دروازه طهرون
چرا مردم کن به خرمالو می‌گویند خربندی؟
سمیرا باباجانپور
در لهجه مردم کن، خرمالو به «خربندی» به ضم اول، سکون دوم و کسره سوم، موسوم است. قبل از پاسخ دادن به اینکه چنین واژه‌ای چه ریشه‌ای می‌تواند داشته باشد، باید سابقه تاریخی آن را بررسی کنیم و به این سؤال پاسخ دهیم که سابقه این درخت در کن به چه زمانی برمی‌گردد؟ این سؤالی است که پیش از هر چیز باید در منابع مکتوب دنبال آن گشت. در منابع مکتوبی که در آن ذکری از کن رفته است نامی از خرمالو نیست. از قدیمی‌ترین منبع یعنی معجم‌البلدان نوشته «یاقوت حموی» در قرن ششم گرفته تا نوشته‌های قاجاری هم خبری از ذکر نام خرمالو در میان محصولات کشاورزی کن نیست. پس مسلما خرمالوی کن قدمت چندانی ندارد، اما طبق آنچه در کن معروف است حوالی سال ۱۳۲۰ اولین درخت خرمالو به کن آمد و در باغ‌های «دوازده امام» کاشته شد.
این قول هم در میان اغلب باغداران مورد توافق است که خرمالو در کن قدمت چندانی ندارد و البته شاهد ماجرا هم این است که با وجود عمر زیاد این درخت، یعنی چیزی حدود
۲۵۰ سال، خبری از درختان قطور و قدیمی خرمالو در باغ‌ها نیست؛ بنابراین به‌راحتی می‌توان فهمید که این درخت کمتر از 80-70 سال است که وارد سبد کشاورزی باغداران شده است. حال باید به این سؤال پاسخ داد که چرا کنی‌ها به خرمالو می‌گویند خربندی. بعضی زبان‌شناسان مانند «سوسور» در بررسی‌های خود به رویکردهای «هم‌زمانی» و «درزمانی» برای بررسی زبان قائل هستند که روابط هم‌نشینی یا جانشینی حروف و کلمات آن را دچار تغییر می‌کند.
طبق قواعد زبان‌شناسی، نمی‌توان قاعده روشنی برای تبدیل واژه خرمالو به خربندی یافت. برای دست یافتن به ریشه این کلمه باید توجه داشت که فرهنگ زبانی مردم کن بیش از آنکه «درون‌زا» باشد، «برون‌زا» است؛ یعنی بافت‌های زبانی دیگر بر آن تأثیر می‌گذارد و طبق قواعدی نانوشته به لهجه کنی درمی‌آیند. برای همین برای پیدا کردن ریشه واژه خربندی باید در فرهنگ‌های دیگر دنبال واژه‌های معادل گشت. «عبدالله درویش»، محقق لهجه کنی، می‌گوید:«نزدیک‌ترین فرهنگی که بر لهجه کنی تأثیر گذاشته است، لهجه و فرهنگ مازندرانی است. خرمالو به‌طورکلی در مناطق گرم و مرطوب حاره و نیمه حاره و در نواحی گرمسیر خشک یافت می‌شود و گیاهی پرتوقع و نیازمند به خاک خوب، عمیق، قوی و با زهکشی خوب است و البته به بادهای خشک حساس است و تحمل سرما و یخبندان را ندارد؛ بنابراین این میوه در مازندران ریشه‌ای قدیمی‌تر از کن دارد. حال با بررسی لهجه مازندرانی بهتر می‌توان به ریشه کلمه خربندی دست یافت. در لهجه مازندرانی به‌نوعی از خرمالو، خرمندی می‌گویند. خرمندی در واقع همان خرمالوی نرک کنی‌هاست که میوه‌ای ریز و هسته‌دار دارد و جنبه‌های خوراکی آن کم است. در تحولات زبان‌شناسی «م» و «ب» قابل تبدیل شدن به یکدیگر هستند؛ بنابراین واژه خربندی ریشه در واژه خرمندی دارد.»
