سفیر با حمایت شهید

فریبرز صالح وقتی ١۵سال پیش گفت: «سفیر تیری در تاریکی نبود، بلکه پدیده‌ای روشن بود که در یک برهه خاص به زایش رسیده بود و لازم و ضروری و به‌جا می‌نمود که ماحصلی مثبت و معنوی داشته باشد»، زیرا اثری ساخته بود که در آن دوران کاری بود شگفت و به‌قول سینمایی‌ها سوپر پروداکشن. فیلمی که در آن زمان که آتش جنگ تحمیلی شعله می‌کشید، ٩میلیون تومان خرج روی دست بنیاد مستضعفان و البته تهیه‌کننده‌اش، سیدحسین جلایر گذاشت و چون هنوز از شهرک‌های سینمایی خبری نبود، از ٧ماهی که صرف فیلمبرداری شد، فقط ٣ماهش در رفت‌وآمد و حمل‌ونقل گذشت.
صالح که در آن زمان ٣٨سال داشت، فیلمنامه سفیر را مدیون و مرهون کیهان رهگذار بود که از قضا نخستین کارش هم بود و البته ٢سال بعد سناریوی سربداران را نوشت و ۵سال بعد هم بوعلی‌سینا را ساخت. هرچند گفته می‌شود غلامعلی حداد عادل که آن زمان در تلویزیون بود هم کمک‌هایی کرد. کامبیز روشن‌روان هم برایش موسیقی ساخت.
او برای نقش اول، یعنی «قِیس بن مُسَهَّر صیداوی»، یعنی همان «سفیرِ» حسین بن علی(ع)، فرامرز قریبیان را برگزید. او که در آن زمان ۴١ساله بود و طی ١۴سال اخیر، ١۵بار مقابل دوربین رفته بود و در صدر آنها، فیلم گوزن‌ها. و دیگر نقش‌آفرینان هم، همگی برآمده از سینمای پیش از انقلاب بودند؛ همچون عزت‌الله مقبلی، جلال پیشواییان، کاظم افرندنیا، کیومرث ملک‌مطیعی، منوچهر حامدی، حسین خانی‌بیک و محمدتقی کهنمویی. و عجیب آن‌که، شاید به سبب شرایط آن‌روزهای ایران، هیچ بازیگر زنی در این فیلم به‌کار گرفته نشد، یعنی سناریوی این فیلم  طوری نوشته شده بود که ‌نقش هیچ زنی در آن تعریف نشد.
سفیر اما بیش از هرکسی وامدار شهید یوسف کلاهدوز است. شاید اگر او و حمایت‌هایش در جایگاه قائم‌مقام فرمانده کل سپاه پاسداران نبود، این فیلم در این ابعاد ساخته نمی‌شد.
محصول کار فریبرز صالح در جشنواره فجر نخست در بهمن١٣۶١، بسیار مورد توجه قرار گرفت و البته وقتی به اکران عمومی رفت، مردم هم آن را پسندیدند و موفق‌ترین گیشه سال شد.
این فیلم ١۴٧دقیقه‌ای آنطور که مجله فیلم در شماره سومش نوشته بود، «قصه‌گو» است و «هیچ‌گاه ملال‌آور نمی‌شود» و «آنگونه که از پیش تصور می‌شد، ناموفق نیست» و مثلا «لباس سیاهی‌لشکرهای فیلم، مثل فیلم‌های تاریخی تازه از خیاطی نیامده و برقش چشم را نمی‌زند و [همچنین] کنترل کارگردان بر صحنه‌های شلوغ چشمگیر است.»
اما بر پایه مدعای مقاله «تحلیل نئوفرمالیستی فیلم سینمایی سفیر» نوشته جلیل مهروز، امیرحسین ندایی و محمدعلی صفورا، از نظرگاه «فرم روایی و سبک بصری» محل ایراد و اشکال است و «برخی از انواع معانی خلق‌شده در این فیلم‌ با واقعیت‌های تاریخی، زندگی شخصیت‌های تأثیرگذار عاشورا و نیز با معانی قابل استنباط از منابع تاریخی مورد استناد، تفاوت‌های آشکار دارد.» با وجود این، «سفیر» نخستین و یکی از برجسته‌ترین آثار سینمای آیینی و مشخصا سینمای عاشورایی است و به‌هر‌روی فیلم مهمی به‌حساب می‌آید.