یادداشت
کمربندها را برای 20ریسک احتمالی آینده ببندیم!
بیژن یاور- استاد دانشگاه
ریسک یعنی احتمال یا پتانسیل اینکه یک مخاطره بتواند آسیب ایجاد کند. به‌طور مثال اگر آلودگی هوا را که یک مخاطره است، درنظر بگیریم. اصطلاحاً هر چه که بتواند آسیب ایجاد کند مخاطره نامیده می‌شود. آلودگی هوا هم مخاطره‌ای است که آسیب ایجاد می‌کند و احتمال اینکه مخاطره آلودگی هوا با مقیاسی خاص آسیب ایجاد کند باید ریسک آن درنظر گرفته شود و چون در زمره ریسک‌های بالا به شمار می‌رود، از آن به «تهدید» تعبیر می‌شود. حال اگر بخواهیم ریسک مخاطره آلودگی هوا را برآورد کنیم، باید به یک مقیاس کمیت‌پذیر تبدیل شود که با تعداد فوتی‌ها، مسمومیت‌های ناشی از آلودگی هوا و تأثیر آن بر افراد آسیب‌پذیر مانند افراد سالمند، زنان باردار و شیرده، نوزادان و نمونه‌های مشابه می‌توان تا حدودی میزان ریسک مخاطرات مختلف ازجمله آلودگی هوا را محاسبه کرد. تلاش‌های مختلفی برای کاهش اثرات و پیشگیری‌های لازم و آمادگی در برابر انواع مخاطرات صورت می‌پذیرد، اما مشکل اینجاست که فعالیت‌های منسجمی در این خصوص صورت نگرفته و اقدامات انجام‌شده هم به‌صورت جسته و گریخته انجام می‌شود، به همین دلیل قابلیت و توان یک اقدام یکپارچه را ندارد! مطلب زمانی بغرنج‌تر می‌شود که مجمع جهانی اقتصاد هم گزارش خود را تحت عنوان «ریسک‌های جهانی سال۲۰۲۳» در ابتدای سال میلادی جدید منتشر کرده که هم حاوی نکات بسیار ارزشمند و مهمی است و هم هشداردهنده و پیشگیرانه! این گزارش در 2سناریو کوتاه‌مدت
(دو ساله) و بلندمدت (ده ساله)، ده ریسک اول و مهم اولویت‌بندی کرده است:
1-سناریوی کوتاه‌مدت (تا 2سال آینده)، شامل 10ریسک:
1.بحران معیشت و هزینه‌های زندگی، 2. بلایای طبیعی و رخدادهای شدید آب و هوایی، 3.تقابل‌های ژئواکونومیک یا اقتصاد اراضی، 4. نبود موفقیت در کاهش اثرات تغییرات اقلیمی، 5.نابودی و فرسایش انسجام اجتماعی و قطبی‌سازی اجتماعی، 6.سوانح تخریب زیست‌محیطی در مقیاس گسترده، 7. نبود موفقیت در سازگاری با تغییرات اقلیمی، 8. جرائم و ناامنی گسترده سایبری، 9. بحران‌های منابع طبیعی و 10. مهاجرت‌های در مقیاس گسترده غیرداوطلبانه و اجباری
2-سناریوی بلندمدت (تا 10سال آینده)، شامل 10ریسک:
1. نبود موفقیت در کاهش اثرات تغییرات اقلیمی، 2. نبود موفقیت در سازگاری با تغییرات اقلیمی، 3. بلایای طبیعی و رخدادهای شدید آب و هوایی، 4. نابودی تنوع زیستی و از بین رفتن اکوسیستم‌ها، 5. مهاجرت‌های در مقیاس گسترده غیرداوطلبانه و اجباری، 6. بحران‌های منابع طبیعی، 7. نابودی و فرسایش انسجام اجتماعی و قطبی‌سازی اجتماعی، 8. جرائم و ناامنی گسترده سایبری، 9. تقابل‌های ژئواکونومیک یا اقتصاد اراضی و 10. سوانح تخریب زیست‌محیطی در مقیاس گسترده.
نتیجه آنکه باید درک و آشنایی خود نسبت به انواع مخاطرات (هرچیزی که آسیب ایجاد می‌کند)، ریسک‌ها (احتمال یا پتانسیل اینکه یک مخاطره آسیب ایجاد می‌کند) و تهدیدها (ریسک‌های حداکثری) که در مبحث ریاضی ذیل حوزه احتمالات قرار می‌گیرد، بیشتر کرده و در این زمینه آموزش ببینیم. همچنین آمادگی خود را افزایش دهیم. از سوی دیگر باید به سبد ریسک و به تبع آن حکمرانی جامع ریسک از سوی مردم، مسئولین (عالی، میانی و عملیاتی به‌دلیل انواع مهارت‌های مورد نیاز) و نهادهای مرتبط توجه ویژه شود. با مروری ساده بر انواع ریسک‌های ده‌گانه مطرح شده می‌بینیم که مخاطرات و به تبع آن ریسک‌های مترتب بر آن دارای وضعیت بغرنجی هستند و در گزارش مجمع جهانی اقتصاد (Global Economic Forum) اینگونه بیان شده که کاهش اثرات ریسک به راحتی ممکن نیست! پس باید کمربندها را ببندیم چون این مسئله شوخی‌بردار نیست! در غیراین صورت احتمال غرق شدن در انواع ریسک‌ها متصور خواهد بود. شاید یکی از دلایل اینکه توجه زیادی به مدیریت ریسک معطوف نشده به‌دلیل مبحث ریاضی‌بودن و جنس پیش‌بینی‌کردن شرایط است که ساده هم نیست و اینکه افراد و متخصصان در این خصوص اطلاعات و بینش سهل‌انگارانه و نسبت به آن رویکردی عادی‌انگارانه و مبتنی بر روزمرگی دارند که باید تغییر کند و پایش لحظه‌به‌لحظه جای آن را بگیرد که البته با فناوری‌های نوین به راحتی قابل حصول است! البته بهره‌گیری از این فناوری‌ها باید نهادینه شده و توسط به کارگیری تکنولوژی جدید باید به‌گونه‌ای باشد که از نسل‌های جدید استفاده کند نه زمانی که چند نسل از یک فناوری گذشته، بعد تصمیم به استفاده از آن گرفته شود. نتیجه مهم این است که تغییر نگرشی منجر به تغییر رفتار از مدیریت صرف مقابله یا پاسخ در شرایط اضطراری به سمت مدیریت جامع ریسک اولویت اول است! این ازجمله نکات حائز اهمیتی است که باید به آن پرداخته شود و درصورت نادیده‌انگاشتن آن هزینه‌ای سنگین در این خصوص پرداخت می‌شود. آلودگی هوا، ترافیک سنگین شهری، مشکلات اجتماعی، فاصله و شکاف بین طبقات اجتماعی در اثر تبعیض‌های اقتصادی، سیاست‌زدگی، بحران‌های شهری و نمونه‌های این‌چنینی در بسیاری از کشورها شاهدی بر این مدعاست!
