آیین نوروز در چهارگوشه ایران

راحله عبدالحسینی-روزنامه نگار

جشن نوروز در گوشه و کنار کشور با آداب و رسوم مشترکی برگزار می‌شود؛ مثل خانه‌تکانی، خرید لباس نو، چیدن هفت‌سین، سبزکردن سبزه، پختن سمنو و شیرینی، دید و بازدید عید و عیدی‌دادن. اما مردم برخی ‌شهرها با برگزاری آیین خاصی که ریشه در فرهنگ و اقلیم آن شهر و دیار دارد، میزبان سال نو می‌شوند و بهار را به خانه‌هایشان دعوت می‌کنند. این آداب و رسوم متفاوت در نقاط مختلف کشور، از مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها به نوه‌ها رسیده‌‌است و اقوام ایرانی با حفظ سنت‌های کهن، نوروز را دیدنی‌تر می‌کنند.‌

بی‌بی نوروز در سیستان و بلوچستان

«علفه،» اسم روز قبل از عید در سیستان و بلوچستان است؛ روزی که مراسم علفه برگزار می‌شود. در این رسم مردم به مزارع می‌روند و دسته‌ای جو خوشه ‌نداده را می‌چینند و بر سر‌در اتاق‌ها آویزان می‌کنند. طبق باور مردم این استان روز علفه، روز گرامی‌داشتن بی‌بی نوروز است. مردم معتقدند در این روز بی‌بی به همه خانه‌ها سرک می‌کشد به همین دلیل آنها خانه‌هایشان را تمیز کرده، لباس نو می‌پوشند و نان تازه و کلوچه می‌پزند. سیستانی‌ها معتقدند بی‌بی نوروز با خاموش‌شدن آخرین تنور به خانه‌ خود می‌رود تا سال دیگر دوباره بازگردد.‌

 آمدن خوش‌قدم در گیلان
گیلانی‌ها بر این باورند که سبک‌پا یا خوش‌قدم هنگام تحویل سال نو یا صبح روز عید به خانه‌شان می‌آید و همراه خود شادی و مبارکی را برای اهل خانه در سال نو می‌آورد و به آنها هدیه می‌دهد. برای همین فردی را به‌عنوان نماد خوش‌قدم انتخاب می‌کنند. خوش‌قدم بعد از تحویل سال، با قرآن، آینه، آب و شاخه‌های گل و شکوفه و شمشاد در خانه را می‌زند، عید‌مبارکی می‌گوید و وارد می‌شود. شاخه‌های شمشاد را به چفت در خانه و اتاق می‌آویزد و گل و شکوفه را در طاقچه اتاق و قرآن، آب و آینه را روی سفره هفت‌سین می‌گذارد. سکه‌ای برای شگون به صاحب‌خانه می‌دهد و عیدی و شیرینی می‌گیرد.

 نوروز صیاد در هرمزگان

به‌آب‌سپردن لباس‌های کهنه، پوشیدن لباس نو و رفتن به دریا، رنگ‌آمیزی حیوانات خانگی با خاک سرخ سواحل جزیره هرمز، بخشی از آداب و رسوم «نوروز صیاد» است. «نوروز صیاد» آیین کهنی است که قرن‌ها در حاشیه جنوبی بخش شهاب جزیره قشم به‌صورت خود‌جوش با طلوع خورشید آغاز می‌شود و تا پاسی از شب ادامه می‌یابد. ساکنانی که در کنار صید به پرورش دام نیز مشغول هستند در روز عید نزد چند دعا‌خوان نوروزی می‌روند تا برای آنها دعای «لوبن» بخوانند.
در واقع «لوبن» نام دعایی است که علاوه بر افزایش برکت دام‌ها، آنها را از گزند بلاها دور نگه می‌دارد.

سایاچی‌ها و نوید بهار در آذربایجان شرقی
در فرهنگ آذری، سایا به معنی یکرنگی و بی ریایی است. طبق مراسم سایا، سایاچی‌ها که بیشتر هنرمندان دوره‌گردی بوده و هستند، با لباس‌هایی برگرفته از رنگ طبیعت و گاه با لباس‌های چوپان‌های محلی، از چند هفته مانده به نوروز، ده به ده، کوی به کوی و خانه به خانه با دو چوب در دست می‌گشتند و با خواندن شعرهای مخصوص بهاری و زدن چوب‌های دستی به هم، رسیدن نوروز را نوید می‌دادند و در مقابل دعاهای خیر و شعرهای دوست‌داشتنی خود، از مردم گندم، جو، شیرینی یا مبلغی پول هدیه می‌گرفتند. سایاچی‌ها قدمت مراسم سایا را به نخستین انسان (حضرت آدم) و اوایل خلقت نسبت می‌دهند.‌

مکث
عروسی درخت نارنج در فارس

درختان بهار نارنج که امسال بار کمی دادند، در آخرین روزهای زمستان، مهمان رسم عروسی درخت نارنج می‌شوند. شیرازی‌ها معتقدند با کشیدن تور عروسی بر سر درخت و برپایی جشن عروسی برای درخت، فصل بهار شکوفه‌‌باران می‌شود و سال پربار و پرثمری خواهد داشت. فردی که در خانه‌اش درخت بهار نارنج کم‌بار دارد، شب عید همسایگان را دعوت می‌کند تا به‌صورت نمادین با تبر به‌سمت درخت نارنج هجوم ببرد، از سویی دیگر همسایه‌ها به سرعت به میان می‌آیند و صاحب درخت را آرام می‌کنند و با برپایی جشن نمادین عروسی درخت بهار نارنج به جشن و پایکوبی می‌پردازند.