گفت‌وگو
گفت‌وگوی همشهری با قائم‌مقام و سخنگوی سی‌و‌چهارمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب
مردم بدون یارانه هم کتاب می‌خرند
ناصر احدی-روزنامه‌نگار
سی‌و‌چهارمین نمایشگاه کتاب تهران از چهارشنبه هفته پیش آغاز به‌کار کرد و همچون هر سال می‌شود این گردهمایی بزرگ ناشران که امسال برای نخستین‌بار تعدادی از کتابفروشان نیز در کنارشان حضور دارند را می توان از ابعاد مختلفی بررسی کرد. به‌رغم همه برنامه‌هایی که دست‌اندرکاران نمایشگاه در 11روز برگزاری آن با عناوین مختلف در نظر می‌گیرند، نمی‌شود کتمان کرد که فروش بیشتر کتاب برای فروشندگان و خرید مقرون به‌صرفه‌تر برای خریداران بر سایر جنبه‌های نمایشگاه سایه می‌اندازد. با گران شدن شدید کتاب در یکی، دو سال گذشته، قاعدتا امسال حتی اگر خریداران از نمایشگاه سال گذشته هم خرید ریالی بیشتری کنند، تعداد کتاب کمتری نسبت به سال پیش در سبدشان خواهد بود. با این حال، نمایشگاه اردیبهشتی کتاب جایگاه خود را در تقویم فرهنگی کشور باز کرده و عده‌ای از کتابخوانان به آن به‌عنوان فرصتی مناسب برای تهیه کتاب‌های مورد نظرشان نگاه می‌کنند. با علی رمضانی، مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران و قائم‌مقام و سخنگوی سی‌و‌چهارمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب درباره این نمایشگاه گفت‌وگو کردیم.
در نشست رسانه‌ای پیش از نمایشگاه گفته شد که رویکرد امسال نمایشگاه توجه به برنامه‌های فرهنگی است. با توجه به اینکه‌جنبه نمایشگاه با خرید کتاب اهمیت پیدا می کند، این رویکرد فرهنگی شامل چه برنامه‌هایی می‌شود که اثرگذاری عینی و عملی داشته باشد؟
اولا برنامه‌ریزی متناسب با مخاطب، مخصوصا مخاطب کودک و نوجوان، گسترش پیدا کرده است و دستگاه‌هایی که در طول سال در این حوزه کار می‌کنند و وجوه ترویجی دارند، به غیراز اینکه ناشران باشند، به‌صورت جدی به‌کار گرفته شده‌اند؛ ازجمله کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد و دستگاه‌های دیگری که در حوزه کودک و نوجوان و ترویج کتابخوانی فعالیت مستمر سالانه دارند. اتفاق دیگر اینکه برخلاف رویه هر ساله امسال فعالیت‌های فرهنگی یعنی نشست‌های اصلی نمایشگاه به بخش شبستان اصلی نمایشگاه در طبقه همکف آمده؛ درحالی‌که در سال‌های گذشته این برنامه‌ها در نیم طبقه شبستان برگزار می‌شد. این اقدامی نمادین است تا مراجعان نمایشگاه بتوانند از برنامه‌های فرهنگی استفاده بهتری ببرند و این رویدادها پراستقبال‌تر شوند. مجموعه نشست‌های نقد و بررسی کتاب در 6سرایی که در شبستان اصلی، ناشران دانشگاهی، ناشران آموزشی، ناشران کودک و نوجوان و حوزه بین‌الملل با عنوان سرای ملل برگزار می‌شود، میزبان قریب به 100نشست خواهند بود. رویدادهای عمومی نمایشگاه هم ازجمله افتتاحیه مردمی می‌تواند تجربه متفاوتی برای علاقه‌مندان باشد.
