افزایش سرعت انقراض فک خزر

زهرا رفیعی-روزنامه‌نگار

مهرماه سال گذشته بود که اداره کل محیط‌زیست مازندران اعلام کرد تنها در 6ماهه اول سال لاشه 14فک خزری در سواحل این استان پیدا شده است. مرگ‌ومیر فک‌ها در سواحل ایرانی خزر به‌مراتب کمتر از کشورهای حاشیه خزر است. در هفته گذشته لاشه 2500فک خزری در سواحل داغستان روسیه کشف شد. این خبر برای گونه‌ای که به‌شدت در معرض خطر است و در یک سده اخیر 93درصد از جمعیت آن نابود شده بسیار ناگوار است.مقامات روسی گفته‌اند که مرگ دسته‌جمعی احتمالا به‌دلیل «دلایل طبیعی» غیر از ماهیگیری یا شکار بوده است. آنها نمونه‌هایی از فک‌ها را جمع‌آوری کرده‌اند تا علت مرگ‌شان را مشخص کنند. این فک‌ها در سواحل جمهوری داغستان روسیه، در امتداد دریای خزر، بزرگ‌ترین دریاچه جهان که با 5کشور آذربایجان، ایران، قزاقستان، روسیه و ترکمنستان هم‌مرز است، پیدا شده‌اند. وزارت منابع طبیعی روسیه اعلام کرد که «هیچ نشانه‌ای از مرگ خشونت‌آمیز و هیچ بقایایی از تورهای ماهیگیری وجود نداشت.»

تهـدید  فـــــک‌ها در خـــــزر

وضعیت فک‌ها در ایران

محمد طالبی‌متین، مدیرکل دفتر زیست‌بوم‌ها و سواحل دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت‌وگو با همشهری با اشاره به اینکه تلفات وسیع فک‌ها در گذشته نیز رخ داده و ایران همیشه مطالبه حفاظت از این گونه را در کشورهای همسایه داشته است، می‌گوید: از ابتدای امسال ۲۶مورد تلفات فک را در سواحل کشورمان داشته‌ایم که بیشتر این آمار مربوط به فک‌هایی بود که در جای دیگر تلف شده و گردش آب آنها را به سمت سواحل ایران آورده است. از ۲۶مورد تلفات در سواحل ایران نیز تنها ۳ یا ۴مورد مربوط به کشور ما بوده و آن هم به‌دلیل گیر کردن در تور صیادان بوده است.

شناگر بدون شکارچی

فک برای زادآوری به بخش‌های یخ‌زده خزر می‌رود. اما در سایر فصول سال، در تمام ۵کشور حاشیه خزر تردد دارد. طبق نتایج بررسی‌های سنوات قبل، جمعیت این گونه در گذشته بیش از یک‌میلیون قلاده بود. اما براساس مطالعه‌ای که در سال۲۰۱۵ توسط دانشگاه لیدز انگلستان انجام شد، جمعیت آنها به ۷۰هزار قلاده کاهش یافته بود. فک‌ها عمدتا از ماهی‌ها به‌ویژه گونه کیلکا تغذیه می‌کنند و می‌توانند به طول بیش از 1.6متر و وزن 100کیلوگرم برسند. فک‌های خزری البته در رأس هرم غذایی قرار دارند و در بزرگسالی هیچ دشمن طبیعی‌ای ندارند.

کاهش منابع غذایی

صید بی‌رویه، جمعیت آبزیان خزر را به‌شدت کاهش داده است. این موضوع علاوه‌بر تأثیرات اقتصادی بر معاش ساحل‌نشینان، صیادان درون دریا را نیز بی‌نصیب کرده است. فک‌های خزری در ر أس هرم غذایی، باید روزی 2 تا 3کیلو ماهی(میگو، گوبی، کیلکا) بخورند اما به‌دلیل صید بی‌رویه در سواحل 5کشور حاشیه خزر، جمعیت این آبزیان به‌شدت کاهش یافته و در نتیجه شکارچی آنها نیز دچار کمبود منابع غذایی شده است. ضمن اینکه فک‌ها که حاکمان بلامنازع خزر بودند چند سال است با گونه مهاجم «شانه‌دار» هم‌سفره شده‌اند و عملا منابع غذایی فک‌ها محدودتر از قبل شده است. زمانی که بدن فک‌ها به‌علت نرسیدن غذای مناسب ضعیف شود، مقاومت‌شان در مقابل انواع میکروب‌ها کاهش می‌یابد و بیماری به آنها هجوم می‌آورد.

صید بی‌رویه

روسیه فهرست قرمز اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت(IUCN) را قبول ندارد و برای کشور پهناور خود، فهرستی جداگانه از وضعیت گونه‌ها و نحوه حمایت از آنها دارد؛ با این حال فک خزری در«فهرست سرخ» روسیه نیز قرار دارد و چند سال است که شکار این گونه را در فصل زمستان ممنوع اعلام کرده است. زمانی بود که شکار بی‌رویه فک در قسمت شمال دریای خزر و در کشور روسیه دلیل تلفات بالای فک خزری بود. هنوز شکارچیان غیرمجاز این حیوان را برای تغذیه و پوست صید می‌کنند و در قزاقستان اجازه شکار فک داده می‌شود. بیشتر تلفات فک در ایران اما به‌دلیل گیر کردن در تورهای ماهیگیری است.

عوامل انسانی

ورود آلودگی‌های شهری، کشاورزی و صنعتی، تغییرات آب و هوایی و انواع بیماری‌های انگلی و ویروسی از دیگر عوامل از بین رفتن فک‌های خزری است. اما یکی از مهم‌ترین عوامل مرگ‌ومیر فک‌ها مانورهای نظامی است. محمد طالبی‌متین، مدیرکل دفتر زیست‌بوم‌ها و سواحل دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست در این‌باره می‌گوید: در سال‌های گذشته که لاشه فک‌های تلف شده را در سواحل ایران مشاهده و آنها را جهت تشخیص علل مرگ‌ومیر بررسی کردیم، متوجه شدیم که هیچ اثری از بیماری ندارند. اما کشورهای شمال خزر دلیل این تلفات را آلودگی و بیماری اعلام می‌کنند و می‌گویند که این حجم از تلفات طبیعی است. برخلاف نظر این کشورها ما معتقدیم این حجم از تلفات سالانه فک‌ها به‌هیچ‌وجه طبیعی نبوده و ناشی از اقدامات انسانی است.