جغرافیای نخست

حمیدرضا محمدی

 وقتی کمیته آهن در خانه سیدضیاءالدین طباطبایی در زرگنده شکل گرفت، از اعضای اصلی‌اش بود و وقتی کودتای سوم اسفند به ثمر نشست و پایتختِ دولت به‌دست رضاخان میرپنج افتاد، به وزارت جنگ رسید اما یک ماه پیش از سقوط دولت کودتا، پس از اختلاف با سردارسپه از امور کناره گرفت و راهی اروپا شد. در بازگشت، به‌سبب تسلطی که داشت، معلم زبان فرانسه مدرسه دارالفنون، مدرسه علوم سیاسی و دانشسرای عالی شد زیرا او سال‌ها پیش فنون رزم را در آنجا آموخته بود. ۴سال بعد، یعنی در سال١٣٠٧ او باز هم به اروپا رفت و این‌بار اما سرپرست محصلان اعزامی شد. در فرانسه جغرافیا خواند و وقتی به ایران برگشت، یک سال بود که دانشگاه تهران تأسیس شده بود. پس به دانشکده ادبیات رفت و استاد جغرافیا شد.
حالا دیگر ماژور مسعودخان کیهان شده بود دکتر مسعود کیهان.
او که بعدها در موزه مردم‌شناسی و فرهنگستان ایران عضویت یافت، مدتی نایب‌التولیه مدرسه سپهسالار بود و بعد معاونت دانشگاه تهران را تجربه کرد.
او که وزیر فرهنگ دولت رجبعلی منصور، در بهار آخرین سال دهه20 بود، اما کتابی دارد با نام «جغرافیای مفصل ایران»، در ٣جلد مشتمل بر جغرافیای طبیعی، سیاسی و اقتصادی که در اثنای تحصیل در پاریس، وقتی ٣٨تا۴٠ساله بود به رشته تحریر درآورد تا سرآغازی باشد بر جغرافیا‌نگاری آکادمیک در ایران. اثری که تا نیم‌قرن تنها کتاب مرجع و دایره‌المعارفی درباره جغرافیای ایران بود و طی سال‌های ١٣١٠تا١٣١٢ از سوی مطبعه مجلس منتشر شد اما قدرنادیده مانده است.جلد دوم این اثر که درباره جغرافیای سیاسی ایران است، با بیش از ۵۵۰صفحه،۲۸نقشه و ۷۳گراور در سال۱۳۱۱ منتشر شده و در آن، پس از شرح سرحدات قدیم و مختصری از تاریخ جغرافیایی، حدود و ثغور مورد بحث قرار گرفته و سپس  درباره سرحدات کنونی ایران بحث شده است و بعد به‌سراغ طرز حکومت و تشکیلات مملکتی ایران رفته و به جزئیات تقسیمات کشوری در آن زمان پرداخته است.