به امید زندگی دوباره در دریاچه ارومیه

شاهین سپهراد- روزنامه‌نگار- ارومیه

عبور از کنار دریاچه ارومیه پیش از این و در یک دهه اخیر با افسوس و نگرانی از مرگ این آبگیر شور همراه بود؛ از نیگلون آبی دریاچه که روزگاری محل رفت‌وآمد کشتی‌های تفریحی، باری و مسافربری همچون «نوح، حمزه و آرتیمیا» بین بنادر گلمانخانه، شرفخانه، رشکان و رحمانلو و جزایر این دریاچه بود، نمک باقی مانده بود و انعکاسی دردناک از خشکسالی؛‌ تصویری که این روزها با اجرای ابرطرح انتقال آب از جنوب آذربایجان‌غربی به دریاچه کمی رنگ باخته، هرچند اما و اگرهای زیست‌محیطی درباره طرح و احیای دریاچه به قوت خود باقی‌ است.‌

   ‌ امیدواری اهالی
مردم جای جای ایران به‌ویژه مردم منطقه آذربایجان (آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی) خاطره‌های زیادی از دریاچه ارومیه دارند؛ خاطره‌هایی که با کاهش تراز دریاچه رفته‌رفته رنگ باخت تا نجات آن به یک مطالبه عمومی تبدیل شود. محلی‌ها اما انگار هویت و زندگی‌شان را با دریاچه پیوند زده باشند، هر بار که از منطقه عبور می‌کنند با آن تجدید دیداری می‌کنند و کنارش چای می‌نوشند یا عکس یادگاری می‌گیرند. حالا هم که طبق آمار رسمی وسعت دریاچه ارومیه ۹۰کیلومترمربع نسبت به زمان مشابه سال گذشته افزایش یافته و به 1040کیلومترمربع رسیده، به احیای آن امیدوارند. درباره احتمال مرگ دریاچه صحبت نمی‌کنند، با همین کورسوی امید عکس یادگاری می‌گیرند و روزهایی را می‌بینند که جزیره‌ها پدیدار شود و کشتی آرتمیا دوباره به آب بیفتد. ابرطرح انتقال آب از جنوب آذربایجان‌غربی به دریاچه ارومیه ازجمله طرح‌هایی بود که در پی این امید مردم و برای احیای نگین فیروزه‌ای آذربایجان آغاز شد تا با انتقال سالانه 600میلیون مترمکعب آب، جانی دوباره به امیدها برای نجات آن ببخشد، به‌دلیل اینکه دریاچه ارومیه یک حوضه آبی بسته است، عملا تراز آن با آغاز فصل گرما کاهش می‌یابد، از این‌رو اگر بتوان با انتقال آب به آن، همین کاهش تراز در فصل گرما را جبران کرد، قطع یقین می‌توان به افزایش سالانه تراز آن امیدوار بود.

   ‌ به امید امواج خروشان  
ساحل دریاچه ارومیه مملو از گردشگرانی است که دوربین به‌دست در تلاش برای ثبت لحظه‌ها در کنار پیکر نیمه‌جان دریاچه ارومیه هستند؛ گویا برای عیادت از آن به صف شده‌اند و در دل امید دارند تا به‌زودی آن قایق‌های به گل نشسته در ساحل را روی امواج خروشان آن ببینند. آب را فقط در محل تلاقی استان‌های آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی می‌توان دید؛ در محل پل میان‌گذر. قایق‌های تفریحی در ساحل پارک شده‌اند و کشتی آرتمیا هنوز به گل نشسته است.
غلامرضا حسین‌پور، یکی از گردشگرانی که به همراه خانواده‌اش مشغول گرفتن عکس یادگاری در کنار پیکر نیمه جان دریاچه ارومیه است، به همشهری می‌گوید که دریاچه بخشی از هویت ایران است و باید همه تلاش‌ها برای حفظ و احیای آن به‌کار گرفته شود. او با اشاره به خاطرات شیرین دوران کودکی خود در کنار دریاچه شور ارومیه آرزو می‌کند فرزندان خردسالش نیز روزی نظاره‌گر امواج خروشان آن باشند. البته این شهروند با انتقاد از بی‌توجهی به گردشگری در کنار دریاچه ارومیه معتقد است اگر این دریاچه در یکی از کشورهای اروپایی واقع شده بود درآمد بالایی از آن
کسب می‌کردند.

