آینده توافق‌های اقتصادی در عصر برجام اروپایی
وزیر راه و شهرسازی: ما از تمام ظرفیت‌های قراردادی خود استفاده می‌کنیم
همزمان با تشدید مذاکرات و گفت‌وگوهای بین ایران با 3کشور اروپایی آلمان، انگلیس و فرانسه و البته تلاش اتحادیه اروپا برای حفظ برجام، آرام‌آرام شرکت‌های اروپایی، پالایشگاه‌ها و مدیران اقتصادی بنگاه‌های بزرگ طرف قرارداد از تعویق تصمیم قبلی‌شان برای همکاری با ایران خبر می‌دهند حتی بانک سرمایه‌گذاری اروپا هم تضمین حقوقی این شورای اروپا برای مصون‌ماندن این بانک از تحریم‌های احتمالی آمریکا را قانع‌کننده ندانست و اعلام کرد: نمی‌توان تحریم‌های آمریکایی علیه ایران را نادیده گرفت.
انصراف شرکت‌های اروپایی از همکاری با ایران، فشار زیادی را به سران کشورهای اروپایی وارد کرده تا بتوانند راهی برای نجات برجام پیدا کنند چرا که مقامات سیاسی قاره سبز بر این نظر هستند که بدون برجام امنیت منطقه و البته اروپا به خطر خواهد افتاد، پس باید دامنه تحریم‌های یکجانبه آمریکا تنها به این کشور و شرکت‌هایش محدود شود. اما مقامات آمریکایی همچنان راه خود را می‌روند و تاکنون به نامه وزرای خارجه انگلیس، فرانسه و آلمان پاسخ روشن نداده‌اند و از طرفی به تولیدکنندگان نفت عمدتا کشورهای عربی حاضر در اوپک فشار آورده‌اند که تولید نفت خود را افزایش دهند. ایران اکنون منتظر تصمیم اروپاست که برای حفظ برجام چه خواهد کرد و آیا اراده و توان لازم برای ایستادن دربرابر تصمیم‌های یکجانبه آمریکا را دارد؟
بانک سرمایه‌گذاری اروپا نه گفت
بانک سرمایه‌گذاری اروپا روز چهارشنبه گذشته اعلام کرد نمی‌تواند تحریم‌های آمریکایی را نادیده بگیرد و با طرح اتحادیه اروپا برای فعالیت در ایران مخالفت کرد. هدف اتحادیه اروپا از این طرح، حفاظت از سرمایه‌گذاری‌های اروپایی در ایران و حفظ برجام در برابر ازسرگیری تحریم‌های آمریکاست.
با وجود نقش سیاسی بانک سرمایه‌گذاری اروپا، این بانک اعلام کرده است که «راه‌حلی» برای تحقق قول‌های کشورهای اروپایی برای حفظ برجام وجود ندارد. سخنگوی بانک سرمایه‌گذاری اروپا به خبرگزاری رویترز گفت: «این بانک ابزار مناسبی برای این هدف نیست و مدل کسب و کار بانک این اجازه را نمی‌دهد که تحریم‌های آمریکا علیه ایران را نادیده بگیرد.» به گزارش یورونیوز، مخالفت بانک سرمایه‌گذاری اروپا با طرح سیاستمداران این اتحادیه، ضربه بزرگی به تلاش‌های کمیسیون اروپا در اجرایی کردن برنامه مبارزه با تحریم‌های آمریکایی علیه ایران است. این مخالفت از این جهت اهمیت می‌یابد که بانک اروپا نه یک بانک تجاری بلکه نهادی است که براساس سیاست‌های اتحادیه اروپا اداره می‌شود.
سرنوشت هواپیماهای برجامی
فرزانه شرفبافی، رئیس شرکت هواپیمایی ایران (هما) اعلام کرد این شرکت امیدوار است تا پایان سال‌جاری میلادی که 7ماه از آن باقی مانده ۱۱ فروند هواپیمای جدید دریافت کند که 8فروند از این هواپیماها ای‌تی‌آر و 3فروند آنها ایرباس خواهد بود. به گزارش ایسنا، هرچند مدیرعامل ایران‌ایر جزئیاتی از چگونگی اجرایی شدن این قراردادها پس از بازگشت تحریم‌های آمریکا ارائه نکرده اما به‌نظر می‌رسد ایران با تأمین منابع مالی مورد نیاز توانسته برای بخشی از قراردادهای خرید هواپیماهای خود راه‌حلی جدید پیدا کند.
عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی دیروز در پاسخ به سؤالی درباره فسخ یکطرفه قرارداد فروش هواپیماهای بوئینگ به ایران گفت: ما از تمام ظرفیت‌های قراردادی خود استفاده می‌کنیم و در هر شرایطی می‌توانیم از ظرفیت‌های قانونی خود برای یافتن راهکارها بهره‌مند شویم. وزیر راه و شهرسازی در ادامه درباره امکان حفظ برجام با وجود تحریم‌های جدید ایالات متحده آمریکا گفت: آنچه اهمیت دارد این است که باید منافع ملت ایران در هر شرایطی حفظ شود. لازم است که در این شرایط از تمام ظرفیت‌های قانونی استفاده کنیم و نباید این ظرفیت‌ها را از دست دهیم. وی با بیان اینکه مردم نباید مأیوس شوند گفت: ما دوران سخت‌تر از اینها را پشت سرگذاشته‌ایم.
چهارشنبه گذشته بود که یک سخنگوی بوئینگ اعلام کرد این شرکت در نتیجه بازگشت تحریم‌های آمریکا، هواپیما به ایران تحویل نخواهد داد.بوئینگ با شرکت ایران‌ایر، آذر‌ماه 1395و پس از آغاز اجرای برجام، قرارداد فروش 80فروند هواپیما را امضا کرده بود و خرداد‌ماه امسال قرارداد دیگری برای فروش 60فروند هواپیما به شرکت هواپیمایی آسمان‌ایر امضا کرد. شرکت آمریکایی بوئینگ، پیش از این اعلام کرده بود در قراردادهای خود به تابعیت از قوانین دولت آمریکا ناچار خواهد بود.
آینده پروژه چابهار و سرمایه‌گذاری هندی‌ها
همزمان دولت هند هم اعلام کرد: امیدوار است روابط تنش‌آلود میان ایران و آمریکا به پروژه بندر چابهار که یک مسیر جایگزین به افغانستان و آسیای میانه محسوب می‌شود آسیب نزند. به گزارش تسنیم، راویش کومار، سخنگوی وزارت امور خارجه هند گفت: سوشما سواراج، وزیر امور خارجه هند، به صراحت موضع این کشور درخصوص این موضوع را بیان کرده و توضیح داده که چگونه روابط2 کشور به‌رغم تحریم‌های آمریکا تقویت خواهد شد.
وی افزود: ما درخصوص پروژه چابهار موضع مان را اعلام کرده‌ایم و به آنها (ایران) گفته‌ایم که امیدواریم و انتظار داریم این پروژه از تحولات اخیر تأثیر نپذیرد. کومار گفت: ما به آنها گفته‌ایم که چابهار یک مسیر دسترسی جایگزین به افغانستان و آسیای میانه فراهم می‌سازد و ما قبلا از این مسیر برای عرضه گندم به افغانستان استفاده کرده‌ایم.
سخنگوی وزارت امور خارجه هند همچنین گفت: «موفقیت این پروژه به هدف ما یعنی ایجاد یک افغانستان امن، باثبات و موفق کمک خواهد کرد و این هدف دولت آمریکا نیز هست.» به گفته کومار، موضع هند در قبال برنامه هسته‌ای ایران این است که تهران حق استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای را داراست.
چراغ سبز چینی‌ها
سخنگوی وزارت امور خارجه چین با انتقاد شدید از تحریم‌های یکجانبه آمریکا، بار دیگر بر پایبندی کشورش به همکاری‌های تجاری با ایران و همچنین اجرای توافق برجام تأکید کرد. هوآ چون‌یینگ اعلام کرد چین به مخالفت تمام‌قد با سازوکار تحریم‌های یکجانبه ادامه داده و روابط تجاری و اقتصادی خود را با ایران براساس معاهدات بین‌المللی حفظ خواهد کرد.
سخنگوی وزارت خارجه چین افزود: «چین و ایران به‌طور تزلزل‌ناپذیری روابط عادی تجاری و اقتصادی خود را حفظ خواهند کرد. چین به همکاری با ایران درحالی‌که به تعهدات بین‌المللی خود پایبند است، ادامه خواهد داد.»
پالایشگاه‌های اروپایی آماده تحریم‌ها می‌شوند؟
به‌دنبال وضع تحریم‌های جدید آمریکا علیه ایران، پالایشگاه‌های اروپایی در حال کاهش خرید نفت خود از ایران و بستن درهای یک‌پنجم از بازار نفت صادراتی ایران هستند. به گزارش رویترز، هرچند دولت‌های اروپایی از خط‌مشی واشنگتن مبنی بر وضع تحریم‌های جدید علیه ایران تبعیت نکرده‌اند، اما بانک‌ها، شرکت‌های بیمه و کشتیرانی، تحت فشار تحریم‌های آمریکا که موجب افزایش ریسک تجارت با ایران شده، به‌تدریج در حال قطع روابط خود با ایران هستند.
