گنجینه تاریخی وطن

سعیده مرادی

یکی از راه‌های شناخت تاریخ، بازدید از موزه‌هاست و موزه «ملی ایران» به‌عنوان بزرگ‌ترین، مهم‌ترین و قدیمی‌ترین موزه رسمی کشور یکی از بهترین‌ها در این زمینه محسوب می‌شود. این موزه با زیربنای بیش از ۲۰هزار مترمربع و مساحت ۱۸هزار مترمربع، شامل دو بخش موزه ایران‌باستان و موزه باستان‌شناسی و هنر اسلامی و زیرمجموعه‌های متعدد است.  بیش از ۳۰۰هزار شیء از ادوار مختلف فرهنگی ایران یعنی از دوران پیش از تاریخ تا دوران اسلامی در این موزه نگهداری می شود و به‌نمایش عمومی مردم گذاشته شده است.

قصه از کجا شروع شد؟
فکر ایجاد موزه در ایران در زمان آغاز مشروطیت از طرف فردی به‌نام صنیع الدوله مطرح شد اما این ایده در آن زمان به اجرا درنیامد تا اینکه در زمان احمد‌شاه قاجار به همت مرتضی‌خان ممتازالممالک، وزیر معارف وقت مجموعه‌ای از اشیا گردآوری و در یکی از اتاق‌های مدرسه دارالفنون با نام «موزه ملی» نگهداری شد. سپس در سال۱۳۰۴ و دوره پهلوی اول «موزه ملی» به تالار آیینه عمارت مسعودیه در میدان بهارستان منتقل شد. آثاری که ابتدا در این موزه نگهداری می‌شد شامل اشیایی چون ۱۵پارچه اشیای عتیقه مفرغی، ۱۵۸قطعه کاشی، سفال و شیشه، ۹سکه و ۵۴قطعه سلاح قدیمی، تفنگ، کلاهخود، زره، اشیای به‌دست آمده از کاوش‌های باستان‌شناسی و آثار اهدایی مجموعه‌داران خصوصی بود. در سال۱۳۰۶ مجلس شورای ملی وقت امتیاز انحصاری فرانسوی‌ها برای کاوش‌های باستان‌شناسی در کشور را لغو کرد و در ازای آن امتیاز کاوش در شوش به آنها داده شد و دولت وقت نیز ساخت یک موزه و کتابخانه را که ریاست آن تا 5سال برعهده فردی فرانسوی باشد پذیرفت و تعهد کرد این فرد تا سه بار و هر بار 5‌سال در این سمت باقی بماند. بنابراین در این سال آندره‌‌گدار، معمار معروف فرانسوی به ایران آمد و ساخت موزه ملی ایران یا در واقع موزه ایران باستان را در قسمت غربی میدان مشق به کمک 2معمار ایران به‌نام حاج عباسعلی معمارباشی و مراد تبریزی در سال۱۳۱۲ شروع کرد. نامگذاری این موزه در سال‌های مختلف با تغییرات همراه بود و نخستین بار موزه ملی و بعد از آن «موزه معارف» نام گرفت که بعد از استقرار این موزه در ساختمان ایران باستان به موزه ایران باستان تغییر نام داد و تا سال۱۳۷۵ به این نام شناخته شد. در این سال با راه‌اندازی «موزه دوران اسلامی» نام آن به موزه ملی ایران تغییر یافت و همچنان به این اسم شهرت دارد.

الهام از کاخ کسری
ساخت موزه ایران باستان از سال۱۳۱۲ به‌مدت 4سال و در 4مرحله آغاز شد.آندره گدار، مکان ساختمان موزه را در سمت شمالی- جنوبی به فاصله کمی از خیابان سی‌تیر یا قوام‌السلطنه درنظر گرفت. این موزه که با آجرهای قرمز رنگ تزیین شده، به‌شکل یک مکعب مستطیل افقی خوابیده روی زمین است که از 3 بخش جدا از هم که در حجم به‌هم پیوسته‌اند تشکیل شده است. طرح و پلان موزه ایران‌باستان، از کاخ ساسانی کسری الهام گرفته است. اشیای موزه ایران باستان از دوران پارینه‌سنگی تا زمان ساسانیان در دو بخش پیش از تاریخ و دوران تاریخی ایران و در 2 طبقه در معرض نمایش قرار دارد.


موزه باستان‌شناسی و هنر اسلامی
موزه دوران اسلامی بخش دیگری است که در سال۱۳۲۲ توسط اوژن آفتاندلیانس، همکار آندره گدار، به‌عنوان «موزه مردم شناسی» طراحی شده بود اما در ۱۳۳۲ این ساختمان با کاربرد اداری و نمایشگاه موقت و برگزاری همایش‌ها مورد بهره‌برداری قرار گرفت. بنابراین مجموعه آثار هنر اسلامی در طبقه دوم موزه ایران‌باستان به نمایش گذاشته شد که سال‌ها بعد با توجه به اهمیت این دوره، گسترش مجموعه‌ها و در راستای برطرف کردن نیازهای آموزشی و پژوهشی، متولیان مربوطه تصمیم گرفتند موزه‌ای مستقل در این زمینه ایجاد کنند. به همین منظور پس از تغییرات، تجهیز بنا و انتقال آثار، موزه دوران اسلامی در روز دوم آبان‌ماه۱۳۷۵ گشایش یافت. طرح موزه دوران اسلامی از کاخ ساسانی بیشاپور الهام گرفته و به‌صورت چلیپایی 8‌ضلعی ساخته شده است.

آثار شاخص و فاخر
جام زرین مارلیک، تندیس نیمه‌کاره داریوش کبیر، مجسمه بزرگ‌زاده‌ اشکانی از جنس مفرغ، جام با نقش پویانمایی، پیکرک مربوط به گاو نگهبان، نخستین کاشی‌ها، لوله‌های شیشه‌ای دوره عیلامی‌ها، مومیایی مرد نمکی و لوگوی دانشگاه تهران ازجمله آثار شاخصی است که شما هنگام بازدید از موزه «ملی ایران» می‌توانید آنها را از نزدیک تماشا کنید.

سایر امکانات موزه ملی ایران
کتابخانه:  یکی از کتابخانه‌های غنی و مهم در زمینه باستان‌شناسی و تاریخ است. در این کتابخانه کتاب‌های خطی و چاپ سنگی مانند مجمع‌الفصحا، ناسخ‌التواریخ، چاپ سنگی قرآن مجید و... که متعلق به دوره قاجاریه است نگهداری می‌شود.
گالری:  در فضای حیات موزه ملی ایران، گالری صنایع‌دستی وجود دارد که بعد از بازدید از موزه می‌توانید از آن دیدن کنید و وسایل مورد علاقه خود را بخرید.
کافه رستوران:  بعد از موزه‌گردی در اعماق تاریخ ایران نوشیدن یک فنجان چای یا قهوه حسابی دلچسب است و پس می‌توانید با حضور در این بخش لحظاتی را نیز در آرامش سپری و رفع خستگی کنید.