شمارش معکوس برای ثبت جهانی همدان

محمد باریکانی-روزنامه‌نگار

پرونده ثبت جهانی «هگمتانه-همدان» تا چند هفته دیگر به پاریس ارسال می‌شود تا تنها پرونده میراث تاریخی ایران در سال2023 در فهرست میراث بشری یونسکو ثبت شود.
این تپه چند هکتاری در مرکز شهر همدان، نخستین پایتخت ایران در دوره مادها بود و جزو چند شهر جهان است که تاریخچه استقرار در آن از بیش از 4700 سال قبل تاکنون تداوم یافته است. اندک شهرهایی در ایران و جهان وجود دارند که از حدود 3هزار سال پیش از میلاد تاکنون تاریخچه استقرار مداوم دارند. هگمتانه در همدان، شوش در خوزستان، آتن در یونان و رم در ایتالیا در ردیف همین شهرهای باستانی قرار دارند که از هزاره‌های گذشته تاکنون روند استقرار مداوم را حفظ کرده ‌اند.

همدان در ردیف روم و آتن
میلاد وندایی، باستان‌شناس و کتیبه‌شناس دوره ساسانی  به همشهری می‌گوید: هگمتانه را می‌توان قدیمی‌ترین شهر دوره تاریخی ایران دانست. تابوت‌های اشکانی متعلق به دوره هزاره دوم پیش از میلاد و آثار غیرمنقول فلزی و شیشه‌ای دوره هخامنشی از هگمتانه به‌دست آمده است. علاوه بر این موارد، هگمتانه دوره ماد از 2700سال پیش از میلاد مسیح تا دوره معاصر که نام همدان دارد، همچنان مورد استفاده و استقرار قرار گرفته است. هگمتانه یا همدان کنونی در دوره اشکانی، هخامنشی، ساسانی و حتی دوره اسلامی ضرابخانه مهمی در ایران بود و سکه‌های فراوانی در دوره‌های مختلف تاریخی در این شهر ضرب شدند.
این باستان‌شناس افزود: باستان‌شناس ها تاکنون نتوانسته‌اند به آثار دوره ماد در کاوش ها برسند و لایه‌های یافت‌شده از دوره هخامنشی تا دوره اسلامی را بیرون آورده‌اند. البته آثار دوره ماد همچون ریتون و برخی آثار غیرمنقول به‌جا‌مانده از دوران مادها در همدان کشف شده است.
میلاد وندایی می‌گوید: زیر شهری که پرونده ثبت جهانی آن به یونسکو ارسال می‌شود(همدان) تمامی لایه‌های داخل هگمتانه وجود دارد. شهر تاریخی اشکانی و ساسانی و احتمالا هخامنشی زیر رینگ اول هگمتانه یعنی زیر بافت تاریخی همدان قرار دارند. چون در تمام دوره‌های تاریخی همدان مورد استفاده استقراری قرار گرفته است، در کاوش‌های باستان‌شناسی  متوجه درهم‌بودن لایه‌های تاریخی می‌شویم. مثلا لایه‌های قاجاری زیر لایه‌های ساسانی رفته‌اند. در کاوش محوطه باستانی سنگ شیر همدان که الان تبدیل به پارک شده است، یک قبرستان دوره اشکانی وجود داشت که در عمق 7متری می‌بینید قبر دوره اسلامی وجود دارد. درحالی‌که لایه‌های دوره اسلامی باید بالاتر از لایه‌های دوره اشکانی باشند.

ثبت جهانی 100 اثر در پرونده همدان
8سال است که سخن از ثبت جهانی محور هگمتانه-همدان در یونسکو مطرح شده و تنها از اواخر سال قبل بود که تدوین پرونده ثبت جهانی این مسیر تاریخی ایران در یونسکو آغاز شد و حالا قرار است در هفته‌های آینده پرونده ثبت جهانی همدان به یونسکو ارسال شود. هم‌اکنون تمام کارهای پرونده ثبت جهانی همدان انجام شده و تنها موضوع باقی‌مانده، ساماندهی و مشارکت دستگاه‌های مختلف برای هموار‌کردن ثبت جهانی آن است. درصورت ثبت جهانی هگمتانه، بافت تاریخی شهر همدان نیز در رینگ نخست این شهر شامل میدان اصلی همدان، خیابان بوعلی و بخش‌هایی از خیابان اکباتان و باباطاهر و کلیساها و آرامگاه استرومردخای و در نهایت 100اثر تاریخی و فرهنگی این شهر در قالب یک پرونده به‌صورت زنجیره‌ای ثبت جهانی می‌شوند. وزارت میراث فرهنگی هم‌اکنون 18میلیاردتومان برای ساماندهی بافت تاریخی همدان و مرمت 8کاروانسرای تاریخی واقع در این بافت که بیشتر قدمت قاجاری دارند، تخصیص داده است. اما شهرداری همدان، استانداری و بنیاد مسکن این شهر وظیفه بیشتری در ساماندهی محور همدان-‌هگمتانه در پرونده ثبت جهانی دارند. برآورد می‌شود که 60خانه تاریخی در همدان قرار دارند و مسجد جامع قاجاری و چند کاروانسرای قاجاری و پهلوی این شهر نیز به همراه 2کلیسای تاریخی و میدان مرکزی که معماری گوتیک دارد و میدان حسن‌آباد تهران و یک میدان مشهور در شهر کلن آلمان را نیز از روی نقشه این میدان ساخته‌اند، همراه با محوطه باستانی هگمتانه در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شوند.