بازی دیپلماتیک چین در زمین اوکراین

هدیه شیران- روزنامه‌نگار

از روز نخست آغاز جنگ اوکراین، ژئوپلیتیک جنگ تقریبا به اندازه رویدادهای میدان نبرد اهمیت داشته است. در این میان، نقش چین به‌عنوان یک قدرت جهانی و یکی از متحدان نزدیک روسیه اهمیت قابل توجهی داشته است؛ اهمیتی که تحولات یک هفته اخیر آن را برجسته‌تر هم کرده است.
یکشنبه گذشته و یک روز پس از انتشار گزارشی در روزنامه وال‌استریت ژورنال مبنی بر اینکه چین قصد دارد برای کمک به روسیه تسلیحات نظامی به این کشور صادر کند، دولت آمریکا نسبت به هرگونه حمایت نظامی پکن از مسکو هشدار داد. جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا هشدار داد که چین برای این کار خود «هزینه گزافی» خواهد پرداخت. اظهارات این مقام ارشد آمریکایی پس از آن منتشر شد که «وانگ یی» دیپلمات ارشد چینی در سفر به مسکو تأیید کرد که «شی جین‎پینگ»، رئیس‌جمهور چین، قصد دارد در ماه‌های آینده به دعوت همتای روسی خود به مسکو سفر کند.
چین که در آن زمان قویا ارسال هرگونه تسلیحات به روسیه را تکذیب کرده بود، چند روز بعد طرح 12بندی پیشنهادی خود را برای پایان جنگ منتشر کرد که البته کشورهای غربی با متهم کردن پکن به طرفداری از مسکو، از آن استقبال نکردند. تحولات مربوط به ورود چین به بحران اوکراین اما به همین جا ختم نمی‌شود. پکن سه‌شنبه (دیروز) اعلام کرد که میزبان «الکساندر لوکاشنکو»، رئیس‌جمهور بلاروس و نزدیک‌ترین متحد ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه است.
چین در واکنش به هشدارهای آمریکا درباره کمک نظامی پکن به مسکو، واشنگتن را به انتشار اطلاعات نادرست و دورویی متهم کرد. «وانگ ونبین»، سخنگوی وزارت خارجه چین گفت: «روابط چین و روسیه بر اساس حفظ صلح و ثبات در جهان تعریف شده است و جای هیچ نگرانی در مورد آن نیست. اتفاقا مسئله نگران‌کننده، نقش مخربی است که آمریکا در قبال صلح و ثبات جهانی دارد. آمریکا در طول تاریخ 240ساله‌اش، فقط 16سال درگیر جنگ نبوده است. آمریکا مسئول بیش از 80درصد درگیری‌های مسلحانه بعد از جنگ جهانی دوم بوده است. آمریکا، جنگ‌طلب شماره‌ یک جهان است.»
به اعتقاد ناظران، گذشته از اتهامات غرب به‌ ویژه آمریکا به چین مبنی بر حمایت از روسیه و انکار این اتهامات از سوی پکن، آنچه قابل توجه است، پررنگ شدن نقش چین در چند هفته اخیر در بحران اوکراین است.

سفر لوکاشنکو؛‌ تعمیق اختلافات پکن ـ واشنگتن
سفر رئیس‌جمهور بلاروس به چین که از ابتدای جنگ اوکراین یکی از نزدیک‌ترین متحدان کرملین بوده است، برخی ناظران غربی را بر آن داشته تا این سفر را نماد تعمیق اختلافات میان آمریکا و چین بر سر اوکراین بخوانند. روزنامه گاردین در این‌باره نوشته: «دیدار رسمی شی جین‎پینگ با لوکاشنکو، متحد نزدیک پوتین نشان می‌دهد که چین عمیقا در جنگ اوکراین با روسیه همدل است.»
در مقابل اما روزنامه گلوبال تایمز چین با اشاره به انتقاد کشورهای غربی از سفر لوکاشنکو با چین نوشت: «بلاروس ازجمله کشورهایی بود که از پیشنهاد صلح چین حمایت کرد. این بدان معناست که همکاری‌های بلاروس و چین می‌تواند در راستای تحقق صلح باشد، اما رسانه‌های غربی با اشاره به اتحاد مینسک و مسکو ضمن ابراز نگرانی از این سفر مدعی شده‌اند که چین به‌دنبال توسعه حوزه نفوذ خود است. این نگاه تنگ‌نظرانه نه‌تنها بی‌احترامی به بلاروس است بلکه نشان‌دهنده بی‌صداقتی و ریاکاری برخی از نخبگان سیاسی غربی نسبت به صلح است.» گلوبال تایمز که رسانه نزدیک به دولت چین به شمار می‌رود، در ادامه نوشته:‌ «ما تأکید می‌کنیم که اساس روابط چین ـ بلاروس و روابط چین-روسیه علیه هیچ طرف ثالثی نیست. این یک پیام روشن به جهان است. روابط دوجانبه چین با تمام کشورهای جهان براساس منافع مشترک و اهداف و اصول مندرج در منشور سازمان ملل با هدف توسعه همکاری‌های متقابل است. پکن هرگز یک کشور را به این دلیل که آمریکا یا دیگران آن را دوست ندارند، کنار نمی‌گذارد.»‌

