چرا بلیت هواپیما گران و کمیاب شد؟

چندماهی است که جنجال برای تعیین قیمت بلیت هواپیما بدون هیچ نتیجه‌ای بالا گرفته و در این میان، چند روزی است که بلیت در مسیرهای پرتقاضا به‌شدت گران شده ضمن اینکه تهیه آن ‌هم کار آسانی نیست؛ چراکه عرضه بلیت به‌مراتب از میزان تقاضا کمتر است.
 انجمن شرکت‌های هواپیمایی و سازمان هواپیمایی کشوری گرانفروشی و کاهش عمدی پروازها را به‌عنوان دلایل گرانی و کمیابی بلیت رد می‌کنند؛ اما هیچ‌کدام دلیل موجهی برای توجیه این وضعیت ارائه نمی‌دهند. البته گرانی بلیت هواپیما و کمیابی آن در دوره سفرهای نوروزی نیز شایع شده بود و برخی، ایرلاین‌ها را به‌دلیل کاهش تعداد پروازها، عامل کاهش عرضه بلیت و افزایش قیمت آن می‌دانستند درحالی‌که با انتشار آمار سفرهای هوایی نوروز، مشخص شد که تعداد پروازها و تعداد مسافران نه‌تنها کاهش نداشته، بلکه در مقایسه با سال قبل تعداد پروازها 22.3درصد و تعداد مسافران 32.2درصد افزایش داشته است. پس ماجرا چیست؟
بازخوانی دعوا و جنجالی که در مورد قیمت بلیت و وضعیت پروازها به‌راه‌افتاده است نشان می‌دهد از سال1397 و بعد از نقض قاعده‌ای که در چارچوب ماده۱۶۱ قانون برنامه پنجم توسعه برای آزادسازی قیمت بلیت هواپیما در چارچوب نرخ‌نامه مصوب ایجاد شده بود، به‌تدریج افزایش قیمت بلیت هواپیما محدود و محدودتر شد و در عوض ایرلاین‌ها بخش بیشتری از بلیت‌های خود را نزدیک به سقف قیمت نرخ‌نامه عرضه می‌کردند؛ این در حالی بود که در زمان آزادسازی بلیت هواپیما، نرخ‌شکنی ایرلاین‌های بزرگ و فروش بلیت در دوره‌های کاهش تقاضای سفر با قیمت کمتر از کف نرخ‌نامه، به یک معضل برای ایرلاین‌های ضعیف تبدیل شده بود. در ادامه، همزمان با سرکوب قیمت در نرخ‌نامه بلیت هواپیما، به‌واسطه شیوع کرونا، تقاضای سفر به‌شدت افت کرد درحالی‌که ایرلاین‌ها مجبور به استفاده از 60درصد ظرفیت هواپیما بودند. این مسئله گرچه به افزایش هزینه پرواز منجر شده و دست ایرلاین‌ها را در کاهش پرواز بسته بود اما هرگز باعث نشد که وزارت راه با درخواست ایرلاین‌ها برای افزایش قیمت بلیت موافقت کند. در آبان1399، انجمن شرکت‌های هواپیمایی نرخ‌نامه بلیت هواپیما را با افزایش میانگین ۸۰درصدی قیمت بلیت منتشر کرد که ۴۰درصد آن ناشی از افزایش نرخ ارز به بالای 27هزار تومان بود و 40درصد آن نیز سهم مصوبه ستاد مقابله با کرونا برای کاهش ظرفیت هواپیما می‌شد.
در آن زمان، وزارت راه با قدرت تمام مقابل این افزایش قیمت ایستاد و باز هم ایرلاین‌ها که اظهار به ورشکستگی می‌کردند، با همان قیمت‌های قبلی به فعالیت ادامه دادند. در ادامه، هیچ‌گاه قیمت بلیت هواپیما به‌گونه‌ای که نظر ایرلاین‌ها بود افزایش پیدا نکرد و آنها هر روز ضعیف‌تر از قبل شدند. زمینگیر شدن ناوگان، کمترین اثر سرکوب قیمت بلیت بود که زیر سایه تحریم‌ها به‌شدت ایرلاین‌ها را آسیب‌پذیر کرد و امکان افزایش عرضه بلیت را از بین برد؛ درحالی‌که از یک‌سو، اتمام کرونا و بلیت ارزان هواپیما، تقاضا برای سفر هوایی را افزایش داده و از سوی دیگر واسطه‌ها و چارترکنندگان همچنان نقش پررنگی در نظام توزیع و فروش بلیت دارند و می‌توانند قیمت بلیت را به نسبت تقاضا بالا ببرند. در این میان شیطنت برخی ایرلاین‌ها برای گرانفروشی نیز محتمل است اما اینها به‌راحتی به دام ناظران می‌افتند و با جرائم سنگین روبه‌رو خواهند شد؛ ازاین‌رو نمی‌توانند عامل مستقیم گرانی بلیت باشند مگر با همکاری دلالان و چارترکنندگان. از منظر اقتصادی، آنچه می‌تواند گرانی و کمیابی بلیت هواپیما را توجیه کند، تبعات قیمت‌گذاری دستوری است که هم طرف عرضه را تضعیف کرده، هم بر قدرت تقاضا افزوده و هم سود رانتی برای متخلفان فراهم آورده است.