوط به قبل از آن است. مشکل کمبود نقدینگی در بخش دولتی را خود مسئولان وزارت بهداشت هم تأیید می‌کنند. این در حالی است که کمبود برخی داروها در داروخانه‌های بیمارستانی، بیماران را سرگردان داروخانه‌های بخش خصوصی و پرداخت هزینه‌های بیشتر کرده است. به‌گفته برخی بیماران، بیمارستان‌های دولتی داروهای استنشاقی، سرم، آمپول و... هم ندارند اما این کمبودها در بیمارستان‌های خصوصی دیده نمی‌شود. وضعیت کمبود داروخانه‌های دولتی هم در داروخانه‌های خصوصی دیده نمی‌شود. سعید کریمی، معاون درمان وزارت بهداشت هم چندی پیش با تأیید این مسئله، درباره هشدار سازمان بازرسی کل کشور مبنی براستفاده‌نکردن از بیمه توسط برخی از مراکز درمانی خصوصی و دولتی گفته بود: «همین حالا هم بیمه تامین اجتماعی ۱۳‌‌هزار میلیارد تومان به مراکز دولتی ما بدهکار و نزدیک به یک‌سال از پرداخت‌ها عقب است.»

بودجه‌ای که کافی نیست
سازمان غذا و دارو، در تابستان1401 به‌دلیل کمبودهای ناگهانی سرم و در پاییز همان سال به‌دلیل کمبود ناگهانی داروهای فصل سرما مشکلات عمده‌ای را پشت سر گذاشت. درحالی‌که در پیک پنجم کرونا، اوج مصرف سرم در کشور حدود 16میلیون بود، سازمان غذا و دارو در نیمه دوم سال گذشته مجبور به تامین ماهانه 21میلیون سرم (18میلیون تولید داخل و 3میلیون واردات) شد. کارشناسان اقتصاد دارو می‌گویند که در بروز کمبودهای دارویی، باید حداقل 5برابر نیاز بازار مصرف تامین شود، تا آرامش برقرار شود، چون بسیاری از مراکز اقدام به ذخیره و دپوی آن می‌کنند. اما اکنون مسئولان این سازمان وضعیت تامین دارو در کشور را بحرانی نمی‌دانند و تأکید می‌کنند که این مسئله نسبت به 5 ، 6‌ ماه قبل بسیار بهتر شده؛ هرچند که به وضعیت پایداری نرسیده است. وضعیت ذخایر دارویی کشور که مهر سال گذشته براساس آمارهای رسمی حدود 400قلم عنوان می‌شد، اکنون به‌گفته علیرضا رحیم‌نیا، مدیرکل بازرسی وزارت بهداشت به زیر ۸۰‌قلم رسیده و در مقایسه با گذشته بسیار پایین است. بررسی‌ها هم نشان می‌دهد که در حال حاضر کمبودهای دارویی زیر 3ماه (یعنی از امروز هیچ اقدامی برای واردات و تولید دارو انجام نشود) 109قلم و برای زیر یک‌ماه 91قلم است. اما کارشناسان حوزه دارو معتقدند که باید نگرانی جدی درباره بازار دارویی کشور را جدی گرفت؛ اینکه بودجه تعیین‌شده برای دارو در سال‌جاری کمتر از نیاز بخش دارو‌ست. بررسی قانون بودجه سال‌۱۴۰۲ نشان می‌دهد
«یارانه دارو» در سال‌جاری، ۵.۵‌درصد نسبت به رقم سال گذشته کاهش یافته است. این رقم در سال گذشته ۷۳‌هزار میلیارد تومان بود اما برای سال‌جاری ۶۹‌هزار میلیارد تومان اعلام شد. این در حالی است که برآورد وزارت بهداشت برای یارانه دارو، حدود ۱۰۵‌هزار میلیارد تومان بود و بر این اساس به‌نظر می‌رسد که یارانه دارو برای 1402 بیش از ۳۵‌هزار میلیارد تومان کسری داشته باشد. بسیاری از متولیان حوزه سلامت مدت‌هاست که این موضوع را مورد توجه قرار داده و نسبت به این کسری بودجه هشدار می‌دهند.
 همایون بخت‌آبادی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در این‌باره می‌گوید: «بودجه فعلی نیاز ۶‌ماه اول داروی کشور را تامین می‌کند و در نیمه دوم سال با بحران شدید دارو مواجه خواهیم بود.»

نظارت‌های سامانه‌ای بر بازار دارو
به‌نظر می‌رسد که یکی از موانع بحرانی‌‌شدن کمبودهای دارویی در مقطع کنونی، چرخش سازمان غذا و دارو بر نظارت‌های سامانه‌ای در بازار مصرف و مدیریت داروست، البته مشروط بر اینکه در ادامه منابع مالی مورد نیاز این حوزه تامین شود. در این‌باره تاکنون چندین سامانه راه‌اندازی و فعال شده است؛ ازجمله سامانه کمبودها، قیمت‌گذاری و سیاستگذاری و... این در حالی است که پیش از این کمبودهای دارویی در سازمان غذا و دارو توسط افراد و به‌صورت کلی (انواع شیاف‌ها یا انواع قطره‌ها) اعلام می‌شد، اما در سامانه جدید سازمان تمام کمبودها براساس نوع، برند و حتی دوز داروها اعلام می‌شود. این سامانه اکنون در اختیار معاونت‌های غذا و داروست و به‌تدریج در اختیار شرکت‌های پخش و داروخانه‌های سراسر کشور هم قرار می‌گیرد؛ وضعیتی که باعث می‌شود دسترسی به اطلاعات موجودی داروها در کلیه داروخانه‌ها در دسترس باشد و اگر یک دارو در یک شهر کمبود و در شهر همسایه وجود داشته باشد، نشان‌دهنده نقص توزیع است و به سرعت اصلاح خواهد شد. در سامانه سیاستگذاری هم جزئیات اقدامات شرکت‌های دارویی درباره واردات و تولید ثبت می‌شود و درصورتی که هر شرکت از تعهدات خود نسبت به تامین دارو بازبماند، به سرعت تامین دارو از مسیرهای دیگر صورت می‌گیرد.