گفت‌و‌گو با گرداننده یکی از قدیمی‌ترین فروشگاه‌های تمبر که وقت و انرژی‌اش را صرف آموزش تاریخ ایران به کمک تمبرها کرده و خودش هم متولد روز پست است!
تکنولوژی آمد تمبر رفت
الهه بصیر
یادش بخیر. روزهایی که روی کاغذی سپید می‌نوشتیم: سلام. حالتان خوب است؟ حال مرا اگر بپرسید، باید بگویم که ملالی نیست جز دوری شما. بعد همه وقایع و اتفاقاتی که از سر گذرانده بودیم را می‌نوشتیم و وقتی نامه تمام می‌شد خودمان را به اولین مغازه نزدیک خانه می‌رساندیم. تمبر زیبایی که قیمت زیادی هم نداشت می‌خریدیم. آن را خیس می‌کردیم و روی پاکت نامه می‌چسباندیم و در صندوق پستی زرد رنگ محله‌مان می‌انداختیم. بعد از آن روزها و شب‌ها چشم به در می‌دوختیم تا پستچی از راه برسد و جواب نامه‌مان را بیاورد. نامه که از راه می‌رسید بر سر اینکه تمبر آن برای چه کسی باشد بلوایی به راه می‌افتاد. چه لذتی داشت ارسال و دریافت نامه به آن شیوه. حالا با پیشرفت تکنولوژی، توسعه خطوط مخابراتی و روی کار آمدن نرم‌افزارهای ارتباطی تلفن همراه و بسط شبکه‌های اجتماعی کمتر کسی برای برقراری ارتباط با دوستان و آشنایان نامه‌نگاری می‌کند. اما هنوز هم هستند افراد علاقه‌مند به همان نامه‌نگاری و برقراری ارتباط به شیوه امن و دوست‌داشتنی سنتی. حتی اگر چنین نباشد بی‌شک هستند افرادی که پیشرفت تکنولوژی نمی‌تواند مانع گرایش‌شان به جمع‌آوری فرهنگ و تمدن یک قرن و نیم ایرانیان شود. در گزارش این هفته سراغ این نوستالژی دوست داشتنی رفتیم.
متولد روز پست!
سال 1347 «فریدون نوین فرح‌بخش» به دلیل علاقه‌ای که به مجموعه‌داری تمبر داشت با میراثی که از پدرش (وی نیز از مجموعه‌داران تمبر بود و پیش از این در 5 دکان اقدام به خرید و فروش تمبر کرده بود.) به یادگار مانده بود به فروشگاه خیابان ولی‌عصر(عج)، کمی پایین‌تر از پارک دانشجو نقل مکان کرد و مسئولیت چاپ و انتشار اوراق آلبوم مصور تمبرهای ایران را به عهده گرفت. شاید آن موقع فکرش را هم نمی‌کرد که چند سال دیگر به «پدر تمبر ایران» مشهور شود. اما سال ها فعالیت در زمینه مجموعه‌داری تمبر، آشنا ساختن و تشویق عموم به جمع‌آوری تمبر، حضور در برنامه‌های تلویزیونی، تدوین کتب مختلف و پایه‌گذاری انجمن دوستداران تمبر ایران، عنوان پدر تمبر ایران را از آن او کرد.
بعد از فوت فرح‌بخش، اداره فروشگاه تمبر فرح‌بخش که همه تمبر بازان آن را به عنوان فروشگاه تمبر پدر تمبر ایران می‌شناسند، به «محمود باقری»، پسر دوست و همدم مرحوم فرح‌بخش سپرده شد. باقری متولد سال 1354 است. درست در روز جهانی پست به دنیا آمده و همین موضوع را تاثیر و انرژی کائنات برای ورود تمبرها به تک تک لحظات زندگی‌اش و لذت بردن از غرق شدن در دنیای این کاغذ چند سانتی‌مترمربعی می‌داند. دانش‌آموخته رشته IT هست و از سال 1364 به طور جدی زندگی در دنیای تمبرها را انتخاب کرده است. او از کودکی علاقه‌مند به جمع‌آوری یادگارهای اشخاص بوده و آن‌طور که می‌گوید همه چیز حتی تمرینات مدرسه‌اش را با علاقه و وسواس آرشیو می‌کرده و همین موضوع را علت گرایش به تمبربازی می‌داند. در این باره می‌گوید: «همه دفترها و کتاب‌های سال‌های تحصیلی‌ام از اول ابتدایی تا پایان دانشگاه را دارم. همه کتاب‌ها و تمبرهای پدر، سکه‌ها، پول‌ها، عکس‌ها و... را به خوبی آرشیو کرده ام.
