فروپاشی زودهنگام اتحادیه گازی آسیای مرکزی

در میانه جنگ اوکراین، موضوع صادرات گاز روسیه همچنان یک پای بحران است. در اروپا صادرات گاز روسیه پس از آغاز تحریم‌های غرب متوقف شده و در آسیای میانه، تقلای مسکو برای عضویت در یک اتحادیه گازی نوظهور در آسیای مرکزی، به محل مناقشه تبدیل شده است. تلویزیون الجزیره در گزارشی به تلاش ازبکستان و قزاقستان برای تشکیل یک اتحادیه گازی پرداخته و گفته که روس‌ها تلاش دارند تا جای پایی برای خود در این اتحادیه مهیا کنند.
نخستین زمزمه‌ها برای تشکیل اتحادیه گازی در آسیای مرکزی در اواخر نوامبر یعنی حدود 2هفته پیش ازسوی ازبکستان و قزاقستان تحت عنوان «اتحادیه گاز طبیعی» مطرح شد. ازبکستان برای تامین گاز موردنیاز خود با محدودیت مواجه است و حتی اختلال و محدودیت در عرضه گاز به شکل‌گیری برخی اعتراضات در این کشور طی 2سال گذشته منجر شده است. امسال با فرارسیدن سرما و اختلال در جریان گاز، دادستانی ازبکستان تعدادی از روسای شرکت‌های منطقه‌ای گاز را به‌عنوان اقدامی پیشگیرانه برای کنترل نارضایتی‌های عمومی، بازداشت کرد. کمبود گاز به تعطیلی نیروگاه‌های برق و خاموشی‌های گسترده در شهرهای بخارا، ناوی، فرغانه و تاشکند در برخی ساعات روز منجر شده است. همچنین به‌دلیل بحران انرژی، مقامات ازبکستان صادرات گاز به خارج از این کشور را به‌طور کامل متوقف کرده و مذاکرات با سایر کشورها را برای خرید بیشتر منابع انرژی آغاز کرده‌اند.
در چارچوب همین مذاکرات بود که ازبکستان پیشنهاد تشکیل اتحادیه گازی با قزاقستان را مطرح کرد، اما چند روز پس از طرح این پیشنهاد، ازبک‌ها از این پیشنهاد عقب‌نشینی کردند. دولت ازبکستان در این رابطه در بیانیه‌ای گفت: «ما هرگز منافع ملی خود را به خطر نمی‌اندازیم. اجازه نمی‌دهیم شرایط سیاسی خارجی بر این اتحادیه تحمیل شود.» انصراف ازبکستان از پیشنهاد اتحادیه گازی پس از آن صورت گرفت که مسکو علاقه خود را برای مشارکت و حضور در این طرح اعلام کرد.
قزاقستان اما از ورود روسیه به طرح اتحادیه گازی با ازبکستان استقبال کرده است. یک روز پس از انتشار طرح کلی اتحادیه گاز طبیعی، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه به قاسم جومارت توقایف، همتای قزاق خود گفته بود که مسکو باید بخشی از این اتحادیه باشد. روسیه همچنین در پیشنهاد خود، ورود چین به این اتحادیه گازی را نیز مطرح کرده بود.

روسیه، نگران شکل‌گیری ائتلاف‌های منطقه‌ای
آنچه به اصرار روسیه برای ورود به اتحاد گازی موردنظر ازبکستان و قزاقستان منجر شده، نگرانی روسیه از شکل‌گیری ائتلاف‌هایی بدون حضور مسکو در آسیای مرکزی است. وب‌سایت الجزیره در گزارشی می‌نویسد که روسیه تلاش دارد تا به هر شکل ممکن از تشکیل هرگونه ائتلافی در آسیای مرکزی بدون حضور خود جلوگیری کند. علیشیر ایلخاموف، مدیر ازبکستانی‌الاصل اندیشکده آسیای مرکزی در لندن به الجزیره می‌گوید: «پیشنهاد پوتین واکنشی به این بود که شاید اتحادیه گازی ازبکستان و قزاقستان به پایگاهی مستقل از روسیه در آسیای مرکزی تبدیل شود و این وضعیت برای کرملین قابل‌قبول نبود.»
روس‌ها همواره تلاش کرده‌اند تا ائتلاف‌های منطقه‌ای در آسیای مرکزی را مدیریت کنند. در سال1994 نیز نورسلطان نظربایف، نخستین رئیس‌جمهور قزاقستان، پیشنهاد تشکیل «اتحادیه ملل اوراسیا» را بین کشورهای قزاقستان، روسیه و بلاروس مطرح کرد. در آن زمان مسکو مشتاقانه به این طرح پیوست و در نهایت رهبری این اتحادیه را که بعدا به اتحادیه اوراسیا معروف شد، به‌دست گرفت.

حفظ مشتری بزرگی به‌نام چین
فارغ از بحث کنترل ائتلاف‌های منطقه‌ای، روسیه به‌دنبال حفظ مشتری بزرگ خود یعنی چین است. روسیه تلاش دارد با وارد کردن خود و چین به اتحادیه گازی آسیای مرکزی، جریان گاز در منطقه را در کنترل داشته باشد. بسیاری از تحلیلگران حوزه انرژی معتقدند روسیه قصد دارد با وجود تحریم‌ها به هر قیمتی همچنان نفوذ و کنترل خود را بر بازار گاز حفظ کند.
حفظ چین به‌عنوان بزرگ‌ترین خریدار واردات انرژی مسکو برای کرملین بسیار مهم است. این کشور مقدار نفت، گاز و زغال‌سنگ وارداتی از روسیه را نسبت به دوره قبل از جنگ اوکراین، تقریبا 2 برابر کرده و حدود 60میلیارد دلار تا‌کنون به روس‌ها پرداخت کرده است. روس‌ها تلاش دارند تا همزمان با تنش‌ها با اروپا، گاز بیشتری را به‌دست چینی‌ها برسانند. طول خط لوله شرقی چین-روسیه بیش از 8هزار کیلومتر است و مسکو با شبکه گازی دوران شوروی که از قزاقستان می‌گذرد، می‌تواند حجم صادرات گازی خود به چین را افزایش دهد. تمور عمروف، کارشناس اندیشکده کارنگی پولیتیکا می‌گوید: «مسکو سعی می‌کند از هر ابزاری برای افزایش حجم فروش گاز به چین استفاده کند.»