در انتظار نزولات آسمانی 
یکی از اهالی ‌ منطقه که از روستاییان حوضه آبریز دریاچه ارومیه است هم برای تماشای این روزهای دریاچه و آب‌جاری شده در آن آمده است. محمود با اشاره به اوضاع وخیم دریاچه در اوایل دهه90 به همشهری می‌گوید: بسیاری از روستاییان در آن دوره از بیم ریزگردهای نمکی و نابودی باغ‌های کشاورزی از منطقه مهاجر‌کردند. البته این مشکل با اقدامات صورت گرفته کنترل شده است. حتی با زیر آب رفتن برخی مناطق از دریاچه ارومیه مهاجرت معکوس به روستاها آغاز شد. وی با نگرانی از وضعیت فعلی دریاچه ارومیه و اینکه در تابستانی که گذشت وضعیت مناسبی نداشت، اظهار امیدواری می‌کند با بهره‌برداری از خط‌های انتقال آب به‌زودی شاهد امواج این دریاچه باشیم، هرچند خیلی‌ها معتقدند دریاچه ارومیه را فقط بارش‌های الهی و نزولات آسمانی نجات می دهد.‌

   ‌ دوره تاریخی افول  
برخی از پا به سن گذاشته‌های بومی منطقه معتقدند دریاچه ارومیه دوره افول خود را طی می‌کند و نمی‌توان با انتقال آب آن را نجات داد. آنان می‌گویند دریاچه ارومیه باید دوره افول خود را طی کند و این دوره در تاریخ چندبار تکرار شده است. طی گپ کوتاهی که با آنان داشتیم از خاطره‌های گذشته خود به دریاچه و خاصیت لجن‌درمانی دریاچه ارومیه اشاره می‌کنند. اهالی‌منطقه هنوز هم از خاصیت درمانی این لجن‌ها بهره می‌برند و معتقدند این لجن‌ها اثر شگفتی در درمان روماتیسم و دردهای مفصلی دارد. آنان حتی می‌گویند طی دوره‌ای برخی از کشورهای اروپایی خواستار وارد کردن لجن‌های دریاچه ارومیه برای تهیه دارو‌ بودند.‌

   ‌ یادگاری از دریاچه

در کنار گردشگران‌، بسیاری نیز از مناطق دیگر به این منطقه سفر کرده‌اند و حالا که دریاچه کمی آب دارد در سواحل آن قدم می‌زنند و از زیبایی آن بهره می‌برند.
 سیما ‌ یکی از آنهاست. او بومی منطقه نیست و می‌گوید که به عکاسی از طبیعت علاقه‌مند است و در ایران هیچ جای دیگری مانند دریاچه او را ذوق‌زده نمی‌کند.
عکس‌هایش را نشان‌مان می‌دهد؛ می‌گوید نمک‌های بلوری دریاچه و رنگ سرخش می‌تواند زیبایی‌ای به عکس‌ها ببخشد که در هیچ ‌جای دیگر همتایی ندارد. کیسه‌اش را باز می‌کند‌ چند سنگ نمک بلوری به یادگار از دریاچه دارد و می‌گوید که از آنان به‌عنوان تزئین اتاق کارش استفاده خواهد کرد.‌

   ‌ نگرانی کشاورزان
با توجه به اینکه بیش از 90درصد آب مصرفی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، دولت نیز بر اصلاح الگوی کشت تأکید داشته که همین موضوع نگرانی کشاورزان را سبب شده است. با توجه به اینکه بیش از 35درصد معیشت مردم آذربایجان‌غربی به‌طور مستقیم کشاورزی است، هرگونه تصمیم در این حوزه به‌دلیل دربرگیری بالا حساسیت‌هایی نیز به همراه دارد. کشاورزان حوضه آبریز دریاچه ارومیه نیز نگران اعمال هرگونه تصمیمی هستند که بر معیشت آنان تأثیر منفی دارد‌.

مکث
در مسیر بازگشت

تبخیر سال گذشته دریاچه ارومیه 1.5میلیارد مترمکعب بود و حالا آب دریاچه 1میلیارد مترمکعب است. آب‌ و علوفه‌رسانی به میش‌ها و گوزن‌های جزایر دریاچه به‌دلیل اینکه محیط‌بانان امکان تردد با ماشین یا قایق را ندارند، با چالش روبه‌روست.  کنار آب که می‌ایستم تا چشم کار می‌کند خط‌هایی از خشکی از آب بیرون آمده که نشان می‌دهد عمق دریاچه کمتر از یک متر است. در مسیر بازگشت هم قسمت‌های خشک دریاچه توجه را جلب می‌کند، قسمت‌های اعظم این نگین آبی خشک شده و بیشتر از یک پهنه آبی به یک بیابان نمکی شباهت دارد. شاید پیکر نیمه‌جان دریاچه ارومیه همچون ققنوسی جان دوباره بگیرد و یا با مرگ این نگین آبی هیولای نمکی برخیزد. به امید زنده شدن ققنوس!‌