از این کار لذت می‌برم. این یکی از گرایش‌های تمبرداری است. اینکه شما میل به جمع‌آوری و نگهداری از اشیاء و یادگاری‌ها داشته باشید. این شرط لازم برای ورود من به دنیای تمبربازی بود. شرط کافی را هم علاقه‌ام به خواندن کتب تاریخ و کنکاش در تمبرها برای اینکه دریابم هر تمبر به چه مناسبتی و در چه تاریخی چاپ و منتشر شده است برایم فراهم کرد.
اگر فردی این 2 خصلت را نداشته باشد هرگز تمبرباز خوبی نخواهد شد. شاید تمبرها را جمع کند اما هدفی که دنبال می‌کند زودگذر است و قدر گنجینه‌ای که دارد را نیز نخواهد دانست. در این صورت یا گنجینه اش را با وسوسه سود اقتصادی از دست می‌دهد یا برای نسلی باقی می‌گذارد که هیچ چیز از آن نمی‌دانند.»
هدف از کلکسیونر بودن
ساعاتی که در فروشگاه تمبر سپری کرده ایم به خوبی گویای گرایش افراد خاص به این تکه کاغذ نوستالژی است. زن و مرد، پیر و جوان فارغ از شغل و رشته تحصیلی که دارند برای خرید تمبر به فروشگاه می‌آیند. یکی برای کلکسیون شخصی خودش تمبر می‌خرد و دیگری به عنوان تهیه هدیه تولد برای پدرش سراغ تمبر کمیابی از چند دهه پیش را می‌گیرد. یکی کتاب راهنمای تمبر فرح‌بخش را می‌خواهد و آن دیگری آمده است که بداند فروشگاه کلکسیون تمبرهای او را می‌خرد یا نه؟ باقری بیش از همه مشتری‌ها وقت اش را صرف دختر جوانی می‌کند که به تازگی تصمیم گرفته است کلکسیونر باشد. او با بیان اینکه افراد با اهداف مختلفی به تمبربازی روی می‌آورند می‌گوید: «افراد زیادی تمبرها را به دلیل مسائل اقتصادی جمع‌آوری می‌کنند. تمبری که امسال خریداری شود سال آینده و سال‌های بعدتر با ارزش بیشتری قابل فروش است. امروزه تمبرهای قدیمی میلیون‌ها تومان خرید و فروش می‌شوند. به این شرط که درست نگهداری شوند و تمبر آسیب ندیده باشد. تمبر اگر بشکند، اگر چسب‌اش را از دست بدهد، اگر حتی یکی از دندانه‌های اطرافش را از دست بدهد، اگر مهر خورده باشد و هرگونه اختلال دیگری در آن ایجاد شود و شکل ظاهری‌اش را متزلزل کند بی‌ارزش می‌شود. افرادی هم هستند که تمبرها را با هدف حفظ تاریخ و تمدن ایرانی و انتقال آن به نسل‌های دیگر جمع‌آوری می‌کنند. رسالت من در این فروشگاه همین است. همین که افراد گروه دوم را شناسایی و آنها را علاقه‌مند به کلکسیونری کنم. همین که این نوستالژی را زنده نگهدارم و اجازه ندهم گرد فراموشی بر آن بنشیند. که فراموشی این نوستالژی به مثابه فراموشی یک قرن و نیم تاریخ ایران است.» باقری با اشاره به راهکارهایی که برای گرایش افراد به تمبربازی به کار می‌برد ادامه می‌دهد: «همین دختر خانمی که چند لحظه پیش دیدید به تازگی علاقه‌مند به جمع‌آوری تمبرها شده است. اولین گام این است که از او بخواهم تمبرهای سال تولد‌ش را بخرد و همه وقایعی که منجر به چاپ و انتشار تمبر در آن سال شده است را حفظ کند. همین کار او را کنجکاو می‌کند که داستان وقایع و سرگذشت مشاهیر و بزرگان سال‌های قبل و بعد از تولد خودش را نیز در دنیای تمبرها مرور کند. و این داستان ادامه دارد تا آنجا که به خودش می‌آید و متوجه می‌شود شیفته دنیای تمبرها شده و خود را علاقه‌مند به کلکسیونری فرهنگ و تاریخ مستند ایران می‌یابد. آن موقع است که من باخیال راحت می‌توانم بگویم دین‌ام را به تاریخ و پدر تمبر ایران ادا کرده ام.»
