گفت‌وگو
نوگرایی در جشنواره شعر فجر
گفت‌وگو با رضا اسماعیلی، دبیر هفدهمین دوره جشنواره بین‌المللی شعر فجر
علی‌الله سلیمی-روزنامه‌نگار
هفدهمین دوره جشنواره بین‌المللی شعر فجر این روزها به ایستگاه پایانی خود نزدیک می‌شود و تا چند روز دیگر و همزمان با ایام دهه فجر، مراسم اختتامیه آن در کنار سایر جشن‌های سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی برگزار خواهد شد. این جشنواره در بین سایر رویدادهای ادبی سال‌های اخیر، از مهم‌ترین اتفاق‌ها در بخش شعر فارسی است که کارنامه شاعران در یک سال گذشته را بررسی و آثار برگزیده را به جامعه ادبی معرفی می‌کند. دبیر این دوره از جشنواره، رضا اسماعیلی، از شاعران نام‌آشنای معاصر است که همواره در محافل ادبی و رویدادهای حوزه ادبیات به‌ویژه شعر، حضور پررنگی داشته و دارد. با او درباره این دوره از جشنواره شعر فجر، گفت‌وگو کرده‌ایم.
جشنواره بین‌المللی شعر فجر با اتکا به تجارب 16دوره گذشته، امسال دوره هفدهم را سپری می‌کند، اگر بخواهیم به ویژگی‌های شاخص این دوره اشاره کنیم، کدام موارد برجسته‌تر است؟
3ویژگی در این دوره برجسته است که در دوره‌های گذشته تقریبا کمرنگ بوده است. اول، برگزاری محفل ادبی ویژه شعر نو؛ نیمایی و سپید است که با حضور جمعی از شاعران برجسته در خانه کتاب برگزار شد. همه شعرهای قرائت‌شده در این محفل ادبی در قالب‌های نیمایی و سپید بود. این یکی از وجوه تمایز این دوره از جشنواره با دوره‌های قبل بود که مورد استقبال قرار گرفت و می‌توان برگزاری آن را نوعی نوآوری در روند برگزاری جشنواره دانست؛ دوم، توجه به محافل ادبی دانشگاهی با حضور استادان و دانشجویان بود. به بیان دیگر، ما در این دوره سعی کردیم به برگزاری محافل ادبی به‌خصوص در استان‌ها با رویکرد جدید توجه بیشتری داشته باشیم. برگزاری محفل ادبی در دانشگاه فردوسی مشهد یکی از این برنامه‌هاست. در دوره‌های گذشته بخش دانشگاهی و دانشجویی جشنواره خیلی کمرنگ بوده است. به‌نظرم یکی از دلایلی که شعر انقلاب هنوز در دانشگاه‌ها جایگاه شایسته‌ای ندارد، نداشتن تعامل ما با دانشگاه‌ها‌ست. برگزاری محفل ادبی در دانشگاه فردوسی مشهد، فتح بابی برای تقویت تعامل جامعه دانشگاهی با شاعران انقلاب محسوب می‌شود؛ سوم، نحوه اطلاع‌رسانی در این دوره از جشنواره است. بعضی از دوستان گلایه داشتند که چرا خبرهای جشنواره بی‌سروصدا و به‌قول معروف چراغ‌خاموش پیش می‌رود. ما آمدیم تغییری در این بخش انجام دادیم. از روز اول که من به‌عنوان دبیر این جشنواره انتخاب شدم، با آقای علی رمضانی، مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران درباره نحوه اطلاع‌رسانی این دوره صحبت کردم و قرار شد تلاش کنیم پوشش خبری کاملی داشته باشیم. روابط‌عمومی خانه کتاب در این زمینه همکاری خوبی کرد و ما توانستیم در بخش اطلاع‌رسانی توفیقاتی داشته باشیم.
با توجه به اینکه در هر دوره از جشنواره تقریبا همه کتاب‌های شعر منتشر شده در سال قبل مورد داوری قرار می‌گیرد و ممکن است دسترسی به همه این کتاب‌ها دشوار باشد، شما برای تهیه این کتاب‌ها و قراردادن آنها در اختیار داوران از چه طریقی عمل کردید؟
در این زمینه هم ما از طریق 3کانال مجزا اما مرتبط به هم عمل کردیم و به‌نظرم تا حدود زیادی موفق بودیم. اول، از طریق دبیرخانه اجرایی جشنواره این کار را پیگیری کردیم که اقدامات لازم برای تهیه همه کتاب‌ها فراهم شود. در مرحله بعدی، از طریق خانه کتاب اقدام کردیم و با مراجعه به لیست کاملی از کتاب‌های شعر منتشر‌شده در سال1400 موضوع را پیگیری کردیم. این لیست همه ابعاد موضوع را نشان می‌داد و ما خاطرجمع شدیم که به اسامی و عناوین تمامی کتاب‌های شعر منتشر‌شده در سال1400 دسترسی داریم و بعد با خیال راحت اقدام به تهیه کتاب‌ها کردیم. در مرحله سوم، از تیم داوری هم کمک گرفتیم و آنها حین داوری اگر عنوان کتابی را به یاد داشتند و آن کتاب در میان آثار تهیه شده نبود، یادآوری میکردند و ما تهیه می‌کردیم و در اختیار داوران قرار می‌دادیم.
