گزارش
برزیل، بازیگر نوظهور نظم نوین جهانی
لولا داسیلوا سعی دارد با میانجیگری میان شرق و غرب، جایگاه برزیل را در سیاست بین‌الملل احیا کند
بهاره محبی- روزنامه‌نگار
محکوم نکردن جنگ روسیه در اوکراین، رد کردن تقاضای کی‌یف برای خرید تسلیحات برزیلی، پهلو گرفتن ناوهای ایرانی در بنادر برزیل، اعزام نماینده برای دیدار با نیکلاس مادورو، رئیس‌جمهور ونزوئلا که آمریکا بارها تلاش کرده تا دولتش را سرنگون کند، سفر به چین و تقویت همکاری‌ها با جدی‌ترین رقیب نظامی و اقتصادی آمریکا، متهم کردن واشنگتن به دمیدن در آتش جنگ اوکراین و ـ آخرین موردـ میزبانی از «سرگئی لاوروف» وزیر خارجه روسیه که دوشنبه عازم برازیلیا شد، همگی بخشی از اقدامات «لولا داسیلوا» در 2ماهی است که کار را به عنوان رئیس‌جمهور برزیل آغاز کرده است.
روزنامه آمریکایی واشنگتنپست می‌نویسد: پیروزی سال گذشته لولا در انتخابات در برابر ژائیر بولسونارو، سیاستمدار راست‌گرای افراطی که بسیاری او را دونالد ترامپ برزیل می‌خوانند، این خوشبینی را در میان برخی از رهبران غربی ایجاد کرده بود که پرجمعیت‌ترین کشور آمریکای لاتین قرار است بار دیگر به صف حامیان آنان بپیوندد، اما رویکرد لولا در سیاست خارجی‌اش به آنان یادآوری کرد که او درست مانند دوره اول ریاست جمهوری‌اش(در سال‌های 2003 تا 2010) عمل‌گرایی و گفت‌وگو را در اولویت قرار داده و چندان نگران تبعات ضدیت با واشنگتن یا غرب نیست.
سیاست خارجی بلندپروازانه لولا
تنها چند روز پس از سفر لولا داسیلوا به چین، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه برای دیدار با «مائورو ویرا» همتای برزیلی خود، راهی برزیل شد. گاردین نوشته که لولا در تلاش است تا شهرت بین‌المللی برزیل را در عصر پسابولسونارو احیا کند. او به‌دنبال بازسازی و حفظ روابط با تمام شرکای بین‌المللی بدون توجه به تنش‌های ژئوپلیتیک است. لولا اما در سیاست خارجی اهداف بلندپروازانه‌تری هم دارد. او بر همین اساس، در سفر به چین از آمادگی کشورش برای میانجیگری میان روسیه و اوکراین خبر داد. لولا این ایده را نخستین‌بار ماه گذشته و در دیدار با «اولاف شولتز» صدراعظم آلمان، مطرح کرد؛ زمانی که درخواست رهبر آلمان را برای کمک تسلیحاتی به اوکراین رد کرد. لولا داسیلوا همچنین 3هفته پیش «سلسو آموریم» مشاور ارشد خود در سیاست خارجی، را برای دیدار با «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه، به مسکو اعزام کرد. آموریم پیش از این سفر گفته بود: «معتقدیم که در جنگ اوکراین پیدا کردن راه‌حل دیپلماتیک امکان‌پذیر است.»
روسیه، چین، برزیل و نظم جدید جهانی
در دیدار با صدراعظم آلمان بود که لولا طرح تشکیل «باشگاه صلح» را مطرح کرد. جزئیات زیادی از این طرح لولا منتشر نشده با این حال روزنامه برزیلی « فویا د س پائولو» نوشته که باشگاه صلح متشکل از رهبران کشورهایی است که به اعتقاد لولا به‌طور مستقیم درگیر جنگ نیستند اما قدرت تاثیرگذاری دارند؛ از جمله «شی جینپینگ» رئیس‌جمهور چین، «جو بایدن» رئیس‌جمهور آمریکا و «نارندرا مودی» نخست‌وزیر هند. نیویورک‌تایمز می‌نویسد: مطرح کردن چنین ایده‌هایی در کنار سفر اخیر لاوروف به برزیل که قرار است سپس به ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه هم برود، کشورهایی که همگی سنگرهای ضدآمریکایی هستند، چندان خوشایند واشنگتن نیست. بر همین اساس است که «جان کربی» از سخنگویان کاخ سفید در پاسخ به انتقادهای لولا از رویکرد واشنگتن در جنگ اوکراین، سخنان رئیس‌جمهور برزیل را تکرار طوطی‌وار تبلیغات روسیه و چین خوانده است. «برونا سانتوس» مدیر موسسه برزیل در مرکز ویلسون که اندیشکده‌ای مستقر در واشنگتن است، به روزنامه گاردین می‌گوید: «رویکرد لولا در مسئله اوکراین بی‌اعتمادی زیادی را در واشنگتن و بروکسل ایجاد کرده است. اما واقعیت این است که رویکرد لولا در جنگ اوکراین بخشی از سنت دیرینه بی‌طرفی در سیاست خارجی برزیل است. دولت لولا پیش از این نیز در مقام میانجی در مسائل بین‌المللی ظاهر شده بود ازجمله اعزام نیروهای حافظ صلح به هائیتی در سال2010 و تلاش برای میانجیگری در توافق هسته‌ای ایران.»
