خشکیدگی میانکاله و خلیج گرگان در چالش پسروی خزر

 زهرا رفیعی- خبرنگار

میانکاله و خلیج گرگان با پسروی آب دریای خزر که فرایندی طبیعی است، کم‌کم رو به خشکیدگی خواهند رفت و به گفته کارشناسان، هرگونه تلاش برای انتقال آب دریا به این تالاب بیهوده و همراه با اتلاف منابع مالی است.
برنامه 5ساله حفاظت از تالاب میانکاله‌ ماه قبل در ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب‌های کشور تدوین و برای اجرا به دستگاه‌های مربوطه ابلاغ شد. در برنامه‌های کم هزینه‌ای که برای نجات میانکاله قرار است اجرایی شود، انجام مطالعات و اجرای عملیات تسهیل ارتباط بین دریا و خلیج گرگان پیش‌بینی شده است که اجرای آن با مرکز اقیانوس‌شناسی کشور است.
مسعود باقرزاده کریمی، در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: تعیین و تامین نیاز آبی میانکاله از 11رودخانه منتهی به این تالاب نیز باید در این مدت اجرا شود. سازمان حفاظت محیط‌زیست موظف شده است ظرف 36‌ماه برنامه جامع مدیریت زیست‌بومی میانکاله را با کمک سایر دستگاه‌ها تهیه و اجرا کند.

توالی اکولوژیک تالاب
داستان پسروی و پیشروی دریای خزر را آنهایی که در دهه 70و قبل‌تر در حریم و بستر ساحل دریا ویلا داشته‌اند بهتر درک می‌کنند. درست پس از پسروی آب دریا عده‌ای به خیال اینکه ارتفاع سطح آب خزر از سطح آب‌های آزاد منفی 29متر است اقدام به تصرف خط ساحلی و ساخت‌وساز در حریم دریا کردند. با بالا آمدن طبیعی آب دریای خزر و پیشروی آب تا منفی 24.7متر بخش عمده‌ای از سازه‌ها زیر آب رفت. هنوز نشانه‌هایی از تلاش برای جلوگیری از ورود آب به درون ویلاها را می‌توان با سنگ‌ها و دایک‌های سیمانی در برخی شهرها به وضوح دید.
این درحالی است که به گفته سیدرمضان موسوی، رئیس سابق پژوهشکده اکوسیستم‌های خزری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری با توجه به رفتارهای دوره‌ای پیشروی و پسروی آب دریای خزر، هرگونه ادعا مبنی بر جلوگیری از پسروی دریا و یا خلق سناریوی مطالعاتی میلیاردی، نجات میانکاله و خلیج گرگان از پایین رفتن سطح آب خلیج، از اساس بی‌پایه و غیرعلمی بوده و هر هزینه در این زمینه، اتلاف مطلق بیت‌المال و بیهوده است. او به ایسنا گفت که هم‌اکنون آب دریا در حال پسروی است و این روند پسروی دریا هنوز به اتمام نرسیده تا مجدد پیشروی آغاز شود.
محمدرضا فاطمی، متخصص اکولوژی دریایی در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: خلیج گرگان بخشی از تالاب پشت ساحلی دریای خزر محسوب می‌شود که در اثر بالا آمدن آب دریای خزر به‌وجود می‌آید و با پایین رفتن آب خزر به‌طور طبیعی این تالاب از بین می‌رود. در گذشته، در گلوگاه خلیج گرگان و دریای خزر رشد نیزار مانع از تبادل آب می‌شد. در ابتدای انقلاب وزارت جهاد، نی‌های این قسمت از تالاب را لایروبی کرد. در زمان‌هایی که آب دریا پسروی می‌کند کف تالاب، بالاتر از سطح آب دریا قرار می‌گیرد، در نتیجه به‌طور طبیعی این تالاب خشک می‌شود. بازگرداندن آب از دریا به بالای خلیج نشدنی است و هزینه بسیار زیادی دارد. تنها راه این است که بگذارند توالی اکولوژیک تالاب طی شود ممکن است دریای خزر روزی بالا بیاید و دوباره خلیج گرگان و میانکاله احیا شود، هرچند براساس پیش‌بینی‌ها و مدل‌ها بعید است.
چه چیز مانع از این می‌شود که پیشروی دریای خزر به عرض‌های جنوبی‌تر مانند گزارش‌های  اخیر قطعی نباشد. این متخصص اکولوژی دریایی گرمایش زمین را عامل اصلی می‌داند و می‌گوید: مدل‌سازی‌ دانشمندان نشان داده که گرمایش جهانی باعث شده هرساله 10الی 20سانتی‌متر از سطح آب دریا کم شود. همچنین روی رودخانه ولگا به‌عنوان اصلی‌ترین شریان خزر، ده‌ها سد برای تامین آب کشاورزی احداث شده است. در نتیجه به جز در زمان سیلاب‌ها آبی به پهنه دریای خزر نمی‌رسد. تا پیش از این، نوسان سطح آب دریای خزر در بازه 20 تا 30ساله رخ می‌داد ولی به‌نظر می‌رسد با توجه به‌نظر دانشمندان، خلیج گرگان، میانکاله و انزلی به مانند گمیشان خشک خواهد شد.
هرگونه کاهش کشاورزی در بالادست رودخانه‌های منتهی به خلیج گرگان و میانکاله از نظر محمدرضا فاطمی امکان‌پذیر نیست و اگر هدف از اجرای برنامه 5ساله برای این منطقه جلوگیری از بروز ریزگرد ناشی از خشک شدن تالاب است، بهتر است با کاشت گیاهان هالوفیل(شوردوست) خاک این منطقه را با هزینه‌های بسیار کمتر تثبیت کرد. اجرای طرح‌های معیشت جایگزین به مانند آنچه در گمیشان انجام شده و راه‌اندازی استخرهای پرورش میگو علاوه بر ایجاد منافع اقتصادی برای اهالی، امکان احیای بخش‌های کوچکی از تالاب با استفاده از پساب تصفیه‌شده آن را فراهم می‌کند.