دعوای تعطیلی مدارس با تغییر شاخص‌ها

مریم سرخوش- روزنامه‌نگار

 «تغییر در استانداردهای شاخص آلودگی هوا» به‌عنوان یکی از راهکارهای مهم جلوگیری از تعطیلی مدارس از سوی سازمان محیط‌زیست به‌عنوان متولی و مجری قانون هوای پاک مطرح شده و وزرای کشور و آموزش و پرورش از آن استقبال کرده‌اند، اما وزارت بهداشت با این تغییرات مخالف است و می‌گوید با وجود اینکه موافق تعطیلی مدارس نیست، ولی این تدبیر هم مصداق پاک کردن صورت مسئله است و باید اقدامی جدی برای کاهش مواجهه و کاهش غلظت‌های آلاینده‌های هوا صورت بگیرد. حمید سوری، رئیس مرکز تحقیقات ارتقای ایمنی و پیشگیری از مصدومیت‌های دانشگاه علوم‌پزشکی شهید‌بهشتی هم به همشهری می‌گوید: «بعد از بحران پاندمی کرونا، نظام آموزشی کشور آسیب جدی دیده و حساسیت نسبت به تعطیلی این مراکز بالا رفته، اما راه‌حل آن تغییر شاخص‌ها نیست؛ ضمن اینکه تعطیل کردن مدارس هم باید آخرین راهکار باشد.»

وضعیت کشورهای دیگر
بسیاری از کشورهای دنیا هم با معضل آلودگی هوا مواجهند، اما تعطیلی مدارس در اولویت‌شان نیست؛ مثل هندوستان که نام 9شهرش در فهرست 25تایی آلوده‌ترین شهرهای جهان قرار دارد، اما به ندرت اقدام به تعطیلی مدارس می‌کند. آنها درصورت تشدید آلودگی هوا، فعالیت دانش‌آموزان را در فضای باز و برای ورزش ممنوع اعلام می‌کنند یا در شهرهایی مثل شیکاگو و لندن، با وجود اینکه مدارس در نزدیکی خیابان‌های شلوغ و پرترافیک قرار دارند، اما موانع گیاهی و درختان از دانش‌آموزان، معلمان و کارکنان مدارس در مقابل آلودگی هوا حفاظت می‌کنند. البته تعطیلی مدارس به‌دلیل آلودگی هوا تنها مختص ایران نیست و کشورهایی ازجمله چین، هند، پاکستان و بنگلادش هم از این راهکار برای عبور از بحران آلایندگی‌ها استفاده می‌کنند، اما ایران جزو کشورهایی است که بیشترین تعطیلی مدارس را دارد. علاوه بر این، رکورددار تعطیلی مدارس در دوران پاندمی کرونا هم هست و حالا نظام آموزشی کشور، با 3چالش جدی مواجه شده؛ اول نگرانی نظام سلامت و والدین از سلامت کودکان، دوم نگرانی مسئولان از تبعات آموزش مجازی برای نظام تعلیم و تربیت و سوم اختلالات ناشی از غیرحضوری شدن مدارس در پاندمی کرونا که با تعطیلی سال تحصیلی جاری فرصتی برای رفع آن در نظام آموزشی کشور فراهم نشده؛ ازجمله افت تحصیلی، تنبلی و بی‌انگیزگی، اتلاف وقت، وابستگی بیشتر به والدین به‌جای نظام آموزشی، ناهنجاری‌های اجتماعی و... .