بعضی‌ها خیال می‌کنند که نمایشگاه کتاب باید آمار مطالعه را افزایش دهد و به‌عبارتی مردم را کتابخوان‌تر کند؛ درحالی‌که چنین اتفاقی ممکن نیست. شما موافق هستید که نباید از نمایشگاه کتاب توقع داشت که باعث بالا رفتن آمار مطالعه شود؟
برنامه‌ها به این شکل نیستند که توقع داشته باشید با یک ضربه معجزه‌آسا یک حالتی را به حالتی دیگر برگردانند و تغییر بدهند. وقتی ما یک سیر مداومی را از کودکی به بزرگسالی داریم که فرزندان‌‌مان با کتاب یا آشنا هستند یا نیستند، قاعدتا در رغبت‌شان به کتابخوانی در بزرگسالی مؤثر است. نمایشگاه کتاب خاصیتش این است که تلاش می‌کند کتاب را ظرف 11روز به صدر توجهات عموم بیاورد و حتما بر تحریک تقاضای عمومی کتاب اثرگذار است. اما اینکه تصور کنیم حتما با نمایشگاه تفاوتی در میزان کتابخوانی افراد جامعه به‌وجود می‌آید، خیر. موضوع عادت به کتابخوانی مولفه‌های مختلفی دارد؛ ازجمله سواد عمومی، اوقات‌فراغت و مسائل اقتصادی. این آیین و جشن کتابی که در نمایشگاه برگزار می‌شود، باعث می‌شود که توجهات بیشتر به کتاب جلب شود و بالاخره مردم در این ایام مقدار زیادی کتاب می‌خرند. سال گذشته ظرف این 11روز مردم 250میلیارد تومان کتاب خریدند که امسال پیش‌بینی می‌شود‌حتما افزایش نیز پیدا می‌کند.
فکر می‌کنید چقدر تورم فزاینده و گرانی کتاب و کاهش قدرت خرید مردم در استقبال از نمایشگاه امسال مؤثر باشد؟
طبیعتا تورم و گرانی بر قدرت خرید مردم و کتابخوانان تأثیرگذار است، اما هم ناشران و هم مجموعه نمایشگاه در تلاش هستند با تسهیلاتی که ایجاد می‌کنند و در اختیار اقشار مختلف ازجمله طلاب، استادان و دانشجویان می‌گذارند و همینطور سایر دستگاه‌ها که از فرصت نمایشگاه برای کارکنان خود استفاده و خرید می‌کنند، به اقشار کتابخوان کمک کنند.
یارانه کتاب از یک طرف نوعی کمک، تشویق و ترغیب به خرید کتاب است و از طرف دیگر برخی معتقدند یارانه، کسانی که کتابخوان حرفه‌ای نیستند و زیاد کتاب نمی‌خرند را بدعادت می‌کند که فقط زمانی کتاب بخرند که یارانه دارند.
حوزه کتاب هم مثل سایر حوزه‌هاست. همانطور که مردم عادت دارند در سایر حوزه‌ها مثل پوشاک و چیزهای دیگر وقتی یارانه و تخفیف به آنها تعلق می‌گیرد، خرید کنند، در حوزه کتاب هم همین اتفاق می‌افتد. مجموع یارانه‌های حوزه کتاب به نسبت کل حجم ارزش بازار خیلی ناچیز است؛ شاید به اندازه 2یا 3درصد. سؤال این است که بقیه را چه کسانی و چه زمانی می‌خرند؟ زمانی که یارانه نیست؛ لذا این به‌نظرم تحلیل دقیقی نیست و مردم در فواصل مختلف کتاب می‌خرند.
امسال برای نخستین‌بار کتابفروشان در کنار ناشران در نمایشگاه حضور دارند. کتابفروشان همیشه معتقد بودند که نمایشگاه کتاب باعث رکود بازار کتاب تا حول و حوش شهریور و زمان باز شدن مدارس و دانشگاه‌ها می‌شود و حالا امسال که کتابفروشان در نمایشگاه حاضرند، ناشران معترض هستند که به این ترتیب آنها متضرر می‌شوند. حضور ناشران و کتابفروشان در کنار هم در نمایشگاه باعث تضاد منافع نیست؟
تضاد منافع که خیر. ما باید بدانیم که با پیشرفت کل زنجیره صنعت کتاب است که این صنعت پیشرفت می‌کند. فرض کنیم اگر فقط ناشران یا یک بخش کوچکی پیشرفت کنند و بقیه حلقه‌های زنجیره صنعت نشر را نادیده بگیریم، باعث بروز مشکلاتی در کل این صنعت می‌شود؛ لذا اگر همه حلقه‌های این زنجیره با هم پیشرفت کنند، این باعث رشد کلی این صنعت است.
در همینه زمینه :
