خط فقر سرانه به 2/8میلیون تومان رسید

احمد میرخدایی-روزنامه‌نگار

آمارهای رسمی از اثرات منفی تورم عوامل ‌تورم‌زا بر رشد نرخ فقر خبر می‌دهند؛ تورمی که به‌خصوص از سال1397 و بازگشت تحریم‌های اقتصادی شدت گرفته و نرخ فقر را سال‌به‌سال بالاتر آورده است.
به گزارش همشهری، اطلاعاتی که معاونت رفاه اجتماعی وزارت کار در قالب گزارش پایش فقر در سال1400 منتشر کرده، نشان می‌دهد: درآمد سرانه ایرانیان در دهه90 نزولی بوده و درمجموع باعث شده خانوارهای ایرانی یک‌سوم از درآمد سرانه خود را طی این سال‌ها از دست بدهند. در این میان، نرخ فقر نیز از نیمه دوم دهه90 و به‌خصوص با دور جدید تحریم‌ها و رشد شدید تورم از سال1397 رو به افزایش گذاشته و در سال1399 به بالاترین مقدار خود یعنی 31درصد رسیده است.

سقوط آزاد درآمد سرانه
براساس آمارهای رسمی، درآمد سرانه در ایران تقریبا از سال۱۳۸۶ روندی نزولی داشته و فقط در سال‌های رونق نفتی به‌طور موقت افزایش پیدا کرده است؛ به‌طوری‌که فقط در سال‌های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ و در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ با افزایش درآمدهای نفتی درآمد سرانه افزایش یافته و در سایر سال‌ها رو به کاهش بوده است. صرف‌نظر از این نوسانات در درآمد سرانه، رشد اقتصادی منفی اقتصاد ایران در بیشتر سال‌های دهه90 باعث شده است تا درآمد سرانه طی این دهه روند نزولی داشته باشد. به‌طوری‌که با مقایسه نتایج در سال 1399 و 1390، هر خانوار ایرانی به‌طور میانگین حدود 34درصد یعنی یک‌سوم از درآمد سرانه خود را طی این سال‌ها از دست داده است. در این میان، از یک‌سو به‌واسطه افزایش هزینه‌های زندگی با رشد تورم و کاهش درآمدها به‌واسطه رشد کمتر از نرخ تورم، خط فقر بالاتر آمده و خانوارهای بیشتری به زیر خط فقر سقوط کرده‌اند.

رشد تصاعدی فقر
میانگین نرخ فقر در نیمه نخست دهه90 در محدوده 17 تا 18درصد قرار داشته اما از سال1397 و همزمان با دور جدید تحریم‌ها و رشد شدید تورم، این نرخ نیز با شیب تند رو به افزایش گذاشته و در سال1399 به بالاترین مقدار خود یعنی 31درصد رسیده است.
در ادامه، هرچند کاهش نسبی نرخ تورم، بهبود رشد اقتصادی و اضافه شدن ۱۸۵هزار نفر به تعداد شاغلان کل کشور در سال1400 توانسته از افزایش بیشتر نرخ فقر جلوگیری کرده و حتی آن را 0.84واحد درصد کاهش داده و وضعیت متوسط معیشت کشور را ارتقا دهد؛ اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که این تحولات با وجود اینکه توانسته حدود 700هزار نفر از جمعیت فقرا بکاهد، بازهم قدرت کاهش شکاف فقر را نداشته و حتی 0.01درصد به آن اضافه کرده است؛ یعنی وضعیت فقرا به‌طور متوسط در سال1400 نسبت به سال قبل از آن بهبود نیافته و فقرا نتوانسته‌اند فاصله خود تا خط فقر را کمتر کنند. طبق آمارهای وزارت کار، در سال1400 با نرخ فقر 30درصدی 25میلیون‌و560هزار نفر از جمعیت کشور زیرخط فقر قرار داشته‌اند.
 در گزارش پایش فقر1400، نرخ متوسط فقر کشور 30درصد برآورد شده؛ اما 19استان با نرخ فقر 32 تا 58.2 از نرخ فقر بالاتری رنج می‌برند و 12استان با نرخ فقر 27تا 15وضعیت بهتری دارند. بیشترین نرخ فقر معادل 58.2درصد به استان سیستان و بلوچستان وکمترین نرخ فقر معادل 15.4درصد به تهران اختصاص داشته است.

خط فقر چقدر است؟
برآوردها نشان می‌دهد که خط فقر در سال1400 نسبت به سال1399 رشد حدود 50درصدی داشته و خط فقر سرانه به یک‌میلیون‌و682هزار تومان در‌ماه رسیده است. بر این اساس و طبق قواعد تعیین خط فقر خانوار، خط فقر یک خانوار 3‌نفره در سال گذشته 3میلیون‌و700هزار تومان و خانوار 4نفره 4میلیون‌و541هزار تومان بوده است.
 براساس آخرین داده‌های موجود، برآورد می‌شود که خط فقر سرانه کل کشور در شهریور1401 به حدود 2میلیون‌و850هزار تومان رسیده باشد که در این صورت خط فقر کشوری برای یک خانوار 4نفره حدود 7میلیون‌و700هزار تومان است. همچنین این شاخص برای خانوار 3‌نفره و 4نفره در شهر تهران به‌ترتیب برای سال1401 حدود 11.9 و 14.7میلیون تومان برآورد می‌شود.

مکث
تبعات رشد خط فقر
به‌واسطه کاهش درآمد سرانه در دهه90 و رشد نرخ فقر در کشور، کالری دریافتی خانوارها از سال1390 به بعد روند نزولی داشته و میزان کالری دریافتی از سال1397 به بعد پایین‌تر از مقدار مورد نیاز بوده است. در ادامه، هرچند در سال1400 روند کاهشی کالری دریافتی متوقف شده و تقریبا ثابت مانده؛ اما ترکیب کالاهای اساسی مصرفی خانوار دچار تغییر شده است. براساس آمارهای رسمی، در سال1400 میزان مصرف گوشت قرمز کلیه دهک‌ها نسبت به سال1399 افزایش داشته و به‌طور متوسط سرانه مصرف گوشت قرمز خانوار با 14درصد افزایش به میزان 591گرم در‌ماه رسیده است؛ اما روند مصرف گوشت سفید (مرغ و ماهی) در 2دهک فقیرتر جامعه کاهش پیدا کرده است و همچنین سرانه مصرف خانوارها برای برنج 3درصد، لبنیات 9درصد و میوه یک درصد کاهش پیدا کرده است. نکته قابل‌توجه در این است که با شیوع فقر، خانوارهای کم‌درآمد، با توجه به تورم گروه‌های خوراکی در سال1400، ناچار به تشدید کاهش مصرف این کالاها شده‌اند.