دنیا در مقابل آلودگی هوا تغییر سیاست داده
بررسی‌ها نشان می‌دهد که امسال نه‌تنها آلودگی هوا، بلکه شیوع آنفلوآنزا در اوایل مهر و کمبود گاز در اوایل زمستان هم آمار تعطیلی مدارس را افزایش داد، اما در نهایت با انتقادات گسترده، مدارس پس از روند نوسانی برگزاری کلاس‌ها طی 4‌ماه اخیر، بالاخره از دوشنبه باز شدند و به‌نظر نمی‌رسد که دیگر حتی آلودگی هوا هم منجر به تعطیلی آنها شود؛ چراکه واکنش‌ها و انتقادات از تعطیلی مدارس شکل جدی به‌خود گرفته و بسیاری از کارشناسان و حتی رئیس‌جمهور هم تأکید می‌کنند که این مسئله خسارات قابل‌توجهی به روند آموزشی وارد کرده و ضروری است شیوه‌هایی در کاهش مؤثر آلودگی هوا دنبال شود که در عین حال باعث آسیب به روند آموزش مدارس هم نباشد. یکی از شاخص‌ترین شیوه‌های مطرح شده، تغییر در استانداردهای شاخص آلودگی هوا از سوی سازمان محیط‌زیست است که موج تأیید یا مخالفت همزمان را به راه انداخته است. احمد وحیدی، وزیر کشور یکی از موافقان این طرح است. او می‌گوید: «روزانه هزار میلیارد تومان هزینه آموزش و پرورش است. کلاس‌های حضوری ارزش‌افزوده برای دانش‌آموزان و معلمان دارد و نباید مدارس تعطیل و غیرحضوری شود. با کمک سازمان محیط‌زیست پیشنهاد جدیدی را برای دولت تعیین می‌کنیم تا این استانداردها تغییر کند و لازم نباشد در این شرایط مدارس تعطیل شوند.» یوسف نوری، وزیر آموزش و پرورش هم از این طرح استقبال می‌کند و می‌گوید: «رئیس‌جمهور به موضوع بازگشایی مدارس توجه دارد و می‌خواهیم پیشنهاد دهیم که شاخص‌ها برای تعطیلی مدارس را تعلیق کنند. در دنیا تا زمانی که شاخص آلودگی کمتر از ۲۰۰ باشد، تعطیلی مدارس صورت نمی‌گیرد و مدارس کشورهایی نظیر مکزیک و فرانسه با گذر شاخص آلودگی از ۳۰۰ به بعد تعطیل می‌شوند. درخواست من این است که منابع علمی و تجارب دنیا را در این زمینه نگاه کنید و صرفاً به بخشنامه سال 97هیأت وزیران در این حیطه اکتفا نکنید. البته بچه‌ها باید ماسک بزنند و رعایت کنند، ولی نباید جریان تعلیم و تربیت به‌عنوان مهم‌ترین سرمایه اجتماعی و فرهنگی تعطیل شود.» اما وزارت بهداشت، مخالف تغییر استانداردهای شاخص آلودگی هوا با هدف تعطیل نشدن مدارس است. عباس شاهسونی، رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت در این‌باره به ایسنا می‌گوید: «بعضی روزها در تهران غلظت ذرات معلق   بیش از ۱۰برابر راهنمای سازمان جهانی بهداشت است و این یعنی غلظت ذرات معلق به حدی زیاد است که برای سلامتی مردم و به‌ویژه گروه‌های حساس ازجمله کودکان خطرناک است.»

تغییر شاخص‌ها، صورت مسئله را پاک می‌کند
«هرچه در راستای سلامت مردم باشد، وزارت بهداشت با آن موافق است و هرچه که به سلامت مردم آسیب برساند، وزارت بهداشت به‌عنوان متولی سلامت مردم با آن مخالف خواهد بود.» این نکته را هم رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت اعلام می‌کند و معتقد است نباید با تغییر شاخص آلودگی هوا، صورت مسئله پاک شود: «ما باید اقدام جدی برای کاهش مواجهه و کاهش غلظت آلاینده‌های هوا داشته باشیم و ‌ای کاش وزیر محترم آموزش و پرورش پیشنهاد می‌دادند که اقداماتی نظیر نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی، از رده خارج کردن خودروهای فرسوده، بهبود کیفیت سوخت و بهبود کیفیت خودروهای تولید داخلی و... برای کاهش غلظت آلاینده‌های هوا صورت گیرد.» به‌گفته شاهسونی برای تغییر این شاخص‌ها باید کمیته‌ای متشکل از وزارت بهداشت، سازمان محیط‌زیست، وزارت کشور و وزارت صنعت، معدن و تجارت تشکیل شود تا تصمیماتی با رویکرد سلامت‌محور اخذ کنند.
او با بیان اینکه مقایسه ایران با سایر کشورها که وضعیت آلودگی هوای بدتری از ما دارند، نمی‌تواند راهکار باشد، تأکید می‌کند: «باید خودمان را با کشورهایی مقایسه کنیم که آلودگی هوا ندارند یا میزان غلظت آلاینده‌های هوای آنها کنترل شده است. باید ببینیم چه استانداردهایی دارند و چه کار کرده‌اند که به آن شرایط رسیده‌اند. استاندارد سالانه ذرات معلق ما در کشور ۶ برابر راهنمای سازمان بهداشت جهانی است و این یعنی مواجهه مردم با آلودگی هوا بالاست؛ پس باید به جای تغییر شاخص‌ها، رویکرد خود را بر کاهش آلاینده‌ها و کنترل منابع انتشار بگذاریم.»
این مسئول همچنین در پاسخ به این سؤال که چرا سلامت کودکان زمان آلودگی هوا به خطر می‌افتد، می‌گوید: «سیستم تنفسی در کودکان مهم‌ترین بخش آسیب‌پذیر بر اثر آلودگی هواست؛ چراکه آنها هوای بیشتری را نسبت به وزن بدن‌شان استنشاق می‌کنند. سطح وسیع فعالیت فیزیکی و گذراندن زمان بیشتر در فضاهای باز نسبت به بزرگسالان، احتمال مواجهه بیشتر با آلاینده‌ها را در کودکان فراهم می‌کند. مطالعات هم نشان داده کودکانی که زمان بیشتری را در فضاهای باز مناطق شهری آلوده سپری می‌کنند با احتمال نارسایی بیشتری در عملکرد دستگاه تنفسی مواجهند. همچنین تأثیر برخی از آلاینده‌ها مثل فلز سنگین سرب در کاهش ضریب هوشی کودکان مشخص شده است.»

