ابعاد زندگی علامه هنوز ناشناخته است

علی‌الله سلیمی-روزنامه‌نگار

نوشتن روایت‌های کوتاه از سبک زندگی عرفا و علمای دینی، رویکردی است که در مجموعه «قله‌ها به آسمان نزدیک‌ترند» دنبال می‌شود و قرار است هر یک از دفترهای این مجموعه به یکی از علمای دینی اختصاص یابد و درباره سبک زندگی و سیره عملی آن عالم ربانی، روایت‌های کوتاه و موجز بیان شود. این مجموعه به قلم محمدعلی عباسی‌اقدم، روایت و نگارش می‌شود و ناشر مجموعه، انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی است. دفتر اول این مجموعه با عنوان «اقیانوس آرام» درباره سبک زندگی علامه سیدمحمدحسین طباطبایی به‌تازگی منتشر شده است. درباره این دفتر و مجموعه حاضر با محمدعلی عباسی‌اقدم گفت‌وگو کرده‌ایم.

چه انگیزه‌ای باعث شد سبک زندگی یک عالم دینی را در قالب کتاب «اقیانوس‌ آرام» روایت کنید؟
چند سال پیش روایت نابی از علامه محمدتقی جعفری خواندم که برای من خیلی جالب و درس‌آموز بود. علامه در اوج شهرت و محبوبیت گفته بود: «من الان از نظر روحی هیچ تفاوتی با روحیه روزهای اول طلبگی که به صرف کردن فعل (ضَرَبَ) مشغول بودم، ندارم. مبادا به‌طرف «من» خود خم شوید. نورافکنی که جلوی قطار نصب شده است برای روشن کردن راه است.» بعد از خواندن این روایت، به پیگیری و خواندن این قبیل روایت‌ها و خاطره‌ها علاقه‌مند و متوجه شدم درباره سبک زندگی و سیره عملی بزرگان به‌ویژه علما، کم‌کاری شده است. در کتاب‌های منتشر شده بیشتر به نقد و بررسی آثار به‌جا مانده از علما پرداخته شده و از صاحب آثار یعنی از خلق و خو، نوع رفتار و اخلاق و نیز شیوه زیست و سبک زندگی آنها کمتر حرف و سخنی به میان آمده است! همین انگیزه باعث شد که کار را شروع کردم. اوایل دهه 90 لیست 40نفره‌ای از علمای معروف تهیه و مطالعه و پژوهش درباره سبک و شیوه زندگی آنها را آغاز کردم. پس از فیش‌برداری‌های فراوان، وارد مرحله تدوین این مجموعه شدم. کم‌کم به لطف خدا مجموعه «قله‌ها به آسمان نزدیک‌ترند» شکل گرفت.
مجموعه «قله‌ها به آسمان نزدیک‌ترند» چند جلد است و چه عناوینی دارد؟
در نخستین دفتر این مجموعه سبک زندگی و سیره عملی علامه طباطبایی روایت شده است. دفتر دوم با عنوان «آن مرد بی‌نهایت» در مورد حضرت امام خمینی(ره) است که با همین سبک و سیاق نوشته شده است. دفتر سوم به سیره آیت‌الله بهجت اختصاص دارد با عنوان «کرشمه ماه» که پژوهش این دفتر بیش از یک سال زمان برده؛ چون منابع بسیار کمتری از آیت‌الله بهجت در دسترس است؛ نه خودش چیزی گفته و نه شاگردانش. به‌قول آیت‌الله کشمیری، آیت‌الله بهجت بسیار کتوم بوده و نم پس نداده است. از هرجا که رد شده، برگشته و ردپای خود را کامل پاک کرده که چیزی از ایشان باقی نماند. دفتر چهارم درباره آیت‌الله بهشتی است با عنوان «سرچشمه و دریا» و دفتر پنجم به سبک زندگی آیت‌الله الهی‌قمشه‌ای اختصاص دارد باعنوان موقت «حکم جنون»، دفترهای دیگر این مجموعه به سبک زندگی آیت‌الله سیدعلی قاضی‌طباطبایی، علی صفایی‌حائری، سیدمحمدباقر صدر، علامه جعفری و امینی اختصاص دارد.
درباره شیوه نگارشی مختصر و مفیدنویسی بیشتر توضیح دهید.
مهم‌ترین ویژگی و مزیت این مجموعه، شیوه نگارش و پرداخت روایت‌ها به‌صورت مختصر، مفید و البته متفاوت است. جناب مولوی بیت جالبی دارد که وصف حال من است: حاصل عمرم 3سخن بیش نیست/ خام بدم، پخته شدم، سوختم. بنده بعد از سال‌ها روزنامه‌نگاری و ویراستاری به 3تا «میم» معجزه‌گر رسیدم؛ یعنی مختصرنویسی، مفیدنویسی و متفاوت‌نویسی! به‌نظرم یکی از مشکلات مهمی که الان در بخش تالیف کتاب‌ها به‌ویژه زندگینامه‌های مشاهیر و معاریف داریم مفصل‌نویسی است؛ به همین دلیل من سعی کردم در این مجموعه با رویکردی متفاوت کار کنم؛ یعنی مختصر، مفید و متفاوت بنویسم تا به ذائقه مشکل‌پسند مخاطب امروزی خوش بیاید.
