گزارش
چاقوی تیز جراحی چاقی در ایران
ایران به‌عنوان یکی از کشورهای مطرح جراحیهای چاقی، بیشترین تعداد مقالات علمی دنیا در این حوزه را هم پس از آمریکا و چین دارد
مریم سرخوش- روزنامه‌نگار
ایران سومین کشور جهان در تولید علم در حوزه جراحی چاقی و متابولیک و ازجمله کشورهای مطرح در سطح بین‌المللی در همین حوزه است؛ جراحی‌هایی که به‌عنوان یکی از حیاتی‌ترین درمان‌ها در جهان مطرح هستند و منجر به نجات جان بیمارانی می‌شوند که با نمایه توده بدنی (BMI) بالای 35دچار چاقی مفرط هستند و در معرض خطر ابتلا به بیش از 20بیماری کشنده قرار دارند. بررسی آمارهای رسمی پیش از پاندمی کرونا نشان می‌دهد که سالانه حدود 7هزار جراحی چاقی در کشور انجام می‌شد که طی 2سال به‌دلیل شیوع کوویدـ19به‌شدت کاهش پیدا کرد؛ هر چند که با فروکش کردن پاندمی، روند آن دوباره صعودی شده است. البته روند چاقی در کشور هم رو به افزایش است و سال گذشته ایران در رتبه ششم کشورهای چاق دنیا پس از آمریکا، عربستان، ترکیه، مصر و لیبی قرار گرفت. مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت هم اعلام کرده که چاقی طی 4دهه اخیر از ۲۰درصد به ۷۰ درصد افزایش یافته و به‌عنوان معضل مهم نظام سلامت، به‌صورت تدریجی هزینه زیادی را به سیستم بهداشت و درمان کشور وارد می‌کند. البته گفته می‌شود که تنها 3درصد از جمعیت کشور دارای چاقی مفرط و نیازمند جراحیهای چاقی و متابولیک هستند، اما درخواست برای انجام چنین جراحی‌هایی در کشور بالاست، جراحی‌هایی که با هزینه‌های بسیار بالا در تمام دنیا برای افراد واجد شرایط با پوشش بیمه‌ای انجام می‌شود و در بیمارستان حضرت رسول اکرم تهران هم تقریبا رایگان (کمتر از 10میلیون تومان) است، اما مشابه آن در برخی کلینیک‌های خصوصی با دریافت هزینه‌هایی بیش از 100تا 150میلیون تومان برای اغلب مراجعان انجام می‌شود. هر چند متخصصان تأکید میکنند هر فردی با اضافه وزن، نیازمند جراحیهای چاقی و متابولیک نیست و چنین عمل‌هایی باید تنها برای افراد با BMI بالای 35تا 40با حضور متخصصان تغذیه، روانپزشکی، روانشناسی، گوارش و غدد، قلب و عروق، طب ورزشی، بیهوشی، پزشکان عمومی و پرستارانی که با چاقی در ارتباطند، انجام شود. به تأکید آنها انجام این عمل‌ها از سوی یک تیم پزشکی غیرمجرب برای هر فردی با هر میزان اضافه وزن می‌تواند اثراث سویی بر سلامت وی بگذارد.
