مردم کدام کشورها بیشتر زبان بلدند؟

جواد نصرتی

زبان مادری، مهم‌ترین زبان در زندگی هر انسانی است اما تنها زبانی نیست که مردم بلدند و با آن صحبت می‌کنند. در واقع مردم در کشورهای زیادی، سال‌ها، ‌به اجبار یا داوطلبانه، زبان‌های دیگری را آموزش می‌بینند. اما آیا همه در یادگیری زبان خارجی موفق هستند؟
شرایط، در قاره‌های مختلف کاملا متفاوت است. به‌صورت کلی، بهترین وضعیت را اروپایی‌ها دارند: حدود 65درصد جمعیت این قاره، به جز زبان مادری، دست‌کم یک زبان دیگر را هم بلدند و به آن صحبت می‌کند. در مقایسه، این آمار در آمریکا تنها 20درصد در میان بزرگسالان است؛ یعنی از هر 10نفر، تنها 2نفر زبانی جز انگلیسی بلدند.
در اروپا، بلدبودن زبان خارجی، ارتباط زیادی به جغرافیا دارد. مردم در کشورهای شمالی، به‌راحتی 2 یا چند‌زبانه هستند درحالی‌که هر‌چه به جنوب می‌رویم، مردم برای یادگیری زبان دوم، با مشکل بیشتری مواجه هستند. در کشورهایی که انگلیسی زبان مادری به شمار می‌رود، علاقه برای یادگیری زبان دوم بسیار کمتر است؛ در ایرلند، کمتر از 50درصد مردم زبان خارجی بلدند و در انگلیس، فقط یک‌سوم مردم به جز انگلیسی زبان دیگری بلدند. فواید یادگیری زبان خارجی، نیازی به توضیح ندارد. اما اینکه چطور مردم زبان دوم یا زبان‌های بیشتری یاد می‌گیرند، به شرایط کلی کشور و همینطور میزان آموزش در آن ربط دارد. عموما 2روش عمده وجود دارد که مردم 2 یا چندزبانه می‌شوند: اولی تولد در یک خانواده 2 یا چندزبانه است و دیگری یادگیری زبان دوم در مدرسه‌ یا مراحل بعدی زندگی. نکته‌ای که متخصصان متفق‌القول روی آن تأکید می‌کنند، این است که هرچه افراد در سنین پایین‌تر زبان دوم یاد بگیرند، راحت‌تر می‌توانند در آن به استادی برسند. با توجه به این اصل، کارشناسان توسعه زبانی، 2توصیه مهم برای والدین دارند؛ اولی این است که در خانه، زبان اقلیت را به فرزندان بیاموزند. این یعنی اگر مثلا یک زوج ایرانی که زبان مادری‌شان فارسی است و در آلمان زندگی می‌کنند، در خانه با فرزندان خردسال خود فقط فارسی صحبت کنند، چون کودکان در محیط‌های بیرون مثل مهد کودک و زمین‌های بازی و بعدا در مدرسه، در مجاورت زبان آلمانی قرار می‌گیرند و آن زبان را، همچون گویشوران بومی آن یاد می‌گیرند. روش دیگر، «هر فرد، یک زبان» است. تصور کنیم که یک مرد ایرانی فارس‌زبان با همسر لبنانی عرب‌زبان خود در انگلیس زندگی می‌کند. در این شرایط، پدر فقط با بچه فارسی صحبت می‌کند و مادر هم با زبان عربی با بچه ارتباط می‌گیرد. در این موارد، والدین معمولا یک زبان برای ارتباط با همدیگر دارند که می‌تواند زبان کشور میزبان باشد ‌یا زبان یکی از آن دو. این یعنی کودک در معرض احتمالا 3 زبان در خانه و بیرون از آن قرار می‌گیرد.
احتمالا این گزاره را شنیده‌اید که کودکان چند‌زبانه، در گفتار و فهم مطالب، کمی تأخیر دارند. می‌توان گفت این موضوع واقعی است؛ کودکانی که از بدو تولد 2 یا چند زبان یاد می‌گیرند، نسبت به کودکان یک‌زبانه، واژگان بسیار زیادتر و متنوع‌تری در 2 یا چند زبان یاد می‌گیرند و تحلیل و آماده‌کردن آنها در جملات، گاهی کمی با تأخیر صورت می‌گیرد. بزرگداشت زبان مادری  که سه‌شنبه پیش روز جهانی آن بود، بزرگداشت تنوع فرهنگی نوع بشر است و به ما یادآوری می‌کند که چه پشتوانه فرهنگی متنوعی داریم.