معمای جنوب سوریه

سیاوش فلاح‌پور|خبرنگار:

در جنوب سوریه چه می‌گذرد؟ چرا نام این بخش از خاک سوریه طی هفته‌های اخیر مرتبا در مهم‌ترین رسانه‌های جهان و منطقه شنیده می‌شود؟ چرا مقامات عالی‌رتبه قدرت‌هایی همچون آمریکا و حتی روسیه نسبت به عملیات نظامی که قرار است برای آزادسازی شهرهای جنوب سوریه صورت بگیرد موضع‌گیری کرده و به‌طور قابل توجهی درباره جزئیات چنین عملیاتی اظهارنظر می‌کنند؟ در این زمینه روز گذشته وزیر خارجه روسیه گفته است: هیچ نیرویی غیراز نیروهای رسمی نظام سوریه نباید در مرزهای جنوبی این کشور حضور داشته باشند. 2 روز پیش از موضع‌گیری لاوروف، وزارت خارجه آمریکا هم در اقدامی بی‌سابقه نسبت به عواقب هرگونه اقدام نظامی در جنوب سوریه هشدار داده بود. تمام اینها در حالی است که گزارش‌ها نشان می‌دهد ارتش سوریه برای عملیات آزادسازی استان‌های جنوبی این کشور از دست گروه‌های مخالف دولت، خود را آماده می‌کند. اگرچه پیش‌تر، منابع مختلفی ازجمله علی‌‌اکبر ولایتی، از ادلب به‌عنوان هدف بعدی مقاومت در سوریه نام برده بودند.

چرا جنوب سوریه مهم است؟

پاسخ این سؤال را باید در اهمیت همسایگان جنوبی سوریه برای قدرت‌های جهانی جست‌وجو کرد؛ اردن و رژیم صهیونیستی، همسایگانی که اگرچه طی سال‌های گذشته در جایگاه تماشاچی، بحران داخلی سوریه را به نظاره نشسته‌اند، اما حالا و با نزدیک شدن محور پیروز این جنگ به سمت مرزهای جنوبی، به‌تدریج به یکی از بازیگران اصلی نبرد 7ساله تبدیل شده‌اند؛ نبردی که به گفته مشاور سیاسی ولیعهد ابوظبی ممکن است تنها 10دقیقه اول خود را سپری کرده باشد! نام اردن و اسرائیل در سال‌هایی که ترکیه، قطر و عربستان، میدان‌دار بحران داخلی سوریه بودند کمتر در خبرها و گزارش‌های مربوط به این بحران شنیده می‌شد. حتی نام درعا، به‌عنوان نخستین شهری که مخالفان دولت اسد آن را به تصرف درآوردند نسبت به حلب، دیرالزور، حمص یا رقه بازتاب کمتری در رسانه‌ها داشته است. این حاشیه امن، از سوی بسیاری از تحلیلگران عرب به مثابه نوعی مصونیت برای نیروهای مخالف اسد در جنوب سوریه تعبیر شد که توسط اردن و با حمایت غیرمستقیم رژیم اسرائیل ایجاد شده است تا به این ترتیب از وقوع هرگونه ناامنی شدید، مشابه آنچه در حلب یا سایر نقاط سوریه رخ داد در مرزهای شمالی این رژیم و ارتفاعات جولان اشغالی جلوگیری شود. حتی برخی رسانه‌های عربی طی این سال‌ها از تأثیرگذاری گسترده نهادهای امنیتی اردن بر نیروهای مخالف مستقر در استان درعا خبر داده‌اند تا جایی که گفته شده نیروهای شبه‌نظامی این استان توسط اتاق عملیاتی واقع در اردن فرماندهی می‌شوند.اما این حاشیه امن، با ورود ایران و به‌ویژه حزب‌الله لبنان به معادلات داخلی سوریه، که به درخواست دولت قانونی این کشور صورت پذیرفت با چالش‌های جدی روبه‌رو شد؛ چرا که ورود این نیروها روند بازپس‌گیری شهرهای سقوط کرده سوریه را تسریع کرده و زمینه را برای حرکت به سمت دژ مصون معارضین در جنوب سوریه فراهم کرد. این در حالی است که ساختار نیروهای متحد ارتش سوریه نشان می‌دهد آغاز نبرد در جنوب این کشور نه‌تنها منجر به ناامنی مرزهای شمالی اردن و رژیم صهیونیستی (جولان اشغالی) شده بلکه به‌معنای باز شدن جبهه جدیدی علیه اسرائیل خواهد بود. به این ترتیب به موازات پیشروی ارتش سوریه و متحدانش از حمص و دمشق به سوی جنوب این کشور، حملات هوایی گاه و بیگاه رژیم اسرائیل و حتی آمریکا (از پایگاه التنف) به مواضع ارتش سوریه و متحدانش آغاز شد؛ حملاتی که عبدالباری عطوان، سردبیر روزنامه رای‌الیوم از آنها با عنوان «صدای پای جنگ بزرگ» یاد کرد.

