یادداشت
روندها و رویکردهای نوین منطقه‌ای و جهانی
سیدهادی سیدافقهی؛ کارشناس‌ارشد مسائل غرب‌آسیا
تحولات راهبردی ماه‌های اخیر در سطح منطقه‌ای و حتی جهانی، از شکل‌گیری روندهایی حکایت دارد که بروز تغییرات چشمگیر در موازنه قدرت در ساختار نظام‌جهانی را نوید می‌دهد. توافق اخیر ایران و عربستان به‌منظور ازسرگیری روابط دوجانبه، پس از دوره‌ای از سردی در روابط، موج نوینی از تحولات منطقه‌ای را به‌همراه داشته که اثرات آن بر روندهای جهانی نیز قابل مشاهده است. دراین میان اما آنچه مشهود است، اینکه تأثیرات همگرایی ایران و عربستان، نه‌تنها در سطح منطقه، بلکه نمودهای جهانی هم داشته‌است و فراتر از این منطقه باید به بررسی تأثیرات و پیامدهای آن پرداخت. آنچه از پس این تحولات بیش‌از پیش به چشم می‌آید، این است که دولت‌های محوری منطقه به این درک شفاف از ماهیت رویدادها رسیده‌اند که نظم‌نوین جهانی درحال حرکت از تک‌محوری به‌سوی چندمحوری و خروج از هژمونی غربی - آمریکایی است؛ موضوعی که بر رویکردهای اتخاذ شده ازسوی سعودی‌ها در ماه‌های اخیر بی‌تأثیر نبوده است. بررسی روند تحولات نشان می‌دهد در شرایط کنونی سعودی‌ها آمادگی فاصله‌گرفتن از محور غربی و حتی آمادگی پیوستن به سازمان همکاری «شانگهای» و «بریکس» را نیز دارند. چنین روندی حتی به این اعلام شگفت‌انگیز سعودی‌ها، طی ماه‌های اخیر نیز رسید که بر آمادگی خود به‌منظور فروش نفت با ارزهایی غیر از دلار تأکید کردند. نکته مهم این است که فروش حدود روزانه 12میلیون بشکه نفت عربستان، آن‌هم با ارزهایی مانند ریال سعودی، یوان یا یورو، نقش مؤثری در کاهش نقش‌آفرینی دلار در بازارهای جهانی خواهد داشت. دراین میان واکاوی تحولات منطقه‌ای به‌دنبال توافق اخیر ایران و عربستان، نشان‌دهنده گره‌گشایی از پرونده‌هایی است که نشانه‌های روشنی از شکل‌گیری روندهای نوین در منطقه و حتی جهان به‌شمار می‌روند.
بحران یمن، یکی از سنگین‌ترین پرونده‌هایی است که به‌دنبال توافق اخیر ایران و عربستان، چشم‌انداز روشنی پیش‌روی گره‌گشایی از این بحران چندساله ترسیم شده‌است. این پرونده، در سال‌های اخیر از اهمیت ویژه‌ای برای سعودی‌ها برخوردار بوده و همواره آزارشان داده‌است؛ چراکه هزینه‌های هنگفت مالی، حیثیتی، نظامی و سیاسی برای ریاض به‌همراه داشته‌است. با وجود این اما در شرایط کنونی شاهد گشایش‌های تازه در این پرونده هستیم و «تبادل‌اسرا»، «تثبیت آتش‌بس 6ماهه با میانجیگری سازمان ملل»، «سبک کردن محاصره بندر الحدیده» و «گشایش نسبی در فعالیت‌های فرودگاه صنعا، به‌عنوان محوری‌ترین فرودگاه یمن» نشان می‌دهد عملیات نظامی متوقف و این منطقه تاحدود زیادی آرام شده‌است؛ آرامشی که نوید‌دهنده اتخاذ رویکردهای نوین منطقه‌ای است.
بازگشت سوریه به اتحادیه عرب، یکی دیگر از موضوع‌هایی است که می‌توان از آن به‌عنوان نشانه‌ای در شکل‌گیری رویکردهای نوین در منطقه و حتی در سطح بین‌المللی یاد کرد. عادی‌سازی روابط دمشق با بسیاری از دولت‌های عربی، از اتخاذ رویکردهای تازه در سطح منطقه حکایت دارد. بررسی رویدادهای اخیر در این پرونده نشان می‌دهد روند تحولات به‌سمتی حرکت کرده که بسیاری از دولت‌های عربی که تا پیش‌از این روابط خصمانه‌ای با دولت بشار اسد داشتند، اکنون به‌صورت رسمی بازگشت سوریه به کرسی خود در اتحادیه سران کشورهای عربی را پذیرفته‌اند.
تحولات اخیر در عراق و آرامش حاکم بر این کشور، یکی دیگر از نشانه‌های تغییر مسیر تحولات به‌سمت نظم نوین منطقه‌ای، آن‌هم پس از ارتقای همگرایی میان تهران و ریاض به‌حساب می‌آید. بغداد 5دور میزبان گفت‌وگوهای امنیتی ایران و عربستان بود و دراین زمینه نقش‌آفرینی مؤثری داشت و اکنون ثمرات این توافق در عراق قابل مشاهده است. ناظران تحولات این کشور معتقدند از پس این توافق، جو حاکم بر عراق به آرامش بیشتری رسیده‌است.
حرکت لبنان در مسیر دستیابی به ثبات سیاسی بیشتر، افزایش انزوای منطقه‌ای آمریکا و پدیدار شدن نشانه‌های آن، عبور مؤثر از تحریم‌ها و کاهش چشمگیر توان بازدارندگی رژیم صهیونیستی از دیگر نشانه‌های روشنی است که نشان می‌دهد تحولات منطقه‌ای در مسیر نوینی حرکت می‌کند و درحال فاصله گرفتن از نظم هژمونیک آمریکایی - غربی با نقش‌آفرینی مؤثر جمهوری‌اسلامی است.