یک منبع آگاه در شرکت ساراس ایتالیا گفت: «ما نمی‌توانیم با آمریکا مقابله کنیم.» این منبع گفت، ساراس در حال تصمیم‌گیری در مورد نحوه توقف خرید نفت ایران در بازه زمانی 180روزه است. «هنوز مشخص نیست که دولت آمریکا چه کاری می‌تواند انجام دهد، اما در عمل به مشکل بر‌می‌خوریم.»
این منابع گفتند پالایشگاه‌های اروپایی ازجمله توتال‌فرانسه، انی و ساراس ایتالیا، رپسول و کپسای اسپانیا و هلنیک پترولیوم یونان در حال آماده شدن برای قطع خرید نفت از ایران از زمان اجرای تحریم‌های آمریکا هستند.این پالایشگاه‌ها بخش اعظم خرید نفت اروپا از ایران را به‌خود اختصاص داده‌اند. این منابع گفتند این شرکت‌ها که اکثرشان قراردادهای بلندمدت خرید نفت از شرکت ملی نفت ایران دارند، تا زمان اجرایی شدن تحریم‌ها به خرید نفت از ایران ادامه خواهند داد.
پژوسیتروئن ایران را دور می‌زند؟
پژوسیتروئن هم فعالیت‌های مشترک خود با ایران‌خودرو و سایپا را برای پرهیز از گرفتار شدن در تحریم‌های جدید آمریکا تعلیق کرد. گروه خودروسازی پی‌اس‌ای فرانسه، سازنده پژو و سیتروئن، هفته گذشته با صدور بیانیه‌ای از تعلیق فعالیت‌های خود در ایران خبر داد و دلیل این اقدام را اجتناب از گرفتار شدن در تحریم‌های جدید آمریکا علیه ایران عنوان کرد. البته در این بیانیه اعلام شده گروه پژوسیتروئن با حمایت دولت فرانسه در حال تعامل با مقامات دولت آمریکا برای مدنظر قرار دادن موضوع معافیت از تحریم‌هاست، اما آنچه از سابقه فعالیت این گروه در ایران در خاطره‌ها وجود دارد، پایبند نبودن آنها به تعهدات است؛ همچنان که در دوره تحریم‌های قبلی نیز این گروه بدون هیچ مقاومتی به مشارکت با طرف‌های ایرانی پایان داد و از ایران خارج شد. به گزارش همشهری، گرچه به‌دلیل محرمانه بودن قراردادهای منعقد شده میان خودروسازان ایرانی و گروه پی‌اس‌ای فرانسه، مشخص نیست که آیا تضمینی برای تداوم حضور این خودروساز در ایران درنظر قرار گرفته شده است یا نه، اما تنها مسئله‌ای که می‌تواند قدری پژوسیتروئن را برای خروج از ایران به تأمل وادارد، قراردادهایی است که با ایران‌خودرو و سایپا منعقد کرده و با ایجاد 2شرکت مشترک، سرمایه‌گذاری هرچند اندکی در ایران انجام داده است. همشهری تلاش کرد در تماس با مسئولان ایران‌خودرو، سایپا و انجمن خودروسازان به‌عنوان طرف‌های ایرانی قراردادهای گروه خودروسازی پی‌اس‌ای فرانسه، از مواضع این شرکت‌ها اطلاع کسب کند، اما این تلاش بی‌ثمر بود.
ماجرای خروج تکرار می‌شود؟
چند سال پیش وقتی تحریم‌های آمریکایی علیه ایران قوت گرفت، پژو و سیتروئن بلادرنگ به همکاری با ایران‌خودرو و سایپا پایان دادند و از ایران خارج شدند؛ اتفاقی که سریعا با متوقف شدن مونتاژ خودروهای تولیدی این شرکت‌ها یا افت شدید کیفیت آنها بروز پیدا کرد. در شرایط فعلی نیز جدای از اینکه احتمال تکرار این اتفاقات وجود دارد، مسئله دیگری که باید مدنظر قرار گیرد، احتمال زمینگیر شدن تولیدات جدید این شرکت‌ها یا افزایش هزینه نگهداری و تعمیرات آنهاست چراکه هنوز نه مونتاژ قطعات این خودروها در داخل کشور بومی‌سازی شده و نه خود شرکت‌های خودروسازی دسترسی چندانی به قطعات آنها دارند که قادر به ارائه خدمات پس از فروش باشند. در این وضعیت واردات قطعات چینی، می‌تواند نخستین گزینه پیش روی سودجویان باشد که نتیجه آن قبلا در صنعت خودروی کشور دیده شده است.