ایران؛ نخستین قطب جراحی چاقی در منطقه
«رتبه ایران در جراحی چاقی و متابولیک و تولید علم در این حوزه پس از آمریکا و چین، سوم است.» این نکته را عبدالرضا پازوکی، رئیس دانشگاه علوم‌پزشکی ایران در افتتاحیه شانزدهمین کنگره بین‌المللی ایمونولوژی و آلرژی اعلام کرد. پیش از این هم اعلام کرده بود که جراحی چاقی، عمل زیبایی نیست و برای سلامت بدن انجام می‌شود. به‌گفته این پزشک، بررسی‌های علمی نشان می‌دهد میزان عوارض و مشکلات جراحی چاقی کمتر از جراحیهای کیسه صفرا یا آپاندیس است و از سال ۸۴ دوره‌های کوتاه‌مدت و از سال ۸۶ دوره فلوشیپ جراحی چاقی در سطح منطقه از سوی کشورمان ایجاد شده است. پازوکی با بیان اینکه بیمارستان حضرت رسول اکرم تهران هم نخستین قطب جراحی چاقی در منطقه است، ادامه می‌دهد: «۶۰درصد جمعیت کشور از مشکل اضافه وزن رنج می‌برند و این یعنی بالغ بر ۵۰میلیون نفر از جمعیت کشور با این معضل دست به گریبان هستند. ۱۲درصد مردم مبتلا به دیابت هستند و یک‌چهارم جمعیت کشور هم فشار خون دارند که از چاقی سرچشمه میگیرد. جراحیهای چاقی یک ضرورت درمانی است و نتایج بسیار مثبتی بر طول عمر و کیفیت زندگی افراد دارد. البته مردم نباید آن را جراحی زیبایی بدانند، بلکه این عملی برای سلامتی است.» پازوکی همچنین به رتبه خوب ایران درباره تعداد مقالات علمی این حوزه هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «اکنون تعداد 6مرکز دانشگاهی ایران، تهران، شهید بهشتی، مشهد، شیراز و اصفهان مشغول تربیت فلوشیپ هستند و بیش از ۱۰۰فلوشیپ تاکنون تربیت شده‌اند. در سال ۲۰۲۲ هم بیشترین تعداد مقالات در ژورنال جراحی چاقی و متابولیک از کشور ما بوده است و ایران بعد از آمریکا و چین، سومین کشور به لحاظ تعداد مقالات است.»
همه افراد چاق مشمول جراحی نیستند
با وجود پیشرفت‌های قابل توجه در کشور برای انجام جراحیهای چاقی و متابولیک، نباید این تصور ایجاد شود که افراد با نمایه توده بدنی متفاوت مشمول چنین جراحی‌هایی می‌شوند و آن را به‌عنوان آسان‌ترین راه برای کاهش وزن انتخاب کنند. در این‌باره جلال‌الدین میرزای رزاز، رئیس انجمن تغذیه ایران به همشهری می‌گوید: «57درصد تا 58درصد مردم کشور اضافه وزن دارند، اما چاقی کشنده فقط در یک درصد کمی از مردم وجود دارد؛ به همین دلیل همه افراد دارای اضافه وزن کاندیدای جراحیهای چاقی و متابولیک نمی‌شوند. این جراحی‌ها ویژه افراد دارای چاقی کشنده و BMI بالای 35تا 40است. به همین دلیل انجامش برای دیگر افراد خلاف اخلاق و قانون به شمار می‌رود.» به‌گفته او، در این جراحی‌ها بخشی از معده و روده برداشته می‌شود و بیمه‌ها هم هزینه جراحی را برای افراد واجد شرایط پرداخت میکنند: «سایر افراد اگر به هر دلیلی نیازمند چنین شرایطی باشند باید عمل‌های موضعی انجام دهند که به شکل ساکشن چربی صورت میگیرد و انواع و اقسام متدها را هم دارد. لیپوماتیک هم آخرین نوع آن است و این جراحی‌ها خطرناک هم نیستند. البته در گذشته ساکشن کردن منجر به آمبولی چربی در بدن می‌شد، اما اکنون با پیشرفت‌های صورت گرفته این خطر هم برطرف شده است.» البته میرزای رزار درباره افرادی که چاقی کشنده یا مفرط ندارند، 4عامل را بسیار مهم‌تر از انجام عمل‌های زیبایی می‌داند و می‌گوید: «در این‌باره تغذیه، افزایش فعالیت بدنی، استفاده از دستگاه‌های کمک‌لاغری و داروهای مورد تأیید وزارت بهداشت، بسیار مؤثرتر هستند و بهترین نتیجه را برای فرد دارند. در برخی موارد کاهش وزن هم ممکن است فرد درصورت تداوم شرایط با آسیب به سلامتی مواجه شود و در این حالت است که اقداماتی مثل ساکشن و لاغری موضعی توصیه می‌شود.»
