چراغ آسمان فارس

نیلوفر ذوالفقاری-روزنامه‌نگار

در میان جاذبه‌های مذهبی کشورمان، بعد از بارگاه امام‌‌هشتم(ع) در خراسان و حرم حضرت معصومه(س) در قم، حرم شاهچراغ(ع)، برادر امام رضا(ع)، پربازدیدترین قطب گردشگری مذهبی است. این زیارتگاه معنوی، علاوه بر اینکه مقصد دل‌های مومن برای زیارت، عبادت و دعاست، از نظر تاریخی هم ارزشمند است و ویژگی‌های معماری منحصربه‌فردی دارد. در تقویم رسمی کشورمان که امروز 5خرداد به نام بزرگداشت حضرت احمدبن موسی شاهچراغ(ع) سندخورده، عرض ارادتی داشته‌ایم به این آستان.

حرم برادر امام‌رئوف
حضرت سیدامیر احمد(ع) که با نام شاهچراغ(ع) شناخته می‌شود، پسر‌ارشد امام موسی کاظم(ع) و برادر امام رضا(ع) است که بعد از شهادت امام هفتم(ع)، مردم مدینه با این تصور که پسر ارشد آن حضرت جانشین پدرش می‌شود، به در خانه‌ ام‌احمد (مادر شاهچراغ) و به اتفاق سیدمیراحمد به مسجد رفتند تا با او پیمان ببندند. اما سیدالسادات به آنها اعلام کرد که بعد از پدرم، علی بن موسی(ع) ولی خداست و همه ما باید از او پیروی کنیم. او در مسیر پیوستن به برادرش به دستور مأمون و توسط قتلغ ‌خان در شهر شیراز به شهادت رسید. شاهچراغ(ع) که فردی ثروتمند و نیکوکار بود، بخش زیادی از ثروت خود را در مسیر کمک به مستمندان صرف و بردگان زیادی را از بند اسارت آزاد می‌کرد. ثروت آن حضرت حاصل ملک و باغ‌هایش بود. شاهچراغ و سیدالسادات دو نمونه از القاب ایشان به‌شمار می‌آیند و کنیه ایشان هم ابوعبدالله است. تاریخ ولادت حضرت میرسید احمد(ع) به‌طور دقیق مشخص نیست، اما تاریخ وفات‌شان بین سال‌های 203تا 218هجری قمری تخمین زده شده است.

میراث اتابکان
تاریخچه بنای حرم حضرت شاهچراغ(ع) را به دوران عضدالدوله دیلمی از سلاطین آل‌بویه نسبت می‌دهند که به حدود سال‌های 308تا 328هجری شمسی برمی‌گردد. در دوران حکومت این شاه، محل دفن آن حضرت تنها یک تل خاک بود. بنای شاهچراغ در قرن ششم هجری قمری و در دوره اتابکان فارس ساخته شد. این بنا در سال 745هجری قمری توسط ملکه تاشی خاتون، حاکم فارس، مرمت و بازسازی شد. در سال 912هجری قمری، نیز شاه اسماعیل صفوی این مقبره را بازسازی کرد، اما تقریبا 85سال بعد، وقوع یک زلزله تا حد زیادی به این بنا آسیب رساند. سرانجام نادرشاه افشار پس از پیروزی بر افغان‌ها و دستیابی به شیراز، در سال 1142هجری‌قمری این آرامگاه را مرمت و بازسازی کرد. متأسفانه آرامگاه شاهچراغ یک‌بار دیگر در سال 1239هجری قمری در معرض زلزله قرار گرفت و آسیب جدی به آن وارد شد. حرم شاهچراغ(ع) در سال‌های مختلف بارها مرمت و بازسازی شده و تغییرات فراوانی در آن اتفاق افتاده است. معماری این مرقد بسیار زیبا و دیدنی و کاشی‌کاری‌ها و آینه‌کاری‌های آن منحصر به فرد است.

قطب گردشگری شیراز
حرم شاهچراغ(ع)، قطب گردشگری مذهبی شیراز و استان فارس است. این بارگاه هر سال مقصد گردشگران پرتعدادی است که از دورترین شهرهای ایران، خودشان را به شیراز می‌رسانند، به همین دلیل هم از حرم شاهچراغ(ع) به‌عنوان سومین مکان مذهبی پربازدید کشورمان یاد می‌شود. در این سال‌ها صحن حرم شاهچراغ(ع) وسعت یافته و بخش‌های جانبی دیگری به این زیارتگاه اضافه شده تا امکانات متنوعی در اختیار گردشگران باشد. یکی از این بخش‌ها، موزه شاهچراغ(ع) است که در ساختمانی 2طبقه به وسعت هزار و700مترمربع در ضلع جنوبی حرم قرار دارد. در این موزه بیش از 8هزار اشیای تاریخی و باارزش وجود دارد که مربوط به دوره‌های مختلف است. بسیاری از این اشیا قدمت تاریخی دارند و گرانبها هستند. کتابخانه این حرم هم جزو منابع مطالعاتی غنی و مجهز کشور است.

چرا شاهچراغ؟
درباره نام شاهچراغ روایت مشهوری وجود دارد که در کتاب «قیام سادات علوی» شرح داده شده است. تا زمان امیر عضدالدوله دیلمی کسی از محل خاکسپاری حضرت احمدبن موسی(ع) اطلاعی نداشت و آنچه روی قبر را پوشانده بود تل خاکی بیش به‌نظر نمی‌رسید. پیرزنی در پایین آن تل، خانه‌ای گلی داشت و در هر شب جمعه، می‌دید چراغی در نهایت روشنایی در بالای تل خاک می‌درخشد و تا طلوع صبح روشن است. چند شب جمعه مراقب بود و دید روشنایی چراغ به همین کیفیت ادامه دارد. با خود اندیشید شاید در این مکان مقبره یکی از امامزادگان یا اولیای خدا باشد، بهتر آن است که امیر عضدالدوله را آگاه کند. اما امیر و حاضران از بیانش تعجب کردند. امیر که مردی روشن‌ضمیر بود و باطنی پاک و خالی از غرض داشت گفت: نخستین شب جمعه شخصا به خانه پیرزن می‌روم تا از موضوع آگاه شوم. وقتی شب جمعه رسید امیر به خانه پیرزن آمده و دور از خدم و حشم آنجا خوابید و به پیرزن گفت هر وقت چراغ روشن شد مرا بیدار کن. ثلث آخر شب شد و پیرزن بر حسب معمول روشنایی پرنوری قوی‌تر از دیگر شب‌های جمعه مشاهده کرد و از شدت شعفی که به او دست داده بود بر بالین امیر عضدالدوله آمد و بی‌اختیار 3مرتبه فریاد زد: «شاه! چراغ». از آن به بعد بود که این مزار به شاهچراغ معروف شد.