نقش رویکرد در مسئله معلولیت

بهروز مروتی/  فعال حوزه معلولان و عضو کمپین حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت
دلیل بسیاری از مشکلاتی که افراد دارای معلولیت با آن مواجه هستند، رویکرد نادرست و قدیمی به مسئله معلولیت است. این رویکرد، اساس بسیاری از تصمیمات و حتی نقدهایی‌است که در این زمینه انجام می‌شود؛ پس اصلاح رویکرد، می‌تواند بسیاری از مشکلات را حل کند. رویکرد را می‌شود در 3سطح (الف: دولت، ب: رفتارهای جامعه با افراد دارای معلولیت و ج: برخورد خود افراد دارای معلولیت با مسئله معلولیت و فعالیت آنها در جهت بهبود شرایط زندگی‌شان) بررسی کرد. رویکرد به مسئله معلولیت در احقاق سایر حقوق افراد دارای معلولیت، ازجمله دسترس‌پذیری، اشتغال و آموزش، مؤثر است. فهم درست رویکرد باعث می‌شود که تصمیم درست گرفته شود. مهم‌ترین نکات مربوط به رویکردهای غالب و مرسوم در جامعه ما را می‌توان در چند بخش بررسی کرد:

1-یکی از رویکردهای غالب نسبت به افراد دارای معلولیت، رویکرد خیریه است. این رویکرد می‌گوید معلولیت، امتحان الهی‌ و آزمون زندگی‌است و به دلایل ماورائی تکیه دارد؛ رویکردی که در جامعه ایران، خیلی پررنگ است؛ درحالی‌که در دنیای امروز پذیرفته شده که معلولیت به دلایل ژنتیک یا حوادثی مانند تصادف شکل می‌گیرد و ارتباطی با عملکرد فرد یا خانواده‌اش ندارد.

2-واقعیت این است که بسیاری از مسائل مربوط به افراد معلول در ایران از طریق خیریه حل می‌شود. با توجه به شرایط ایران و نبودن رویکرد جایگزین، گاه رویکرد خیریه تنها راه تأمین نیازهای افراد معلول است؛ به‌طور مثال در یک مدرسه استثنایی از بچه‌ها برای برانگیختن احساسات مردم، استفاده و هزینه از طریق کمک مردم تأمین می‌شد. با اعتراض گروهی از فعالان، این کار متوقف شد اما قطع کمک‌ها باعث شد که مدرسه سال بعد با مشکلات مالی بسیاری مواجه شود؛ چراکه با وجود کمک‌های بهزیستی باز هم توان پرداخت هزینه‌های مالی را نداشت.

3-بحث شفا و اینکه بهزیستی خود صدقه جمع می‌کند و در سطح کشور برای تبلیغ از تصویر فرد معلول استفاده می‌کند، از نکات منفی رویکرد خیریه است. همچنین رویکرد خیریه باعث می‌شود که حتی خود فرد معلول هم حس کند که چیزی در زندگی کم دارد و همیشه باید یک فرد غیرمعلول در زندگی کنارش باشد.

4- بهزیستی به‌عنوان نهاد مجری کنوانسیون حقوق افراد معلول  در ایران نمی‌تواند از مردم صدقه بگیرد.

5- رویکرد خیریه ممکن است ریشه مذهبی یا فرهنگی داشته باشد. این رویکرد تبدیل به عرف شده است و نشانه‌های آن در تصمیم‌گیری‌ها دیده می‌شود. اما ابتدا باید رویکرد جایگزین مناسب به جای رویکرد خیریه در جامعه شکل بگیرد و نهادینه شود و بعد در جهت حذف رویکرد خیریه اقدام شود تا افراد معلول، در تأمین نیازهای خود دچار خلأ نشوند.

6-دیدگاه دیگر در جامعه که از همین رویکرد خیریه می‌آید، معصوم‌فرض‌کردن افراد معلول است. شاید برای همین به افراد نابینا «روشندل» می‌گویند یا از فرد معلول خواسته می‌شود تا دعا کند چون دلش پاک است.

7- نکته دیگر، استفاده از واژگان نامناسب مانند «شفاگرفتن» است. عبارت «ان‌شاءالله خدا شفات بده» آزاردهنده است.

8 - و سرانجام نکته دیگری که مطرح است سوءاستفاده برخی از سازمان‌های مردم‌نهاد از کمک‌های مردم به افراد دارای معلولیت است.