ورود تمبرهای قدیمی در کلکسیون تمبربازان تازه وارد
همه تمبرها تا پایان سال 1396 در فروشگاه فرح‌بخش موجود است. اما برخی از تمبرها را برای فروش ندارند. باقری 2 راه را برای تکمیل کلکسیون تمبربازان هر دوره برمی‌شمارد. «اولین راه دست به دست شدن تمبرها به صورت موروثی است. مثل همین چیزی که در فروشگاه می‌بینید. بسیاری از آلبوم‌ها از مرحوم فرح‌بخش و پدرم به من ارث رسیده اند و چراغ این فروشگاه را روشن نگه‌داشته‌اند. خیلی‌های دیگر هم کلکسیونر ورثه‌ای هستند. که یا راه فردی که از او ارث برده اند را ادامه می‌دهند یا اینکه ارثیه‌شان را می‌فروشند و تمبرها به دست گروه بعدی می‌افتد. راه دوم بازار خرید و فروش تمبرها است. بعضی‌ها تمبرها را با همین هدف می‌خرند. که مدتی پیش خودشان نگه دارند و وقتی قیمت‌اش بالا رفت آن را بفروشند. این افراد در مهمانی‌ها و سفرهای داخلی و خارجی دنبال تمبر می‌گردند. درواقع شامه‌شان برای جستجوی تمبرها با هدف اقتصادی تربیت شده است. اتفاقا موفق هم هستند. این‌ها در آینده به تکمیل کلکسیون‌هایی که با هدف ثبت فرهنگ مستند ایران تهیه شده‌اند کمک می‌کنند. در همین فروشگاه هم تعدادی از تمبرها همین گونه آرشیو شده است.»
بازتاب تمبرها در زندگی
«در دنیا 52 کالا وجود دارد که می‌توان آنها را کلکسیون کرد. افراد با توجه به هدفی که از کلکسیونر شدن دارند و لذتی که از تماشای مجموعه شان می‌برند، یکی از کالاها یا چند کالا را جمع‌آوری می‌کنند. یکی قوطی کبریت جمع می‌کند و دیگری علاقه‌مند به جمع‌آوری دست نوشته های قدیمی است و... همه این‌ها به خودی خود باارزش هستند به این شرط که فلسفه کلکسیون کردن‌شان برای شخص مشخص باشد. کلکسیون تمبر به دلیل ثبت تاریخ و فرهنگ با همه این‌ها تفاوت دارد. از این جهت که به فرد بینش، اطلاعات، جهان‌بینی و فهم تاریخ را می‌بخشد.» این‌ها را باقری می‌گوید و با اشاره به بازتاب تمبربازی در زندگی فردی کلکسیونرها می‌گوید: «متاسفانه بسیاری از جوان‌های امروزی میل به یادگیری ندارند. هر سوالی که می‌پرسیم می‌گویند: الان در گوگل سرچ می‌کنم یا در فلان گروه و شبکه اجتماعی از دوستانم می‌پرسم و پاسخ می‌دهم. این یعنی حاضر نیستند برای دانستن موضوعات پیرامونشان کتاب بخوانند. حاضر نیستند وقایع را در ذهن‌شان کدگذاری کنند. (همان کاری که تمبرها به راحتی با کمک حافظه تصویری انجام می‌دهند.) اما آیا در یک گفت‌وگوی جمعی با حضور افراد فرهیخته هم می‌توان این کار را انجام داد؟ می‌توان وسط صحبت بقیه در گوشی موبایل دنبال پاسخ فلان موضوع گشت؟»
افراد زیادی تمبرها را به دلیل مسائل اقتصادی جمع‌آوری می‌کنند. تمبری که امسال خریداری شود سال آینده و سال‌های بعدتر با ارزش بیشتری قابل فروش است. امروزه تمبرهای قدیمی میلیون‌ها تومان خرید و فروش می‌شوند
اولین تمبر جهان
اولین تمبر پستی جهان در سال 1840 میلادی، توسط پرکینس باکُن که برای دریافت سفارش چاپ اسکناس از بانک انگلستان به لندن آمده بود با تصویری از ملکه ویکتوریا ابداع شد. این تمبر که به نام «پنی سیاه» مشهور بود، یک پنی ارزش داشت و برای ارسال نامه‌ها و بسته‌های پستی تا حداکثر وزن 14 گرم، بدون در نظر گرفتن مسافت استفاده می‌شد. اکنون نمونه‌ای از این تمبر در موزه آستان قدس رضوی موجود است. تصویر پنی سیاه را در آلبوم‌های ایران می‌توانید مشاهده کنید.
