تحقق شعار همسایگی دولت سیزدهم در 20ماه

ابراهیم فاتحی-روزنامه‌نگار

محوریت شعار روابط همسایگی دولت سیزدهم از همان رقابت‌های انتخاباتی1400 با این سؤال اساسی در افکار عمومی مواجه بود که آیا منظور شکستن تابوی اختلافات چند‌ساله ایران و عربستان است یا صرفا به تقویت پیوندهای موجود همسایگی اکتفا می‌شود؟ حدود 20ماه پس از آغاز به‌کار دولت سیزدهم، دستگاه سیاست خارجی کشور تقریبا به پایان همه بن‌بست‌های سیاسی در روابط همسایگی با کشورهای عربی نزدیک شده است. بسترهای توسعه روابط سیاسی، تجاری و امنیتی با کشورهای همسایه و منطقه‌ای به‌تدریج مهیا شده ‌و از آفت‌های قبلی خود مصون شده است. پیشاپیش دولت سیزدهم برخی ظرفیت‌های فرامنطقه‌ای ازجمله فرایند عضویت ایران در اجلاس شانگهای را نیز به تحرک واداشته بود. افزایش مبادلات و تعاملات در همه سطوح نیاز به تکمیل برخی قطعات گم‌شده پازل روابط همسایگی داشت. در تصویرسازی جدید از دوستان نزدیک‌تر به جمهوری اسلامی، کشورهای متعددی از آسیای میانه تا شرق دور محور مذاکرات دولت سیدابراهیم رئیسی قرار گرفتند و «تمایل» و «تعهد» آنها به دوره جدید روابط و همکاری‌ها جلب شد. دولت با نزدیک‌شدن به نیمه‌های راه فعالیت خود شعار سیاست خارجی خود در حوزه همسایگی و ترمیم روابط با کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس به محوریت عربستان سعودی را هم محقق کرد.یک گام جلوتر افکار عمومی کشور به انتظار بهره‌برداری از بسترهای مهیای روابط همسایگی و کاهش فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم‌های غربی به سر می‌برد. دولت سیدابراهیم رئیسی اگر در برنامه توسعه روابط با شرق و ایجاد پیوندهای مالی جبران خسارت ناشی از تحریم‌های سال‌های اخیر موفق عمل کند، دیدگاه سیاست خارجی خود را به مرحله عملیاتی رسانده‌ و نقشه جدیدی از مناسبات دیپلماتیک ایران و بند و پی‌های متصل آن به کشورهای هدف جدید ارائه کرده است. دولت رئیسی به‌احتمال در سال جدید شمسی به فکر بهره‌برداری مستقیم مالی و تجاری از شرایط سیاسی جدید پیش‌آمده در منطقه خاورمیانه خواهد بود و هدف غایی از این بسترسازی جدید را کنترل شرایط اقتصادی حاکم بر کشور و کاهش تنش‌های معیشتی قرار خواهد داد.

سیاست خارجی، زیر نظر رئیس‌جمهور
دولت سیزدهم از ابتدای فعالیت خود تقویت و ترمیم مناسبات همسایگی را اولویت نخست سیاست خارجی خود اعلام کرده بود و اگر این زمینه خبری نبود، برخی مجادلات روزهای اخیر درخصوص منشا حل‌وفصل اختلافات ایران با همسایگان عربی خلیج‌فارس پردامنه‌تر می‌شد. مذاکرات و سفرهای پررنگ علی شمخانی، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی به عربستان و امارات شائبه کنار گذاشتن دولت و وزارت امور خارجه از پرونده مذاکرات دیپلماسی همسایگی را ایجاد کرد و به‌تبع آن برخی جدال‌های رسانه‌ای، این دستاورد جمهوری اسلامی را دستمایه رقابت‌های گروهی، چهره‌پردازی‌ها و تحلیل‌های موهوم حول شخصیت‌ها و نهادهای ذی‌مدخل در این مذاکرات قرار دادند. این اتفاق یک‌بار دیگر هرچند با درجه پایین‌تری تقدم منافع باندی و جناحی و البته انتخاباتی بر منافع ملی در سیاست خارجی را تداعی می‌کرد، برنامه روابط همسایگی دولت سیزدهم در بخش ترمیم روابط با کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس، مهر تأیید شورای‌عالی امنیت ملی به ریاست سیدابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور را پای خود داشته و علی شمخانی، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی به نمایندگی از ایران در مذاکرات حاضر شده است. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه نیز تحلیل‌ها درباره بانی رفع اختلافات را کنار زد و در توییتی اعلام کرد: «سفر دریابان شمخانی به امارات و عراق که در چارچوب مناسبات موجود امنیتی انجام می‌شود، پدیده جدیدی نیست و نماینده وزارت خارجه در سفرها همراه ایشان است. در سیاست خارجی هماهنگی وجود دارد. همه‌‌چیز در چارچوب نظام و زیرنظر رئیس‌جمهور است. هماهنگی وجود دارد. دشمنان بدانند اختلافی نیست.»

