سفر به سوریه؛ اثبات همگرایی میدان و دیپلماسی

احسان صالحی‌؛ عضو شورای اطلاع رسانی دولت

سفر رئیس‌جمهور به سوریه یک سفر چندجانبه و راهبردی است؛ چون روابط ایران و سوریه از ده‌ها سال قبل چنین خصلتی دارد. ایران و سوریه دوستان روزهای سخت یکدیگرند؛ چه در زمان جنگ تحمیلی که سوریه حافظ اسد جزو معدود کشورهای عربی بود که هم با حمایت سیاسی و هم با کمک تسلیحاتی، رخ متفاوتی نشان داد، و چه در این طرف که حمایت و کمک جمهوری اسلامی به سوریه بشار اسد و جلوگیری از تجزیه سوریه که مقدمه نقشه‌های خطرناک برای منطقه بود، تاریخ و سرنوشت دیگری را برای منطقه و سوریه رقم زد.
اهتمام هر دو کشور به مسئله فلسطین، حمایت از گروه‌های مقاومت و مخالفت با اشغالگری، از دیگر پروژه‌های همکاری‌های راهبردی ایران و سوریه بوده است.
اما با وجود اعتماد و همکاری متقابل و سطح بالای سیاسی، همکاری‌های 2کشور در سطوح اقتصادی و تجاری جان نگرفته است. به جز یک کارخانه خودروسازی در دمشق که زمان تأسیس آن به دولت دهم برمی‌گردد، در دولت قبل، خط جدیدی برای همکاری فعال نشد و رئیس‌جمهور سابق حتی یک‌بار هم به سوریه سفر نکرد.
نگاه غیرراهبردی که قائل به تفکیک میدان (نظامی) و دیپلماسی بود و ضمناً با شکل‌دادن همه نظام مسائل کشور حول برجام، عملاً روابط راهبردی با سایر کشورها را نیز از دریچه ضربه نخوردن برجام و پیشگیری از نارضایتی غرب (به بهانه حفظ برجام) تنظیم می‌کرد، کشور را از چیدن ثمرات میدان محروم کرده بود.
درحالی‌که حتی کشورهای معارض نظام سیاسی سوریه که برای سرنگونی آن انواع پشتیبانی‌های تسلیحاتی، امنیتی و مالی را انجام داده بودند، امروز برای بازگشت به سوریه و عادی‌سازی روابط آماده می‌شوند، با تعلل عجیب دولت قبل در استفاده از فضای نسبتاً خالی گذشته، فرصت‌های بکر همکاری هدر داده شد.
تجربه بوسنی و ناتوانی در تبدیل ظرفیت همکاری نظامی و امنیتی به همکاری اقتصادی، پیش روی کشور وجود دارد، اما در این دولت بنا نیست آن تجربه دهه 70و همچنین تجربه تعلل دهه 90در میدان سوریه تکرار شود.
در سفر اخیر رئیس‌جمهور به سوریه، از ابتدا تأکید بر این بود که با عبور از بحران نظامی و امنیتی، محور اصلی مذاکرات همکاری‌های اقتصادی و تجاری خواهد بود. در روز اول 4ساعت مذاکره رئیسی و اسد در کاخ ریاست‌جمهوری سوریه که در روز دوم هم ادامه مذاکرات به فرودگاه دمشق کشید و پیش از پرواز به سمت تهران، 2رئیس‌جمهور مجدداً یک ساعت با هم گفت‌وگو کردند، محور مذاکرات محکم کردن و تعیین‌تکلیف اجرای توافق‌های همکاری اقتصادی بود. روشن کردن چراغ این همکاری یک اراده جدی می‌طلبید که در این سفر با امضای برنامه جامع همکاری‌های بلندمدت 2کشور و 14یادداشت تفاهم دیگر، کلید آن زده شد.
دولت در روابط خارجی خود که با اولویت همسایگی، منطقه‌گرایی و آسیاگرایی در حال انجام است، بنا دارد با کشورها به سمت تدوین برنامه‌های جامع بلندمدت همکاری برود تا هر دو طرف با یک نگاه بلندمدت برای روابط خود برنامه‌ریزی کنند؛ نه همکاری‌های موقت که هر روز با اراده دیگران جابه‌جا شود.
نکته مهم دیگری که جزو مزیت‌های بی‌بدیل جمهوری اسلامی در سوریه است، ارتباطات مردمی 2کشور است؛ چه در گذشته با فعال بودن مسیر زیارت و چه در دوره جنگ و با آمیخته شدن خون جوانان سوری و ایرانی در مقابل فتنه صهیونیستی تکفیر، زمینه اجتماعی و بلکه مطالبه اجتماعی برای حضور مؤثر ایران در سوریه و استفاده متقابل 2کشور از فرصت‌های همکاری وجود دارد. نمونه‌هایی از این ارتباطات مردمی با ابراز احساسات و استقبال از رئیس‌جمهور در بدو ورود به فرودگاه دمشق و عصر چهارشنبه استقبال پرشور از رئیسی در زینبیه رقم خورد و در روز دوم سفر نیز با حضور رئیس‌جمهور در بازار حمیدیه (جنب مسجد اموی) و متعاقب آن در حرم مطهر حضرت رقیه(س) ادامه یافت.
این فرصت استثنایی نیز در سال‌های گذشته کمتر مورد توجه و به‌عنوان پله‌ای برای توسعه همکاری‌ها مورد استفاده قرار گرفته است. درحالی‌که کشورهایی مانند آمریکا با سرمایه‌گذاری‌های سنگین و اجرای انواع برنامه‌های حمایت اجتماعی در کشورهای هدف خود به‌دنبال جلب عواطف مردمی و ارائه تصویر منجی از خود برای تسلط بر منابع ملت‌ها هستند، طبعاً ما نباید در فضای واقعی که نه حاصل شگردهای مالی و تبلیغاتی، بلکه حاصل ارتباطات مستمر و چند دهه همکاری در روزهای سخت و تنهایی است، از فرصت و ظرفیت ارتباطات مردمی غفلت کنیم.
حضور رئیس‌جمهور در مسجد جامع اموی دمشق و اقامه نماز، موجب اظهارات برخی کاربران در فضای مجازی شد که ادعاهای افرادی را که در 12سال اخیر به‌دنبال سرنگونی نظام سوریه بودند و وعده حضورشان را در این مسجد می‌دادند، یادآوری کند. تجربه جنگ سوریه و اجتماع تقریباً بین‌المللی علیه آن و در مقابل ایستادگی بشاراسد با پشتوانه مردم و جبهه مقاومت، یک پیام بسیار مهم داشت که ایده و اراده مقاومت توان «غلبه» دارد. این پیام آن‌قدر راهبردی و پیشروست که بخش مهمی از معادلات جهان را جابه‌جا می‌کند. ارج و ارزش سوریه‌ای که امروز با ایده مقاومت پیروز از معرکه بیرون آمده است، به‌مراتب بیش از سوریه قبل از 2011 است؛ همچنان‌که ما نیز در جمهوری اسلامی تجربه مشابه و وسیع‌تری داریم و در این 44سال هر بار با بیرون آمدن ققنوس‌وار از هر توطئه، قوی‌تر از گذشته شده‌ایم.
این تجربه مشترک یعنی لمس کردن قدرت مقاومت و اعتبارآفرینی آن، واقعیت الهام‌بخش دیگری برای سمت انتخاب کردن کشورها در فضای سیال کنونی و رسیدن به تعادل و نظم‌های جدید منطقه‌ای و جهانی است.