نخستین تمبر ایران
حدود 150 سال پیش ناصرالدین شاه قاجار هنگام بازگشت از سفر اروپا تصمیم گرفت مقوله پست و تلگراف را در ایران به جریان اندازد. به همین منظور افرادی را برای ساخت و طراحی تمبر و مذاکره با وزارت پست و تلگراف به فرانسه اعزام کرد. سرانجام در سال 1244 شمسی نمونه‌هایی با نشان دولت وقت ایران که همان شیر و خورشید بوده است، توسط ریستر و آلبرت تهیه و چاپ شد. این تمبرها در رنگ‌های بنفش، سبز، آبی و قرمز به ترتیب به بهای ۱، ۲، ۴ و ۸ شاهی چاپ می‌شدند و هر تمبر باتوجه به حجم و وزن محموله پستی انتخاب می‌شد. این نخستین مجموعه از تمبرهای معروف به تمبر ناصرالدین شاهی است. پس از ناصرالدین شاه، انتشار تمبر در دوران مظفرالدین شاه، محمد علی شاه و احمد شاه نیز ادامه داشت.
اولین تمبر با مضمون یاد بود
گاهی تمبرها به مناسبت یادبود وقایع مختلف ابداع و منتشر می‌شوند. اولین تمبر یادبود در سال 1888 به مناسبت صدمین سال کشف مستعمره ولز جنوبی جدید (استرالیا) منتشر شد. بعد از آن تمبرهایی به مناسبت یادبود چهارصدمین سال کشف آمریکا و شصتمین سال تاج‌گذاری ملکه ویکتوریا منتشر و چاپ تمبرهای یادبود متداول شد. به عنوان مثالی تازه‌تر می‌توان گفت که سال گذشته تمبری به مناسبت یادبود شهید حججی چاپ شد تا تاریخ فراموش نکند که بر او چه گذشته است.
تمبر سفیر
تمبرها به عنوان سفیران کشوری که در آن چاپ شده‌اند منتشر می‌شوند. گروهی از تمبرها به صورت مشترک بین دو کشور طراحی و چاپ می‌شوند. از این تمبرها برای ارسال نامه و بسته‌های پستی به کشورهای دیگر استفاده می شود. وقتی تمبر ایران در کلکسیون یک فرد خارجی نگهداری می‌شود، معرف فرهنگ و تاریخ ایران است. آن فرد با علاقه‌ای که به کشف ماجرای منجر به چاپ هر تمبر دارد، می‌کوشد داستان پشت پرده آن تمبر را بداند. بنابراین با توجه به اینکه آن تمبر یادبود است یا یک تمبر مناسبتی، بخشی از فرهنگ و تاریخ ایران را مرور می‌کند. گاهی نیز تمبرها تصویری از آثار باستانی یک شهر تاریخی را نمایش می‌دهند. کلکسیونر خارجی با مشاهده آن تمبر علاقه‌مند می‌شود که به ایران سفر و از آن بنای تاریخی دیدن کند. این موضوع در امر گردشگری اهمیت زیادی دارد. از این رو تمبرهای سفیر اهمیت زیادی برای کلکسیونرها دارند. اتریش مهد تمبربازی است. تمبربازان یک راسته اختصاصی دارند که تمام روز را با کلکسیون‌هایشان در آنجا سپری می‌کنند. افرادی که سن و سالی دارند ساعت‌ها درباره وقایع منجر به چاپ هر تمبر صحبت می‌کنند.
گران‌ترین تمبر ایران
امروزه تمبرهای قدیمی با قیمت زیادی خرید و فروش می‌شوند. بنابراین هرچه تمبر قدیمی‌تر باشد بهای بیشتری خواهد داشت. البته قدیمی بودن تمبر یکی از ملاک‌های تعین قیمت است. تیراژ یا شمارگان نیز در تعیین بهای تمبر تاثیر دارد. به این صورت که هرچه شمارگان تمبر پایین‌تر باشد، کمیاب‌تر است و به طور حتم در میان تمبربازان ارزش بیشتری دارد. اکنون همه تمبرهای پستی سری اول تا دهم دوران پهلوی دوم که بسیار نادر هستند از مبلغ 17 میلیون تا 100 میلیون تومان خرید و فروش می‌شوند. به نظر می‌رسد نمونه تمبرهای موجود در این گروه عنوان گران‌ترین تمبر پستی را از آن خود کرده باشند. بعد از آن عنوان گران‌ترین تمبر به تمبر باقری تعلق می‌گیرد.
دوران گذار تمبر در ایران
به طور کلی تمبر از زمان ورود به ایران تا هم اکنون 4 دوره را طی کرده است.