رفع یک ایراد امنیتی در مناسبات با عراق
مناسبات پررفت‌وآمد و گفت‌وگوهای تلفنی مقامات ارشد ایران و عراق در سال1401چیزی کم از سال‌های اخیر نداشت. جمهوری اسلامی ایران از تشکیل دولت جدید عراق در سال‌جاری استقبال و حمایت کرد و در طرف مقابل جمهوری عراق نیز تلاش‌های گسترده‌ای برای احیای برجام و ترمیم روابط ایران و عربستان انجام داد. به‌رغم برخی اختلافات جزئی بر سر فعالیت گروه‌های تروریستی مستقر در اقلیم کردستان عراق و حملات ایران به این گروهک‌ها، سفر علی شمخانی، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی به این کشور، تأیید و تداوم رویکردهای مثبت همسایگی 2کشور محسوب می‌شود. 4اسفندماه حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه در سفر به عراق و در دیدار با قاسم الاعرجی، مشاور امنیت ملی عراق از سفر قریب‌الوقوع علی شمخانی به این کشور به‌منظور امضای سند همکاری امنیتی با عراق خبر داد. پایان هفته گذشته رسانه‌های خارجی به نقل از منابع عراقی اعلام کردند که علی شمخانی هفته آینده برای امضای یک توافق امنیتی مهم با عراق به بغداد سفر می‌کند. این توافقنامه امنیتی به‌احتمال زیاد درارتباط با دغدغه مهم امنیتی ایران در غرب کشور - حضور جریانات ضدانقلاب و جدایی‌طلب در اقلیم کردستان- خواهد بود. مقامات ایران بارها در یک سال گذشته این مسئله را «غیرقابل‌قبول» اعلام کرده بودند.

 آماده رفع سوءتفاهم‌ها با تهران هستیم
علی شمخانی، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی پنجشنبه در بدو ورود به ابوظبی با «محمد بن‌زاید بن‌سلطان آل‌نهیان» رئیس امارات متحده عربی دیدار کرد. او در این سفر با مشاور امنیت ملی امارات، نخست‌وزیر امارات و امیر دوبی هم گفت‌وگو کرد. شمخانی در دیدار با رئیس امارات مشکلات موجود را عمدتا ناشی از مداخلات بیگانگان و شیطنت‌های آمریکا و رژیم صهیونیستی در حوزه خلیج‌فارس ارزیابی کرد و گفت: شکل‌گیری منطقه قوی‌تر آرمانی دست‌یافتنی است که همه باید در مسیر آن گام برداریم. او با اشاره به اراده قاطع رهبران 2 کشور بر بسط و گسترش همه‌جانبه مناسبات تأکید کرد: باید با جدیت، کلیه موانع داخلی و خارجی در راه همکارهای دوجانبه به‌ویژه همکاری‌های اقتصادی-تجاری را شناسایی و به سرعت از سر راه برداشت، زیرا هرگونه تأخیر در این زمینه به زیان همه خواهد بود. در این دیدار شیخ محمد بن‌زاید، رئیس امارات متحده عربی نیز با ابراز خرسندی از سفر دریابان شمخانی به امارات و همچنین تبریک توافق اخیر میان تهران و ریاض که گامی تعیین‌کننده در هم‌افزایی و همگرایی کشورهای منطقه است، اظهار امیدواری کرد در این سفر صفحه جدیدی در روابط ایران و امارات گشوده شود. او تصریح کرد: امارات بسیار علاقه‌مند است و آمادگی دارد با رفع برخی سوء‌تفاهم‌ها میان 2 کشور، روابط و مناسبات دوجانبه را در همه حوزه‌ها به بالاترین سطح ارتقا دهد. شمخانی در دیدار با شیخ طحنون بن‌زاید مشاور امنیت ملی امارات نیز همه کشورهای منطقه را هم سرنوشت و اعضای یک خانواده بزرگ عنوان کرد و گفت: اختلافات خانوادگی باید با گفت‌وگو، حسن نیت و مدارا حل و فصل شود تا همه بتوانیم در فرایندی مبتنی بر مشارکت دسته‌جمعی، به سمت ایجاد منطقه‌ای قوی و توسعه یافته حرکت کنیم.