سلوک و زندگی علامه طباطبایی تا چه اندازه در کتاب شما معرفی شده است؟
وقتی زندگینامه و سرگذشت علامه طباطبایی را خواندم، متوجه شدم که علامه طباطبایی به‌ویژه شیوه زیست ایشان، با همه معروفیت و محبوبیتی که دارد، همچنان ناشناخته است. تاکنون کتاب‌های متعددی درباره علامه منتشر شده؛ ازجمله کتاب‌های خوبی در معرفی آثار فلسفی یا تفسیری و نقد دیدگاه‌ها و نظرات ایشان به چاپ رسیده است؛ منتها در بین این کتاب‌ها، کتاب جامعی که مشخصاً به شخصیت فردی، ویژگی‌ها، سبک زندگی و سیره علمی و عملی ایشان بپردازد، خیلی کم است و اگر هم هست کامل و جامع نیست. از طرفی با مطالعه و پژوهش بیشتر درباره علامه، متوجه ویژگی‌ها و برجستگی‌های شخصیت ایشان شدم و به این نتیجه رسیدم کاری انجام بدهم که تا حدودی نو باشد.
ویژگی ممتاز سبک زندگی علامه سیدمحمد طباطبایی در چه مواردی خلاصه می‌شود؟
الگوبرداری از تک‌تک ویژگی‌ها و مشخصه‌های زندگی علامه طباطبایی آموزنده، سازنده و اثرگذار است. برجسته‌ترین ویژگی علامه، گوش شنوای ایشان بود. علامه طباطبایی به «تفکر» و «تعقل» اهمیت زیادی می‌داد. می‌گفت: «من در شبانه‌روز، 6ساعت را صرف خوردن و خوابیدن و عبادت می‌کنم و 18 ساعت هم مشغول تفکر هستم.» پشتکار و همت‌عالی علامه واقعاً کم‌نظیر است. تلاش 20ساله ایشان برای به‌ثمر نشستن تفسیرالمیزان ستودنی است. تفسیر وزینی که وقتی مجلدات اول آن چاپ و منتشر شد، با کتاب گرانسنگ «جواهرالکلام» مقایسه شد و «ناسخ‌التفاسیر» لقب گرفت. شیوه رفتار علامه با شاگردان واقعاً عجیب و قابل ترویج و تبلیغ و تواضع و فروتنی ایشان مورد توجه است.
نویسندگان کتاب‌های زندگینامه‌ای با چه چالش‌هایی مواجه هستند؟
مهم‌ترین چالش در نگارش کتاب‌های زندگینامه، نبود یک مرکز یا مؤسسه ویژه درباره نشر و ترویج زندگی مفاخر، مشاهیر و معاریف است. با گذشت بیش از 40سال از درگذشت علامه‌طباطبایی هنوز آثار به‌جامانده از ایشان متولی مشخصی ندارد. ما برای پیدا کردن یک عکس باکیفیت برای روی جلد کتاب مشکل داشتیم. هنوز معلوم نیست که مجموعه دستنویس‌ها و سایر آثار علامه دست چه‌کسی است و چگونه نگهداری می‌شود و نحوه دسترسی به آنها چطور است. چالش دیگر برای نویسندگان این قبیل آثار، مشکل دسترسی به آثار به‌جامانده از بزرگان و مشاهیر است. پراکندگی منابع و نبود یک مجموعه منسجم، کار پژوهش و تحقیق را صدچندان دشوار می‌کند که امیدوارم مسئولان امر به این مهم توجه کنند.

مکث
جایگاه نگارش کتاب‎های «سبک زندگی» از نگاه نویسنده
جامعه‌ای می‌تواند پویا، بالنده و سازنده باشد که بزرگان و مشاهیر خودش را به‌«درستی» و آنگونه که هستند، بشناسد. ما تا زمانی که معاریف و بزرگان خود را نشناسیم و آنها را الگوی کار خود قرار ندهیم و از تجربیات گرانبهای آنها استفاده نکنیم، موفق نخواهیم بود. بزرگان و معاریف هر ملتی دارایی و سرمایه اصلی آن ملت محسوب می‌شوند. بدون شک بی‌توجهی به شناسایی و معرفی بزرگان می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری به ‌بار آورد و در نهایت به «فقر فرهنگی» منتج شود. بدون‌شک یکی از راهکارها، نگارش زندگینامه بزرگان و معاریف به‌ویژه علمای ربانی و معرفی سبک زندگی و سیره عملی این عزیزان است.