گزارش
چالش‌های محیط زیستی خلیج‌فارس
کم اکسیژنی و آلودگی‌های نفتی، زیست‌بوم خلیج‌فارس را تهدید می‌کند
زهرا رفیعی- روزنامه‌نگار
آلودگی‌های نفتی ناشی از شست‌وشوی مخازن کشتی‌ها و تخلیه آب تعادل آلوده به نفت، زندگی را برای زیستمندان خلیج‌فارس سخت می‌کند. هر ثانیه هزاران مترمکعب پساب شهرها، استخر‌های پرورش آبزیان، صنایع کشتی‌سازی و... راهی این دریا می‌شود. کشورهای حاشیه این دریا هم می‌خواهند بیشترین بهره از این پهنه آبی را از آن خود کنند و کمترین سهم حفاظتی را بپردازند. این گزارش تنها به بخشی محدود از مشکلات و اقدامات ایران برای حفاظت از خلیج‌فارس پرداخته است.خلیج‌فارس بیشترین آسیب را از آلودگی‌های نفتی، صید بی‌رویه، پساب آب‌شیرین‌کن‌ها، پساب تصفیه‌نشده شهرها و پدیده تغییر اقلیم می‌بیند.
همدستی تغییر اقلیم و پساب
کم‌اکسیژنی از مخاطراتی است که خلیج‌فارس با آن مواجه است؛ کارشناسان معتقدند گرم شدن کره زمین و افزایش ورود فاضلاب‌ها و کودهای شیمیایی حاوی فسفر و نیتروژن معدنی از عوامل اصلی تشدید پدیده کاهش اکسیژن در محیط‌های دریایی است. این عوامل باعث شده تا حجم و مساحت قابل‌توجهی از محیط‌های دریایی جهان به مناطق مرده تبدیل شوند. براساس مطالعات انجام شده ستون آب در دریای عمان از دهانه تنگه هرمز تا آب‌های عمیق روبه‌روی چابهار در اعماق بیش از 50متر با کمبود شدید اکسیژن مواجه است، اگر غلظت اکسیژن محلول در آب به مقادیر کمتر از 2میلی گرم بر لیتر کاهش یابد، شرایط فقر اکسیژن به‌وجود می‌آید. این پدیده به‌طور طبیعی در اعماق 200 تا 1000متری برخی مناطق اقیانوسی و نیز محیط‌های ساحلی آلوده به فاضلاب و کودهای کشاورزی بر اثر تجزیه باکتریایی مواد آلی و بقایای اجساد موجودات زنده و مصرف اکسیژن ایجاد می‌شود.
پایش بدون انتشار گزارش
از سال95 که شناور کاوشگر خلیج‌فارس، به‌صورت رسمی به آب‌انداخته شد، گزارشی با محتوای زیست‌محیطی منتشر نشده است. بزرگ‌ترین گشت اقیانوس‌شناسی و زیست‌محیطی در تاریخ علمی کشور تابستان سال1400 انجام شد. اصلی‌ترین هدف این کشتی، پایش آلودگی‌ها و منابع اصلی آنها در خلیج‌فارس است. این در حالی است که حضور چاه‌های نفت، آب تعادل کشتی‌ها، اسکله‌های بارگیری نفت، پالایشگاه‌ها، خطوط انتقال نفت، نفتکش‌ها از عمده دلایل آلودگی نفتی در خلیج‌فارس است. طرح پایش ساحلی و فراساحلی خلیج‌فارس و دریای عمان با نظارت سازمان حفاظت محیط‌زیست انجام شد و صندوق ملی محیط‌زیست به‌عنوان کارفرما پروژه را به اجرا گذاشت. پیش از آن مهم‌ترین پایش انجام شده طی سال‌های اخیر پس از اجلاس سال2006 سازمان راپمی انجام شده بود. از این پایش 25جلد گزارش معتبر در زمینه‌های مختلف علوم اقیانوس‌شناسی از قبیل تعیین وسعت منطقه کم اکسیژن در خلیج‌فارس، رصد منطقه کم اکسیژن در دریای عمان، سنجش آلاینده‌های مواد مغذی، مواد نفتی، سموم در آب و رسوب، ثبت داده‌های هواشناسی و فیزیکی و شیمیایی در لایه‌های مختلف آب از سطح تا نزدیک بستر دما، شوری، چگالی، غلظت اکسیژن محلول، کدورت آب، ارزیابی میزان اسیدی شدن محیط‌های دریایی، رصد پستانداران دریایی، ارزیابی گیاهان و جانوران شناورزی و کف‌زی دریایی و صحت‌سنجی داده‌های ماهواره‌ای تهیه شد و تصویر روزآمدی از وضعیت محیط‌زیست دریایی خلیج‌فارس برای حفاظت موثرتر از این اکوسیستم‌های آبی ارزشمند به‌دست آمد.
اقدامات سازمان محیط‌زیست
محمد طالبی‌متین، مدیرکل دفتر حفاظت از زیست‌بوم‌ها و سواحل دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست: مطالعات پایش تغییرات زیستی دریایی با استفاده از مهندسی اکولوژیک در سازه‌های ساحلی و دریایی از اقدامات این دفتر حفاظتی است که این امر در راستای بهینه کردن ساختارهایی مانند موج‌شکن‌ها و محوطه‌های بندری که در سواحل ساخته می‌شوند و همچنین افزایش تنوع زیستی ساکن در این مناطق است. در این پروژه، بررسی تغییرات تنوع زیستی در سازه‌های ساحلی و دریایی در طول 11ماه گذشته نشان داد که تغییر ساختاری ایجاد شده در سازه‌های موردنظر در افزایش تنوع زیستی تأثیر‌گذار بوده است.
کوسه‌ها در مسیر انقراض لاک‌پشت‌ها
لاک‌پشت‌پوزه عقابی، گونه در معرض انقراضی است که سواحل جزایر جنوبی کشور را برای تخم‌گذاری انتخاب می‌کند. این‌گونه در فهرست سرخ IUCN قرار دارد، اما به‌دلیل مخاطرات محیطی مثل صید ضمنی و آلودگی‌های نفتی و... در معرض انقراض است. کوسه‌های خلیج‌فارس هم همان مسیر لاک‌پشت‌ها را می‌روند با این تفاوت که در سال‌های اخیر به‌صورت هدفمند صید می‌شوند. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در این‌باره مشخص کرده است که نیمی از کوسه ماهیان به‌عنوان گونه‌های در معرض خطر طبقه‌بندی شده‌اند، اما متأسفانه منطقه بسیار مهم و باارزش زیستی حوضه‌های دریایی جنوب ایران توسط کشورهایی احاطه شده که بیشترین میزان صید کوسه ماهیان در سراسر جهان را دارند. طبق آمار رسمی اعلام‌شده ازسوی ایران به فائو، طی سال‌های 2015-2000 میلادی بیش از 180هزار تن انواع کوسه ماهیان از آب‌های جنوبی ایران صید شده که این آمار، ایران را در بین 26کشوری قرار داد که بیشترین سهم صید کوسه‌ماهیان را در سراسر جهان برعهده دارد.