جنگ بزرگ یا توافق بزرگ؟

همزمان با آغاز حساسیت‌های اردن و رژیم اسرائیل نسبت به پیشروی‌های ارتش سوریه و متحدانش، در سال 2017توافقی سه‌جانبه میان آمریکا، روسیه و اردن برای برقراری منطقه کاهش تنش در استان‌های جنوبی سوریه ایجاد شد؛ اگرچه این توافق کاملا خارج از ساختار مذاکرات آستانه بود، اما با به کارگیری مکانیسم و حتی نیروهای حاضر در آستانه (از جمله معارضین مستقر در استان درعا) پیام مهمی را دال بر اهمیت این منطقه به همه طرف‌های درگیر در بحران سوریه ارسال کرد، پیام‌هایی که البته با توجه به حجم درگیری‌های نظامی صورت‌گرفته در جریان هفته‌های اخیر در جنوب سوریه به‌نظر می‌رسد چندان جدی گرفته نشده است.اما به موازات تشدید بی‌سابقه تنش‌های نظامی و امنیتی، طی روزهای اخیر گزارش‌هایی از امکان توافق بر سر پرونده جنوب سوریه در رسانه‌های نزدیک به عربستان و اسرائیل منتشر شده است. در این زمینه، روزنامه سعودی الشرق الاوسط در گزارشی به نقل از منابع آگاه مدعی شد روسیه و آمریکا به‌دنبال تکرار توافق پیشین بر سر جنوب سوریه، این بار با جزئیات جدیدتری هستند. براساس این گزارش توافق مذکور درصورت نهایی شدن حول 4محور خواهد بود:

1- ایجاد گذرگاه‌های مرزی با نظارت نیروهای اردن، روسیه و سوریه

2- خودداری از وقوع هرگونه درگیری نظامی در این منطقه

3- خروج سایر نیروهای نظامی حاضر در جنوب سوریه که بخشی از توافق نیستند

4- ادامه حملات علیه مواضع جبهه ‌النصره و داعش در جنوب (و نه سایر گروه‌های معارضین) از سوی دیگر، روزنامه اسرائیلی هاآرتص نیز مدعی شد روسیه بر سر دور کردن نیروهای متحد ارتش سوریه از جنوب سوریه با اسرائیل به توافق رسیده است؛ خبری که با توجه به همزمانی انتشار آن با سفر بنیامین نتانیاهو به مسکو، قابل توجه به‌نظر می‌آید.تمام اینها در حالی است که روز گذشته، پایگاه اینترنتی ایلاف، وابسته به اپوزیسیون لیبرال سعودی، که نزدیکی ویژه‌ای به منابع اسرائیلی دارد نیز در گزارشی به نقل از منابع آگاه مدعی شد نمایندگان ایران و رژیم صهیونیستی طی هفته گذشته در پایتخت اردن با یکدیگر بر سر پرونده جنوب سوریه مذاکره داشته‌اند؛ خبری که با واکنش وزارت خارجه ایران کذب بودن آن معلوم شد.