برخی از کارشناسان با اشاره به سفر سرگئی لاوروف به برزیل بلافاصله پس از سفر لولا به چین، معتقدند که ماهیت این دیدارها و سفرها پایه‌ریزی چیزی است که چین و روسیه آن را نظم نوین جهانی می‌خوانند؛ نظمی چندقطبی که هدفش مقابله با نظم جهانی است که در دهه1990 به رهبری آمریکا ظهور کرد. به این سفرها، نشست‌های اخیر در مورد افغانستان که با حضور پاکستان، روسیه، چین و ایران برگزار شد را هم اضافه کنید. روزنامه جورزالم‌پست می‌نویسد: اگرچه کشورهایی چون برزیل ادعا می‌کنند که بی‌طرف هستند یا سیاست خارجی مستقل را دنبال می‌کنند اما اظهارات لولا و سیاست خارجی او نشان می‌دهد که برزیل رابطه با چین و روسیه را به آمریکا و اغلب کشورهای غربی ترجیح می‌دهد. روسیه و چین نیز می‌خواهند که از این فرصت استفاده کنند و برزیل را به اردوگاه خود بکشانند.
لولا داسیلوا که کشورش یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان تسلیحات ارزان‌قیمت در جهان است از زمان آغاز به کار دولت، ضمن درخواست برای پایان جنگ اوکراین و روسیه، حداقل دوبار درخواست کی‌یف برای فروش تسلیحات به این کشور را رد کرده است. او در سفر اخیر خود به امارات متحده عربی در پاسخ به چرایی رد درخواست اوکراین گفته است: «نمی‌خواهم بخشی از جنگ باشم. می‌خواهم که این درگیری تمام شود.»
البته برزیل تنها نیست. گاردین می‌نویسد: با ظهور نشانه‌های پیروزی روسیه در سیاست خارجی کشورهای دیگری هم هستند که ترجیح می‌دهند تا درگیر این جنگ نشوند، ازجمله «گوستاو پترو» رئیس‌جمهور کلمبیا، که درخواست‌های آمریکا برای ارسال تسلیحات ساخت روسیه به این کشور را رد کرده است چرا که واشنگتن قصد داشته تا آنها را به اوکراین بدهد. بر اساس اسناد محرمانه وزارت دفاع آمریکا(پنتاگون) که اخیرا منتشر شده حتی کره‌جنوبی نیز از ارائه تسلیحات حساس به اوکراین خودداری کرده است؛ امری که باعث شده تا گزینه‌های اوکراین برای خرید تسلیحات نظامی به کشورهای عضو پیمان آتلانتیک شمالی(ناتو) محدود شود.
مکث
سفر غیرمنتظره پوتین به اوکراین
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، سه‌شنبه در دومین دور از سفرهای غیرمنتظره و از پیش اعلام‌نشده خود وارد سرزمین‌های تصرف‌شده در خاک اوکراین شد و از مقر نیروهای روسی در این نواحی بازدید کرد. به‌گزارش یورونیوز، پوتین به منظور اطلاع از آخرین وضعیت میدانی، ابتدا با یک بالگرد وارد خرسون شد و از مقر فرماندهی نیروهای روسی در این ناحیه در جنوب اوکراین بازدید کرد. پس از این بازدید، پوتین با بالگرد به مقر گارد ملی روسیه در منطقه لوهانسک در جنوب شرق اوکراین رفت تا از زبان فرماندهان، شرایط آن منطقه را نیز مطلع شود. مسکو سال گذشته میلادی پس از برگزاری همه‌پرسی مناطق خرسون و لوهانسک را به همراه مناطق دونتسک و زاپوریژژیا ضمیمه روسیه کرد که با اعتراض کشورهای غربی روبه‌رو شد. سفر سه‌شنبه پوتین، دومین بازدید او از مناطقی بود که روسیه در چند ماه اخیر از خاک اوکراین تصرف کرده است. پوتین ماه گذشته نیز به شهر بندری ماریوپول سفر کرده بود. این شهر که در کنار دریای آزوف قرار دارد پس از 2ماه درگیری شدید سال گذشته به تصرف نیروهای روسی درآمد. در سفر قبلی پوتین به ماریوپل، او از شبه‌جزیره کریمه نیز بازدید کرده بود.
تحلیل
بازگشت برزیل به اصل عدم تعهد
الئونور هیوز، روزنامه‌نگار برزیلی : «لولا داسیلوا» رئیس‌جمهور برزیل، در حال فعال‌سازی مجدد اصل عدم تعهد است؛ سیاستی که به بهترین وجه از منافع این کشور در دنیای چندقطبی امروز محافظت می‌کند. اساس سیاست خارجی برزیل قانون اساسی سال1988 است که در آن بر دوستی با همه کشورها و همکاری حداکثری، عدم مداخله و حل‌وفصل مسالمت‌آمیز درگیری‌ها تاکید شده است. لولا قصد دارد پس از ژائیر بولسونارو رئیس‌جمهور قبلی که علاقه چندانی به روابط بین‌الملل نداشت، برزیل را به عرصه جهانی بازگرداند. او در دنیای دوقطبی امروز به یک استراتژی کاربردی نیاز دارد و اصل «عدم تعهد» به رئیس‌جمهور برزیل اجازه می‌دهد تا در ارتباط با کشورهای مختلف، کانال‌هایی را برای محافظت از منافع کشورش باز کند. یکی از نشانه‌های چرخش لولا از سیاست خارجی دولت قبل، هفته گذشته دیده شد؛ زمانی که دولت لولا اعلام کرد که مجددا الزامات دریافت ویزای توریستی را برای شهروندان آمریکا و 3کشور دیگر برقرار می‌کند. وزارت خارجه برزیل در توضیح این تصمیم گفته که سیاست دولت پیشین برای لغو این الزامات در تضاد با سیاست‌های برزیل است که از لحاظ تاریخی بر اساس اصل رفتار برابر با همه کشورها استوار است.
