فرزندان بدسرپرست زیر سایه طرح «امین موقت»

فاطمه عسکری‌نیا- روزنامه‌نگار

سال 96بود که قانون «امین موقت» برای سرپرستی موقت کودکان بدسرپرست در کشور به تصویب رسید. البته هدف از پیشنهاد این طرح برای تصویب به مجلس، ضرورت توجه به این بچه‌ها بود؛ چرا که با اجرای این طرح، کودک فرصت زندگی با خانواده متقاضی پذیرش سرپرستی قبل از انجام هر اقدام قانونی را پیدا می‌کرد. براساس اعلام رئیس وقت سازمان بهزیستی، در سال 96حضور 75درصدی بچه‌های بدسرپرست در مراکز شبانه‌روزی بهزیستی و پیشی گرفتن این رقم به حضور 25درصدی بچه‌های فاقد سرپرست، تعریف چنین طرحی را ضروری کرده بود. حالا بعد از گذشت 5سال از تصویب این طرح، اجرای حکم «امین موقت» برای نخستین بار در پایتخت اتفاق افتاده است.

تفاوت‌های امین موقت و سرپرستی دائم
فاطمه یعقوبی، کارشناس حقوق درباره تفاوت‌های فرزندخواندگی و امین موقت می‌گوید: «امین موقت یک حکم قضایی است و تنها برای کودکانی صادر می‌شود که پدر و جد پدری آنها به‌صورت موقت امکان سرپرستی کودک را ندارند. همچنین در امین موقت تغییر شناسنامه و هویت صورت نگرفته و تعهدات مالی به نفع کودک انجام نمی‌شود. ضمن آنکه این نوع سرپرستی، موقت است و درصورت بازگشت شرایط پدر و جد پدری، حکم فسخ می‌شود. اما در فرزندخواندگی حمایت‌هایی همچون تعهدات مالی و تغییر شناسنامه با نام سرپرستان از کودک صورت‌می‌گیرد؛ این نوع سرپرستی دائمی است».

امین موقت چه شرط‌هایی دارد؟
به‌گفته او، بیشتر بودن سن یکی از زوجین از ۳۰ سال، عدم‌وجود محکومیت جزائی مؤثر به‌علت ارتکاب جرائم عمدی و مهجور، عدم‌ابتلا به بیماری‌های واگیر، عدم‌اعتیاد به الکل، مواد‌مخدر و اعتیادهای مضر دیگر، صلاحیت اخلاقی و تمکن مالی زوجین یا یکی از آنها از شرایط امین موقت است:«بعد از پذیرش کودک به‌عنوان امین موقت نزد یک خانواده، اگر والدین زیستی او مراجعه نکنند یا صلاحیت‌شان برای سرپرستی فرزندشان احراز نشود امکان تبدیل حکم امین موقت به سرپرستی دائم وجود دارد».
یعقوبی این نکته را هم یادآور می‌شود که کودک بعد از رسیدن به سن رشد، می‌تواند زندگی بین خانواده امین موقت یا خانواده زیستی را انتخاب کند.
معاون دادستان کل هم در حاشیه بازدید از شیرخوارگاه حضرت رقیه تهران، با بیان اینکه یکی از مسائل حقوقی و قضایی، ارزیابی و تحلیل فرایند بازپیوند کودکان به خانواده یا تمهید پذیرش آنها از سوی خانواده‌های متقاضی فرزندخواندگی و چالش‌ها درباره تعیین امین موقت بود، گفت: «این اقدام از این منظر مهم است که می‌توان با ایجاد هماهنگی بیشتر در صدور احکام این‌چنینی همکاری کرد و با تسریع این روند و حذف تشریفات غیرضروری، کودکان مدت کمتری را در مرکز توقف کرده و تعداد بیشتری وارد خانواده‌های متقاضی شوند». غلامعباس ترکی همچنین افزود: «حد فاصل صدور احکام تعیین امین موقت و سرپرستی و فرزندخواندگی دست‌کم چند ماه است و دادستان‌ها می‌توانند با استفاده از ضوابط پیش‌بینی شده در قانون حمایت اطفال و نوجوانان، با صدور موقت، اجازه وارد شدن کودک به‌صورت موقت تا صدور حکم لازم از سوی دادگاه را به خانواده‌های متقاضی فرزندخواندگی که شرایط و صلاحیت‌های قانونی آنها پیش‌تر در کمیته فرزندخواندگی بهزیستی با حضور کارشناسان متعدد تأیید شده، بدهند. اگر این اتفاق بیفتد کودک به‌صورت آزمایشی در اختیار خانواده قرار می‌گیرد و از رسوب و ماندگاری غیرموجه کودک در این مراکز جلوگیری می‌شود».
به‌گفته او، نهاد دادستانی در قوانین موضوعه تکالیف و مسئولیت‌های مهم و متنوعی دارد که یکی از این وظایف، سرپرستی امور محجوران، به‌ویژه کودکان و افراد مجنون است: «در ماه‌های اخیر و در جریان بازدیدهای مشابه گذشته، از همکاران واحدهای قضایی درخواست کرده بودیم که در مورد صدور احکام قضایی لازم همکاری کرده و روند جاری امور مربوطه را تسهیل کنند؛ زیرا اولویت در رشد و تربیت کودکان در بستر خانواده است و نگهداری بچه‌ها به‌صورت طولانی‌مدت در مراکز خاص بهزیستی هرچند از شرایط مطلوب اقامتی نیز برخوردار باشند به صلاح کودک نبوده و مورد توصیه کارشناسان هم نیست».معاون حقوق عامه دادستان کل کشور در ادامه، از همکاران قضایی خود خواست این فرایند را با اعتماد بیشتری به‌نظرات کارشناسی و گزارش‌های مددکاری بهزیستی تسهیل و تسریع کنند.

مشکلی که حل شد
واگذاری فرزندان بدسرپرست یکی از مشکلات سابقه‌دار بهزیستی بود، چرا که قوانین مربوط به واگذاری و سایر امور حسبی فقط با دستور و معاضدت قضایی امکان‌پذیر است. بیشترین حجم شیرخوارگاه و تعداد زیادی از مراکز فرزندان را بچه‌هایی تشکیل می‌دادند که بدسرپرست بودند و به‌خاطر اینکه مشکل قانونی وجود داشت، امکان واگذاری این بچه‌ها به خانواده وجود نداشت. اما حالا با اجرای طرح امین موقت این مشکل تا حدی کمتر شده است. طرحی که تا پیش‌ازاین به‌صورت آزمایشی در برخی از استان‌های کشور ازجمله کرمانشاه و خراسان رضوی اجرا شده و نتایج خوبی را هم به همراه داشته است.