مراحل داوری و گزینش آثار در این دوره از جشنواره به چه شکلی است؟
داوری طبعا از مرحله مقدماتی شروع شد که در این مرحله با ریزش قابل‌توجه آثار مواجه بودیم. به‌عنوان مثال، در بخش شعر نو؛ نیمایی و سپید که 1200اثر به جشنواره رسیده بود، در مرحله مقدماتی، 1100اثر از کل آثار ریزش کرد و فقط 100عنوان کتاب شعر به مرحله بعدی، یا همان مرحله میانی راه یافت. در این مرحله هم آثار داوری شد و از بین 100عنوان کتاب شعر، تنها 5اثر با تجمیع نظر و رأی داوران به‌عنوان نامزد نهایی برای کسب عنوان برگزیده و احیانا شایسته تقدیر اعلام شد. این نکته را هم یادآوری کنم که از بین 5اثری که به‌عنوان نامزد نهایی برای کسب جایزه انتخاب شده است، 2اثر می‌تواند به‌عنوان برگزیده اعلام شود. اما اگر رأی و نظر داوران 2اثر را برای این عنوان تأیید نکند، یکی از آثار می‌تواند به‌عنوان اثر شایسته تقدیر معرفی شود.
آثار رسیده به این دوره از جشنواره در چند بخش داوری می‌شود و تعداد آثار رسیده به هر بخش چند عنوان است؟
مجموع آثار رسیده به این دوره از جشنواره در 5بخش داوری می‌شود که عبارتند از بخش‌های «شعر کلاسیک»، «شعر نو؛ نیمایی و سپید»، «شعر محاوره‌ای»، «شعر کودک و نوجوان» و «درباره شعر». در بخش شعر کلاسیک در این دوره، 1175اثر رسیده و داوری می‌شود. در بخش شعر نو؛ سپید و نیمایی هم امسال، 1200عنوان کتاب شعر به جشنواره رسیده است. همچنین در بخش شعر محاوره‌ای که شامل ترانه هم می‌شود، در این دوره 95اثر به دبیرخانه رسیده و مورد داوری قرار گرفته است. در بخش شعر کودک و نوجوان هم امسال 328عنوان کتاب شعر منتشر شده در سال1400 داوری شد. در نهایت در بخش شعر که بیشتر شامل آثاری در حوزه‌های تحقیق و پژوهش در حوزه شعر می‌شود، ما امسال 327عنوان کتاب را مورد داوری قرار دادیم.
اگر بخواهیم در یک نگاه کلّی، آثار رسیده به هفدهمین دوره جشنواره شعر فجر را بررسی و ارزیابی کنیم، چه نکاتی در این‌باره قابل ذکر است؟
بخش آماری آثار رسیده به این دوره از جشنواره نشان می‌دهد که بخش شعر نو؛ نیمایی و سپید توانسته از سایر بخش‌ها حضور پررنگ‌تری داشته باشد و به بیان دیگر، پیشتاز باشد. در این دوره بیشترین آمار آثار رسیده به جشنواره به شعر نو؛ نیمایی و سپید اختصاص یافته و حتی از بخش شعر کلاسیک هم آمار بالاتری دارد. این مسئله نشان می‌دهد که نسل جدید شاعران به قالب‌های نو شعری گرایش بیشتری پیدا کرده‌اند و برخلاف نظریه‌ای که می‌گفت شعر کلاسیک همواره مورد توجه است، قالب‌های نوی شعری در این دوره پیشتاز میدان هستند و اغلب هم با نوآوری و خلاقیت همراه است. البته این رویکرد، یک نقطه ضعف اساسی هم دارد که باید آسیب‌شناسی شود؛ اینکه توجه زیاد به فرم و ساختار باعث فقر اندیشه در این نوع آثار شده است. دلیلش هم این است که شاعران فعال در این بخش کمتر با قله‌های ادب فارسی مأنوس هستند. به‌نظرم لازم است در این بخش، در کنار توجه به فرم، درونمایه و مضمون هم مورد توجه قرار گیرد که توازن لازم برقرار شود.
در همینه زمینه :
