سلبریتیها یک شبه ظهور نمیکنند و بدون رنج به گنج شهرت و ثروت و محبوبیت نمیرسند اما راهی که برای ستاره شدن در میان انبوه آدمهای جامعه پیرامون خود طی میکنند، به درازی مسیر اشخاص دود چراغ خورده نیست. در این مسیر ابزارهایی هم وجود دارند که در سلبریتیسازی ایرانی میانبر بهشمار میآیند و کمک میکنند راه صد ساله را یکشبه طی کنند. در نوشتار زیر به فرایند سلبریتیسازی ایرانی و میانبرهای این مسیر پرداخته شده است.
اول
ورزشکاران و هنرمندان زودتر سلبریتی میشوند
در بسیاری از کشورها سلبریتی بودن دایرهای وسیع دارد و بسیاری از افرادی که در عرصههای سیاست، اقتصاد، محیطزیست، تولید علم و... به شهرتی فراگیر دست پیدا میکنند، از موهبتهای سلبریتی شدن مانند محبوبیت و مرجعیت بیبهره نمیمانند. اما در کشور ما مفهوم سلبریتی به چهرههای ورزشی و هنری بیشتر معطوف شده و افراد تأثیرگذار سایر حوزهها اگر هم به تبعیت از مفهومپردازی جهانی تحت عنوان سلبریتی قرار بگیرند، بدون تردید در تلاش برای سلبریتی ماندن، میدان را به ستارههای ورزش و هنر واگذار میکنند و در هرم نخبگانی کشور محلی برای بقا و نقشآفرینی جستوجو میکنند.
دوم
بیمایه فطیر است
اگر چه ستارهسازی برای نهادهای سلبریتیساز کار سخت و پیچیدهای نیست و کم نبودهاند افرادی که به پشتوانه رانت و حامیانی مقتدر، از داشتن حداقل توانمندی در عرصه هنر و ورزش معاف شدهاند و در چرخه سلبریتیسازی قرار گرفتهاند، اما تجربه نشان داده اگر چهره هنری یا ورزشی از تواناییهایی ذاتی برخوردار باشند، نهتنها این فرایند سادهتر و منطقیتر به ثمر میرسد، بلکه سلبریتی ظهور یافته بهزودی به مرحله افول و فراموشی نمیرسد و در عالم سلبریتیها ماندگاری بیشتری پیدا میکند.
سوم
رسانههای دیجیتال، مقدم بر رسانههای سنتی
تا وقتی که فضای مجازی معادلات رایج دنیای ارتباطات را بر هم نزده بود، سلبریتیسازان از ظرفیت رسانههای سنتی مانند مجلات استفاده میکردند و با تکرار عکس هنرپیشهها و بازیکنان روی پیشخوان کیوسکهای روزنامهفروشی، بر ستاره بودن آنها صحه میگذاشتند. با فراگیر شدن فضای مجازی و اقبال عمومی به شبکههای اجتماعی و ظهور و بروز میکروسلبریتیها و اینفلوئنسرها، سلبریتیها نیز که تا دیروز بیشتر در بند مدیران رسانههای سنتی برای کسب شهرت و محبوبیت بیشتر بودند، پا به عرصه شبکههای اجتماعی گذاشتند و این بار بیواسطه و صریحتر از گذشته با حداقل رعایت خطوط قرمز با هواداران خود ارتباط گرفتند.
چهار
جذاب ماندن به قیمتی گزاف
بهنظر میرسد فرایند سلبریتیسازی به این اصل عامیانه که «عقل مردم به چشمشان است» سخت پایبند مانده و در عکسهای زیبا، جذاب و فوتوشاپهای حرفهای که در پستهای جذاب اینستاگرامی سلبریتیها میبینیم، به خدمت گرفتن دنیای مد و لباس و طراحی فشن از ارکان محسوب میشود. آنها هزینه کردن برای برخورداری از توانمندیهای حرفهای استالیستها را سرمایهگذاری میدانند و تلاش میکنند ذائقه زیباپسند هوادار ایرانی از آنها رو برنگرداند. این مدگرایی و تلاش برای حفظ جذابیت ظاهری نهتنها در مورد هنرپیشهها، بلکه درباره سایر سلبریتیها نیز صدق میکند.
پنجم
موفقیت رسانههای غیررسمی
نمیتوان این موضوع را نادیده گرفت که از گذشته تا امروز صدا و سیما بهعنوان مهمترین ابزار در خدمت چهرهسازی بوده و حتی اگر اتفاقات مستطیل سبز هم - فارغ از دلایل آن- در قاب جعبه جادویی نمایش داده نمیشد، فوتبالیستها به اندازه امروز به متن جامعه راه پیدا نمیکردند؛ چنان که این سیاست پرهیز از برجستهسازی در مورد سایر رشتههای ورزشی به هزار و یک دلیل اجرا میشود.
اما پای شبکههای اجتماعی و جادوی لایک و فالو و هشتگبازی و کامنتزنیهای اینستاگرامی، فیسبوکی، توییتری و حضور در کانالهای ویدئویی که به میان آمد، صداوسیما نسبت به هنرپیشهها در موضع منفعلانه قرار گرفت و چهرههایی که با هواداران میلیونی خود برندسازی موفقی داشتند، در تعیین شرایط همکاری دست و بالشان بازتر بود. این ماجرا در مورد ورزشکاران هم بهگونه دیگری اتفاق افتاد و سلبریتیهای ورزشی در تعیین باید و نبایدهای دنیای ورزش بهصورت پنهان و آشکار تأثیرگذاری مستقیم داشتند.
ششم
باز هم بیمایه فطیر است
سلبریتی شدن در ذات خود منافع مادی به همراه میآورد و بسیاری از سلبریتیهای عرصههای هنری و ورزشی در همان هشتگبازیها ثروتی بیشتر از بازیگر و بازیکن بودن بهدست میآورند، اما وقتی سرمایه اجتماعی و نام و شهرت خود را در خدمت منافع سرمایهداری بهکار میبندند این منافع دوچندان میشود. گاهی تجاریسازی فرهنگ و هنر در سراشیبی سیاستزدگی هم قرار میگیرد و سلبریتیها برای کسب منافع اقتصادی به حمایت از سیاستبازان داخلی و خارجی میپردازند که شاید عملکرد آنها از باورهای حقیقی سلبریتیها فرسنگها فاصله داشته باشد. این حمایتها به شیوههای مختلف صورت میگیرد و گاهی ضرورت پیدا میکند که با هشتک بازی و استفاده از ظرفیت هواداران خود به موج آفرینیهایی بپردازند که خود نیز به واقعیت آن باور ندارند.
سلبریتیها چطور ساخته میشوند؟
در همینه زمینه :