راهکار، تعطیلی مدرسه و تغییر شاخص‌ها نیست
آلودگی هوا یکی از مشکلات جدی سلامت در ایران و بسیاری از کشورهای دنیاست و تأثیرات حاد و وخیمی بر سلامت انسان می‌گذارد. برآورد‌های جهانی نشان می‌دهد که بیش از 3میلیون نفر در دنیا به‌طور مستقیم به‌دلیل اثرات سوء آلودگی هوا فوت می‌کنند و این آمار منهای مرگ‌های غیرمستقیم ناشی از آلودگی هواست؛ این نکته‌ای است که حمید سوری، رئیس مرکز تحقیقات ارتقای ایمنی و پیشگیری از مصدومیت‌های دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی درباره تأثیرات مخرب آلودگی هوا بر سلامت عمومی جامعه به همشهری می‌گوید، اما معتقد است که راهکار مبارزه با این آسیب تعطیلی مدارس و تغییر شاخص‌ها نیست: «این شاخص‌ها عمدتاً بر پایه پیشنهادهای بین‌المللی است نه بررسی‌های بومی. تغییر آنها باید با تدبیر و مطالعه انجام شود و جابه‌جایی این شاخص‌ها نمی‌تواند نتیجه مناسبی داشته باشد و نمی‌توان با آزمون و خطا این تغییرات را ایجاد کرد. باید سنجش و بررسی سطح خطر صورت بگیرد.» سوری معتقد است در این‌باره می‌توان از تجربه سایر کشورها هم استفاده کرد: «با توجه به افزایش آلودگی هوا در فصول سرد سال، برخی کشورها اقدام به مدیریت تعطیلی مدارس کرده و تعطیلات زمستانی را درنظر گرفته‌اند و از آن سو تعطیلات تابستانی کمتری دارند.»
او با بیان اینکه در بحث مدیریت آلودگی هوا به جای پرداختن به معلول باید به‌دنبال علل بود، ادامه می‌دهد: «مدیریت این شرایط بسیار مهم است و باید فوریت‌ها و اولویت‌ها مدنظر قرار بگیرد. فوریت‌های عبور از یک بحران، به مفهوم تمرکز بر اولویت نیست و زمانی که سطح آلودگی هوا تشدید می‌شود نباید نخستین اقدام تعطیلی مدارس به‌عنوان اولویت درنظر گرفته شود. در جهان برای تغییر اساسی در هر بحرانی چند اقدام کلی انجام می‌شود؛ اول آموزش و فرهنگسازی جامعه؛ اینکه مدیران و آحاد جامعه در مقابل آلودگی هوا چگونه رفتار کنند تا این مسئله کمتر شود. مسئله دوم اصلاحات محیطی و مهندسی است؛ ازجمله اصلاح منابع و تجهیزات آلاینده و مدیریت حمل‌ونقل. سومین مسئله هم بحث مقررات و قوانین درباره منشأ آلاینده است.»
این اپیدمیولوژیست همچنین تأکید می‌کند: «باید بسنجیم که اقدامات مختلف در مقابله با آلودگی هوا چه هزینه‌های مادی و معنوی و چه هزینه اثربخشی دارد؛ به‌عنوان مثال، آسیب ممنوعیت ورود خودروهای فرسوده غیربومی به شهر بیشتر است یا تعطیلی آموزش و پرورش. قطعاً با توجه به تجربه موفق کشورهای دیگر، گزینه‌های متعددی برای مدیریت کاهش آلودگی هوا روی میز قرار دارد، اما تعطیل کردن مدارس باید جزو گزینه‌های آخر باشد و بدون مطالعات بومی و به‌روز نمی‌توان تصمیمی برای تغییر در استانداردهای شاخص آلودگی هوا گرفت.»