دوره اول: دوره قاجار، از سال ۱۲۴۷، از دوران پادشاهی ناصرالدین شاه تا احمد شاه
دوره دوم: از سال ۱۳۰۴، دوران پادشاهی پهلوی اول
دوره سوم: از سال ۱۳۲۰، پادشاهی پهلوی دوم
دوره چهارم: از سال ۱۳۵۸، همزمان با آغاز تاریخ جمهوری اسلامی ایران تاکنون. این تمبرها از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۸۶ در ۶۳۹ سری یادگاری و ۱۴ سری پستی منتشر گردیده‌است. از سال 1380 تا سال 1384 یک دوره طلایی برای تمبر جمهوری است. در این دوره بیشتر مضمون‌های تمبر بین‌المللی بوده است.
تشخیص تمبر پستی معتبر از تمبر تقلبی
متاسفانه برخی افراد سودجو با چاپ و انتشار تمبرهای تقلبی علاوه بر فریب اشخاص، در روند سلسله مراتب ثبت تاریخ توسط کلکسیونرها نیز اختلال ایجاد می‌کنند. محمود باقری به عنوان فردی که از کودکی با تمبرها آشنا بوده است درباره راه‌های تشخیص تمبر پستی واقعی می‌گوید: «افرادی که وقت و هزینه‌شان را صرف جمع‌آوری تمبرها به عنوان بخشی از فرهنگ و تمدن ایرانی می‌کنند برای نسل‌های آینده بسیار باارزش هستند. از این رو باید اطلاعاتی داشته باشند و مانع جولان افراد سودجو و انتشار تمبرهای تقلبی شوند. لازم است بدانند که تمبر از جنس کاغذ و کتان است. بنابراین وقتی تمبرها را از یکدیگر یا از روی کاغذ پایه جدا می‌کنیم، پرزهایی اطراف خط چین‌ها وجود دارد که با ذره‌بین دیده می‌شود. تمبرهای تقلبی این پرزها را ندارند. دومین راه تشخیص تمبر معتبر پستی این است که با نگاه کردن به پشت تمبر، تصویری در خمیر کاغذ نمایان شود. (مشابه تصویری که در صورت تابش نور در اسکناس‌های فعلی دیده می‌شود.) یا اینکه حاوی مقادیر زیادی سرب هستند که با دستگاه تمبر شناس به آسانی قابل تشخیص است. تمبرهای تقلبی هیچ یک از این مشخصات را ندارند.»
تهرانی‌ها در صدر جدول تمبربازی
بدیهی است که تهران به عنوان پایتخت با داشتن جمعیت میلیونی در صدر جدول تمبربازها قرار دارد. ساکنان تبریز مقام دوم این جدول را از آن خود کرده‌اند. چون تبریز در دوره مظفرالدین شاه به عنوان پایتخت دوم ایران شناخته شد و همان موقع تمبرهای زیبایی از ابنیه تاریخی این شهر چاپ و منتشر شد. بعد از تهران و تبریز، کلکسیونرهای اصفهان و شیراز به ترتیب در رتبه‌های بعدی علاقه‌مندان به جمع‌آوری و نگهداری از تمبرهای پستی قرار دارند. علت این امر وجود بناهای تاریخی در این شهرها و الهام گرفتن مضامین و نقوش مندرج بر تمبرها از این آثار باستانی است.
راهنمایی برای علاقه‌مندان به حفظ فرهنگ ایران
گردآوری یا همان کلکسیون تمبر، فرهنگ مستند ایران است. اگر می‌خواهید به جمع تمبربازان یا کلکسیون داران بپیوندید، به نزدیک‌ترین منطقه پستی مراجعه کنید و بگویید که تمبر پستی می‌خواهید. در این صورت با پرداخت مبلغی که پست تعیین می‌کند آبونمان می‌شوید. بعد از آن هر تعداد تمبر که بخواهید پست در اختیارتان می‌گذارد. البته ممکن است بخواهید برای خرید تمبر به افرادی مراجعه کنید که خودشان کلکسیونر هستند و تمبرهای قدیمی که شاید مشابه‌اش جای دیگری پیدا نشود را به معرض فروش گذاشته‌اند. در چنین شرایطی می‌بینید که یک تمبر با بهای ثبت شده 30 ریالی، که مربوط به سال‌های گذشته است میلیون‌ها تومان خرید و فروش می‌شود. چنانچه از سال‌ها پیش به جمع‌آوری تمبرهای پستی مشغول بوده اید ولی بعضی از تمبرها را ندارید و حالا می‌خواهید جاهای خالی کلکسیون تاریخی‌تان را تکمیل کنید نیز می‌توانید به فروشگاه‌های معتبر تمبر مراجعه کنید.
در همینه زمینه :