جراحی چاقی به‌تنهایی کافی نیست
اما با وجود تمام توصیه‌ها، همچنان برخی افراد مشتاق جراحیهای چاقی ازجمله اسلیو معده هستند و تصور میکنند که با انجام این جراحی از شر چاقی رها می‌شوند. اما به‌گفته مجید حسن‌‌قمی، متخصص تغذیه «جراحیهای چاقی به‌طور کلی بین 65تا 80درصد موفقیت‌‌آمیزند؛ یعنی به همین میزان به فرد کمک میکنند که وزن خود را از دست بدهد. اما نکته بسیار مهم این است که فرد باید باور و عادت تغذیه‌‌ای خودش را تغییر دهد تا جراحی موفقی داشته باشد.» او در توضیح بیشتر عنوان می‌کند: «در جراحی اسلیو معده، حجم معده به 20درصد کاهش پیدا می‌کند و فرد یاد میگیرد که نمی‌تواند بیشتر از یک حجم کم و مشخص غذا بخورد. اگر غیر از این باشد، 3تا 5سال بعد از جراحیهای چاقی، فرد به پله اول بازمی‌گردد؛ زیرا شیوه زندگی خود را تغییر نداده است.» این نکته را شهاب شهابی، فلوشیپ جراحی چاقی و متابولیک هم تأیید می‌کند و می‌گوید: «جراحی چاقی نیازمند تیم چند تخصصی ازجمله متخصصان تغذیه، روانپزشکی، روانشناسی و... است و ضرورت دارد اقدامات غیرجراحی برای اثربخشی اعمال جراحی جدی گرفته شود تا در پیشگیری، درمان و کنترل عارضه مهلک چاقی مورد استفاده قرار بگیرد. بیمار باید در مورد بعد از عمل توجیه شود. جراحی قسمتی از درمان است، اما باید اصلاح سبک زندگی و رژیم غذایی حتما اجرایی شود و اگر اجرایی نشود، عمل هم ماندگاری نخواهد داشت. جراحی چاقی مؤثرترین روش درمانی است به شرط آنکه اصلاح سبک زندگی هم صورت گیرد.»
مکث
روند رو به رشد بازار جراحی چاقی در جهان، ایران در فهرست بیشترین‌ها
ایران جزو کشورهای با آمار بسیار بالای جراحیهای چاقی و متابولیک قرار دارد و پیش‌بینی می‌شود که با کاهش همه‌گیری کووید-19 این روند افزایشی در سایر کشورهای دنیا هم اتفاق بیفتد. براساس اعلام انجمن جراحی متابولیک و چاقی آمریکا (ASMBS)، جراحیهای چاقی به‌عنوان روش‌های غیراورژانسی انجام می‌شود. یکی از عوامل اصلی رشد تعداد جراحی چاقی، افزایش چاقی در بین مردم و افزایش نرخ شیوع دیابت نوع2 و بیماری‌های قلبی است. به‌طور کلی این مسئله آخرین گزینه برای بیمارانی است که با چندین روش دیگر نتوانسته‌اند وزن خود را کاهش دهند و برای کاهش اندازه معده خود بخشی از آن را برمی‌دارند یا با استفاده از نوار معده کوچک میکنند. فدراسیون بین‌المللی دیابت هم در سال2021 اعلام کرد احتمالا حدود 537میلیون بزرگسال در گروه سنی 20 تا 79سال در سال2021 در سراسر جهان با دیابت زندگی می‌کردند و پیش‌بینی می‌شود این تعداد در 2030 به 643میلیون افزایش پیدا کند. به همین دلیل با توجه به بار بالای چاقی و شیوع فزاینده عوامل خطر برای چاقی، رشد بازار جراحی چاقی قابل پیش‌بینی است.