مسیر پرفراز و نشیب دریاچه ارومیه

محمد درویش- رئیس کمیته محیط‌زیست یونسکو

تراز اکولوژیک دریاچه ارومیه 20میلیارد مترمکعب آب است و این دریاچه اکنون کمتر از یک‌میلیارد مترمکعب آب دارد. حقابه دریاچه ارومیه سالانه 3.1میلیارد مترمکعب است و پروژه انتقال آب از سد کانی‌سیب به دریاچه می‌تواند کمتر از 10درصد حقابه دریاچه را تامین ‌کند؛ این در حالی است که بخش کشاورزی 6میلیارد مترمکعب آب یعنی حدود دو برابر حقابه سالانه این دریاچه را برداشت می‌کند.83درصد بودجه ستاد احیای دریاچه ارومیه هزینه انتقال آب سد کانی‌سیب به دریاچه شد. اما آبرسانی به دریاچه ارومیه زمانی جواب می‌دهد که مردم در مسیر، مثل کاری که با زرینه‌رود و در فریدون‌شهر اصفهان کردند و با برداشت غیرمجاز، اجازه رسیدن آب چشمه لنگان و خدنگستان به زاینده‌رود را ندادند‌، انجام ندهند. اگر تنها 20درصد از مصرف آب در کشاورزی ارومیه کاهش یابد، 1.2میلیارد مترمکعب آب و 4برابر آب کانی‌سیب وارد دریاچه ارومیه می‌شود. با این حال هر یک قطره آب که وارد دریاچه ارومیه شود، جای خوشحالی دارد و اجازه نمی‌دهد ریزگردها در منطقه تشدید و کیفیت زیست انسانی، جانوری و گیاهی کاهش یابد. وسعت اراضی کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در دهه 70شمسی حدود 320هزار هکتار بود، اما الان این رقم به 680هزار هکتار رسیده است. البته به‌دلیل کمبود آب و مشکلات مرتبط با آن عملا 80هزار هکتار از اراضی کشاورزی این حوضه آبریز بدون استفاده است. با وجود این 6میلیارد مترمکعب آب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. تعداد چاه‌های اطراف دریاچه ارومیه نیز از 7هزار چاه به بیش از 80هزار چاه افزایش یافته که کل حوضه آبریز دریاچه را به یک آبکش تبدیل کرده است. 26برنامه برای احیای دریاچه ارومیه تدوین شده که همه آنها عملیاتی شده جز یک برنامه که مهم‌ترین است. کشاورزان اجازه عملیاتی شدن طرح نکاشت را ندادند. طرح نکاشت با هدف کاهش فشار بخش کشاورزی به دریاچه ارومیه تدوین شد. همین یک طرح به اندازه همه آن 25طرح مهم و اثرگذار بود که متأسفانه نمایندگان حوضه آبریز دریاچه ارومیه در مجلس و مدیران محلی در 2استان آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی در دولت روحانی نیز مهم‌ترین مانع عملیاتی شدن این طرح بودند. همچنان بخش وسیعی از این حوضه آبریز با کاشت سیب و توسعه کشت چغندرقند میلیاردها مترمکعب آب را می‌بلعد و اجازه رسیدن آب به دریاچه ارومیه را نمی‌دهد. بخش بزرگی از هدررفت آب متعلق به دریاچه ارومیه با صادرات سیب و بخش دیگری با تولید و صادرات چغندرقند از بین می‌رود؛ درحالی‌که هزاران تن سیب پای درخت‌ها می‌گندد و تبدیل به کود می‌شود. براساس برنامه احیای دریاچه ارومیه قرار بود کشت چغندرقند در حوضه آبریز ارومیه محدود شود، اما در دولت گذشته کشت چغندرقند در این حوضه آبریز وسعت یافت و یک کارخانه دیگر به‌رغم مخالفت محیط‌زیست و ستاد احیای دریاچه ارومیه راه‌اندازی شد.