818میلیون دلار روی هوا
در ژانویه2016 به‌دنبال لغو تحریم‌ها، گروه خودروسازی پی‌اس‌ای فرانسه در مذاکراتی جداگانه قراردادهایی برای همکاری مشترک با ایران‌خودرو و سایپا، به ارزش 818 میلیون دلار امضا کرد که ثمره آن ایجاد 2شرکت مشترک ایکاپ و سایپا سیتروئن بود. در این فرایند بر پایه توافق‌های اولیه، پیش‌بینی شده بود که 30درصد از محصولات مشترک تولید شده در 5سال اول با تعهد طرف فرانسوی و بعد از 5سال به‌صورت توافقی صادر شود؛ اما اکنون به‌دنبال چرخش گروه خودروسازی پی‌اس‌ای فرانسه، معلوم نیست چه بر سر این سرمایه‌گذاری‌های مشترک خواهد آمد و ایران‌خودرو و سایپا که قرار بود به مدد پژوسیتروئن به هاب خودروسازی خاورمیانه تبدیل شوند چه راهی در پیش خواهند گرفت.
8 شرکتی که در ایران مانده‌اند
نشریه فوربس دیروز در گزارشی از 8شرکت تجاری خارجی نام برده که با وجود فشارهای آمریکا و احتمال بازگشت تحریم‌ها، همچنان به حضور و همکاری در ایران ادامه داده‌اند یا دست‌کم هنوز تصمیم خود را در برای خروج از ایران اعلام نکرده‌اند. این شرکت‌ها ایرباس، شرکت نفت چین، شرکت مهندسی راه‌آهن چین، شرکت آنسالدو انرژی (شرکت مهندسی ایتالیا)، فولکس واگن، شرکت چینی سی‌آر‌آر‌سی چانگ‌چون (شرکت ماشین‌آلات راه‌آهن)، رنو و شرکت هندی بهارات پترولیوم (CNPC) هستند.
سرنوشت خودروهای پیش‌فروش شده چه می‌شود؟
با آغاز همکاری خودروسازان ایرانی با گروه خودروسازی پی‌اس‌ای فرانسه، ایران‌خودرو در تیرماه سال گذشته پیش‌فروش پژو2008 به‌عنوان نخستین تولید مشترک پسابرجامی را آغاز کرد، اما ازآنجا که قیمت این خودرو در زمان معرفی در محدوده 70میلیون تومان اعلام شده بود، تعیین مبلغ 60میلیون تومان به‌عنوان ودیعه نخست پیش‌خرید آن به سرگردانی متقاضیان دامن زد و به استقبال سرد مشتریان از پیش‌فروش سه روزه این خودرو منجر شد. اما در آن سوی ماجرا سایپا توانست در پیش‌فروش خودروی C3 به‌عنوان نخستین محصول مشترک خود با سیتروئن، رکوردشکنی کند و کل تیراژ 2هزار دستگاهی مشخص شده برای تولید این محصول را در 50دقیقه به فروش برساند. حالا بخشی از قرارداد پیش‌فروش پژو2008 اجرایی شده و مشتریان خودروهای خود را تحویل گرفته‌اند اما با توجه به اینکه سررسیدهای تحویل خودروی پیش‌فروش شده سایپا شهریور، مهر و آبان۹۷ تعیین شده بود هنوز هیچ‌کدام از خریداران C3 نتوانسته‌اند خودروی خود را تحویل بگیرند و اینک با تعلیق فعالیت شرکت مادر، از یک‌سو خریداران پژو2008 از ایران‌خودرو با آینده مبهم خدمات پس از فروش خودروی خود و سهولت تهیه قطعه برای آن مواجهند و خریداران C3 از سایپا نیز با بلاتکلیفی سفارشی که مدت‌ها پیش آن را ثبت کرده‌اند. در این حالت می‌توان 2سناریو متصور بود؛ اول اینکه مذاکرات اعلام شده گروه خودروسازی پی‌اس‌ای فرانسه با آمریکا مؤثر واقع شده و این شرکت از شمول تحریم‌ها معاف شود و به فعالیت خود در ایران بازگردد که در این صورت مشکلی رخ نخواهد داد، اما در سناریوی دوم این احتمال وجود دارد که گروه خودروسازی فرانسه همانند چند سال پیش به‌کلی همکاری با ایران را قطع کند که در این صورت احتمالا ایران‌خودرو و سایپا ناگزیر خواهند بود بخشی از قراردادهای خود با مشتریان را لغو کنند و غرامت آن را بپردازند یا خودروهای دیگری را به خریداران خودروهای جدید پیشنهاد دهند. البته در این سناریو نمی‌توان آینده روشنی برای معدود تولیدات مشترک این شرکت‌ها که به بازار عرضه‌شده‌اند متصور بود و احتمال کمبود شدید قطعات و سنگین شدن هزینه تعمیرات این خودروها دور از انتظار نخواهد بود.
