فلامینگوها به گاوخونی رسیدند

زهرا رفیعی-روزنامه‌نگار

با جاری شدن سیلاب در دشت اصفهان در اسفند سال گذشته و تداوم هرچند اندک آن در سال‌جاری، بخش‌هایی از تالاب گاوخونی نمناک شد و فلامینگو‌های مهاجر چند روزی در آن استراحت کردند. هنوز تعداد فلامینگوهای امسال سرشماری نشده است. سال گذشته تعداد فلامینگو‌ها 75قطعه بود. در سال‌های پرآبی زاینده‌رود و تالاب گاوخونی سالانه بیش از 30هزار قطعه فلامینگو و در کل 150هزار قطعه پرنده به این زیستگاه می‌آمدند.
فلامینگو از گونه‌های شاخص تالاب گاوخونی شناخته می‌شود. با توجه به اینکه سراسر اقلیم خشک است، وجود پوشش گیاهی در بستر رودخانه و مصب تالاب سبب شده پرندگان مهاجر به امید آب فرود بیایند. اگر آب باشد، پرندگانی مانند مرغابی، خوتکا، اردک سرسبز، چنگر، کشیم و پرندگان کنار آبزی ازجمله چوب‌پا، آبچلیک‌ها و سنقر‌ها در محدوده تالاب فرود می‌آیند. گاوخونی با وسعت ۴۷هزار هکتار در نقطه پایانی زاینده‌رود در جنوب‌شرقی استان اصفهان و ۲۰کیلومتری شهر ورزنه قرار دارد.
پرندگان مهاجر در مسیر بازگشت از مناطق گرمسیری در زیستگاه‌های مستعد تالابی فرود می‌آیند، تالاب بین‌المللی گاوخونی و رودخانه زاینده‌رود در سالیان گذشته پذیرای انواع این پرندگان بودند. به‌گفته مریم امیدی، رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات‌وحش اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان،  فلامینگوها برخی سال‌ها در حاشیه گاوخونی آشیانه‌سازی‌ و تخم‌گذاری می‌کنند، ولی به‌دلیل شرایط خشکی و نامساعد بودن شرایط آشیانه و تخم‌ها از بین می‌رود و اکنون خیلی از پرندگانی که در این محل جوجه‌آوری داشتند به‌دلیل خشکی تالاب جوجه‌آوری ندارند و گاوخونی خالی از هرگونه زیست‌مند‌‌ شده است.‌

نیاز آبی گاوخونی
روند خشکی تالاب گاوخونی از سال۱۳۷۸ شروع شد و در ۲دهه اخیر به‌دلیل نبود آب، بسیاری از زیستمندان این تالاب ازجمله ماهی‌ها، وحوش، خزندگان و انواع پرندگان بومی آن از بین رفته‌اند. کارشناسان همواره درباره تبعات خطرناک خشکی تالاب گاوخونی هشدار داده‌اند؛ زیرا اگر این تالاب به‌صورت کامل خشک شود به کانون خطرناک ریزگردهای سمی تبدیل خواهد شد که تا شعاع یک هزار کیلومتری و ۱۰استان کشور را درگیر خواهد کرد. حقابه قانونی محیط‌زیست، زاینده‌رود و تالاب گاوخونی ۳۱۳میلیون مترمکعب آب در سال است که سهم گاوخونی ۱۷۶میلیون مترمکعب در سال‌های کم‌آبی زاینده‌رود تعیین شده و تأمین این میزان حقابه می‌تواند کارکرد اکولوژیک آن را حفظ کند؛ این در حالی است که تا ۲دهه پیش، تالاب گاوخونی سالانه با حدود یک تا 2میلیارد مترمکعب آب زاینده‌رود سیراب می‌شد.

رطوبت 7درصدی تالاب
حسین اکبری، معاون محیط‌زیست طبیعی اداره کل محیط‌زیست اصفهان: اسفند‌ماه سال۱۴۰۱، 2بار رهاسازی موقت به سمت تالاب انجام شده که درمجموع حدود 7میلیون مترمکعب آب وارد گاوخونی شد. متأسفانه اکنون خروجی سد رودَشتَین به سمت پایین‌دست رودخانه بسته است. طی چند روز اخیر که آب برای کشاورزی شرق اصفهان رهاسازی شده بود، این سد بسته شد؛ به‌رغم اینکه قرار بود آب به‌سمت پایین‌دست و تالاب جریان نسبی داشته باشد، این اتفاق نیفتاد و سد کامل بسته است. با اینکه آب هم‌اکنون برای کشاورزی شرق اصفهان جاری است و رودخانه شور دهاقان دبی خوبی دارد و به رودخانه زاینده‌رود می‌پیوندد متأسفانه سد رودشتین به‌طور کامل بسته است و آبی که به سمت تالاب جاری بوده چون پشتوانه‌ای ندارد به سرعت کم و کمتر می‌شود. براساس آخرین بررسی‌ها ورودی آب به بند شاخ کنار از یک مترمکعب بر ثانیه در ۲۵اسفندماه۱۴۰۱ به حدود ۲۵۰لیتر بر ثانیه رسیده است. حدود 7درصد از پهنه ۴۷هزار هکتاری این تالاب مرطوب شده است. با گرم‌تر شدن هوا، رطوبت 7درصدی پهنه تالاب نیز اکنون کمتر شده است. لازمه تأمین حقابه این تالاب بین‌المللی، هماهنگی و هم‌افزایی بین‌بخشی و عنایت مدیریت کلان استان است.

برنامه‌ای در مورد حقابه گاوخونی ابلاغ نشده
محمود چیتیان، معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان: دریچه‌های سد رودشتین به سمت پایین‌دست رودخانه و تالاب گاوخونی را طی روزهای اخیر کم کردیم. آب کم داشتیم و دیگر نمی‌توانیم به تالاب آب برسانیم‌. در حال حاضر زمان بازگشایی مجدد دریچه سدها مشخص نیست و پس از اتمام توزیع آب برای کشاورزی شرق باید شرایط جوی و بارش‌ها و وضعیت بین‌حوضه‌ای بررسی شود. حدود ۱۵میلیون مترمکعب آب طی اسفندماه به سمت گاوخونی رهاسازی شد و بنا بر‌گفته مسئولان محیط‌زیست استان حدود 3هزارو۱۰۰ هکتار از پهنه تالاب در پی رهاسازی آب مرطوب شده است. تاکنون برنامه‌ای مدون و مشخص برای تأمین حقابه سالانه گاوخونی ابلاغ نشده است.

پیگیر حقابه گاوخونی هستیم
علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست: وزارت نیرو مکلف است طبق 3حالت شرایط کم‌آبی، میان آبی و پر آبی که به این نهاد ارائه دادیم حقابه تالاب گاوخونی را تحویل دهد و اگر قرار باشد امسال هرگونه آبی در زاینده‌رود جاری شود، حتما به میزان همان آب باید به گاوخونی برسد و پیگیر این مهم هستیم.