انتقاد پکن از تحریم‌های مرتبط با روسیه
علاوه بر موضع‌گیری‌های اخیر دو طرف، آنچه در روزهای اخیر آتش تنش‌های پکن و واشنگتن را بر سر بحران اوکراین تشدید کرده است تحریم‌های اخیر دولت آمریکا علیه چند شرکت چینی به اتهام ارسال تجهیزاتی به روسیه است که می‌تواند کاربرد نظامی نیز داشته باشد. پکن تأکید کرده که اقدامات جدید آمریکا برای اعمال فشار بر چین، کوچک‌ترین زمینه قانونی ندارد و مورد تأیید شورای امنیت سازمان ملل نیست. به‌گزارش خبرگزاری شینهوا، «مائو نینگ» سخنگوی وزارت خارجه چین، 2روز پیش گفت: «پکن قاطعانه تحریم‌های آمریکا علیه شرکت‌های چینی بر سر روسیه را رد می‌کند. پکن به اقدامات لازم برای حفاظت از حقوق قانونی مشاغل چینی ادامه خواهد داد. اینها، تحریم‌های یکجانبه و خارج از حوزه صلاحیت قضایی آمریکاست.»

آیا رویکرد بی‌طرفانه چین تغییر کرده است؟
تحولات اخیر و پررنگ شدن نقش چین در بحران اوکراین این پرسش را مطرح کرده که آیا موضع بی‌طرفانه‌ای که چین از روز اول جنگ در پیش گرفته بود دستخوش تغییر شده است؟ «چنگ چن»، استاد علوم سیاسی دانشگاه ایالتی آلبانی در نیویورک آمریکا، به پایگاه خبری «گریدنیوز» می‌گوید: «چین از ابتدای جنگ بر حفظ بی‌طرفی خود تأکید کرده و این رویکرد تغییری نکرده است، اما این موضع بی‌طرفانه مانع از این نشده که به اقتصاد درگیر جنگ روسیه کمک نکند. چین حتی از زمان آغاز جنگ با برگزاری مانورهای نظامی مشترک با روسیه و برگزاری نشست‌های دیپلماتیک سطح بالا با مسکو تمام تلاش‌های غرب برای منزوی کردن روسیه در جامعه جهانی را خنثی کرده است. از این منظر، چین در شرایط کاملا بحرانی راه نجات حیاتی را برای روسیه فراهم کرده است.»
چنگ چن در عین حال با اشاره به اینکه هیچ مدرکی دال بر ارائه کمک‌های نظامی چین به روسیه وجود ندارد، می‌گوید که بعید است پکن تسلیحات نظامی در اختیار روسیه قرار دهد؛ چرا که این کار علاوه بر اینکه تمرکز پکن بر رشد اقتصادی پساکرونا را به‌دلیل تحریم‌های احتمالی غرب تحت‌تأثیر قرار خواهد داد، اعتبار چین را نیز به‌عنوان کشوری بی‌طرف در عرصه بین‌المللی تضعیف خواهد کرد.


تحلیل
گفتمان مشترک ضدغربی پکن و مسکو

مارسین کازمرسکی، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه گلاسکو: موضع بی‌طرفانه‌ای که چین در جنگ اوکراین در پیش گرفته از سوی غرب به‌عنوان حمایت از روسیه تلقی می‌شود و دلیلش هم این است که گفتمان رسمی چین و روایتی که پکن از تحولات جامعه جهانی دارد به نوعی تکرار نقطه نظرات مسکو است. چین نیز مانند روسیه، آمریکا را مقصر اصلی روشن شدن شعله این جنگ می‌داند و توسعه مرزهای پیمان ناتو را به‌عنوان یکی از دلایل آغاز این جنگ می‌بیند. چین با وجود اعلام بی‌طرفی، علاقه‌ای به شکست روسیه در این جنگ ندارد؛ چون این شکست به معنی تقویت غرب است. اما پکن همزمان علاقه‌ای به حمایت آشکار از روسیه هم ندارد؛ چون نمی‌خواهد شرکای اروپایی خود را که بعضا برای اعمال نفوذ بر روسیه به پکن فشار می‌آوردند از دست بدهد. پکن با اعلام موضع بی‌طرفی و حفظ ارتباطش با اروپایی‌ها و توسعه همکاری‌های اقتصادی خود با اتحادیه اروپا تلاش دارد تا جایی که امکان دارد اروپایی‌ها را از آمریکا دور کند. با این حال باید درنظر داشت که هرگونه تغییر احتمالی در موضع‌گیری چین به تحولات میدان جنگ و آرایش ژئوپلیتیک جامعه جهانی بستگی خواهد داشت.