برخورد با شبکه تکثیر و توزیع غیر‌قانونی‌کتاب در آینده نزدیک

کتاب همیشه گران است؛ احتمالا چون کالایی تجملی و غیرضروری به‌نظر می‌رسد. فرقی هم ندارد راجع به چه دوره و زمانه‌ای حرف می‌زنیم؛ حتی در دهه‌های ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ هم که قیمت کتاب بسیار پایین‌تر از امروز بود، باز کتاب گران بود. برای عموم افراد جامعه، درآمدها همیشه از مخارج کمتر است و در جامعه‌ای که به تورم مبتلاست، درآمدها همواره فاصله زیادی با مخارج دارد. در این وضعیت طبیعی است که کتاب به‌عنوان کالایی غیرضروری درنظر گرفته شود که هزینه کردن برای آن از عهده هر کسی ساخته نیست، اما اگر همین کالای به‌ظاهر غیرضروری با تخفیف، آن‌هم تخفیف زیاد، عرضه شود، مشتری و هواه‌خواه پیدا می‌کند.
 برخی فروشندگان آنلاین کتاب یا بساطی‌های کتاب در گوشه و کنار شهر با درک این موضوع سال‌هاست که مشغول فروش کتاب‌ هستند و دوام و بقایشان در این حرفه نشان می‌دهد عایدی خوبی هم از این کار دارند، وگرنه خیلی پیش‌تر از اینها عطای این کار را به لقایش بخشیده بودند و به‌دنبال کسب‌وکار دیگری می‌رفتند. البته اغلب کسانی که مشتری این سایت‌های فروش آنلاین یا بساطی‌های کتاب با تخفیف ۵۰درصد و حتی بیشتر هستند، خبر ندارند که دارند جنس بنجل می‌خرند؛ هیچ ارزانی‌ای بی‌حکمت نیست. کسی که شاهکارهای ادبیات روس را با ترجمه‌های همچون آب گوارای سروش حبیبی وامی‌نهد و فقط به‌دلیل ارزانی سراغ مترجمان ناشناس و ناشران غیرمعتبر می‌رود، خبر ندارد سود که نکرده هیچ، بلکه مغبون هم شده است. اغلب این کتاب‌های تخفیف‌دار را عده‌ای سودجو از روی نسخه‌های باکیفیت بازنویسی می‌کنند و بدون اینکه هزینه‌ای بابت ترجمه، ویراستاری و نمونه‌خوانی متحمل شوند، به بازار می‌فرستند. البته همه سایت‌های فروش تخفیف‌دار کتاب عملکرد بدی ندارند. بعضی از آنها به سود کمتر قانع‌ هستند‌، ولی نمی‌شود این حرف را درباره قریب به اتفاق بساطی‌ها زد که کتاب‌های نو را با تخفیف 50درصد می‌فروشند. اما یاسر احمدوند، معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد، درباره این موضوع و تخفیف‌هایی که خود ناشران در فضای مجازی به‌طور مستقیم می‌دهند، چه نظری دارد؟
احمدوند درباره موضوع بساط‌گستری کتاب به ایبنا گفت: «فروش کتاب حتما باید از مجاری قانونی و رسمی صورت بگیرد. دستفروشی کتاب چه فیزیکی و چه در فضای مجازی، حوزه فرهنگ را دچار آسیب می‌کند. بخشی از حل این مسئله حاکمیتی است؛ بنابراین با شهرداری تهران رایزنی شده که برای برپایی نمایشگاه کتاب خیابانی مجوز صادر نکند یا حتی‌المقدور بر این نمایشگاه‌ها نظارت داشته باشد. رویکرد مثبتی از شهرداری دریافت شده، اما تا تحقق آن فاصله داریم. جامعه فرهنگی هم باید برای توقف فروش کتاب، خارج از مجاری رسمی و قانونی کمک کند. جمع‌آوری بساط کتابفروشی در خیابان حتما باید با حمایت جامعه فرهنگی و مردمی محقق شود، اما اگر با دستفروش کتاب مقابله شود، حتما این حمایت را نخواهیم دید، بلکه به مخالفت با آزادی بیان و فرهنگ، تفسیر خواهد شد؛ این در حالی است که فعالیت شبکه دستفروشان کتاب، به‌طورعمده شبکه سالمی نیست - البته افراد شریفی نیز هستند که متعهدانه به دستفروشی کتاب اشتغال دارند و هدفشان تامین معاش زندگی است - اما می‌دانیم آنچه با عنوان شبکه دستفروشان کتاب وجود دارد، شبکه تکثیر و توزیع غیر‌قانونی کتاب و حاصل دسترنج مولف، مترجم و ناشر است. امیدواریم تلاش‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای توقف این دست فعالیت‌های غیر‌قانونی در آینده اثربخش باشد؛ از جوانب مختلف شامل معاضدت‌های حقوقی، حمایت‌های انتظامی و حمایت‌های فرهنگی که باید انجام شود.» در این گفت‌وگو به‌طور مستقیم از شبکه بزرگ فروش اینترنتی نام برده شده که نزدیک به 8سال است به عرضه کتاب مشغول است و فعالیت‌های این فروشگاه از عرضه کتاب فراتر رفته و به برگزاری نمایشگاه‌های طولانی‌مدت یک‌ماهه و البته با تخفیف‌های نامتعارف 80درصدی رسیده است؛ این در حالی است که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مرجع صدور مجوز برگزاری رویداد‌های فرهنگی از‌جمله نمایشگاه کتاب است، اما چون فروشگاه‌ اینترنتی مجوزش را از اتحادیه کسب‌وکار‌های مجازی دریافت کرده، خود را ملزم به کسب مجوز از وزارت ارشاد نمی‌داند.
معاون فرهنگی وزارت ارشاد با اشاره به اینکه از خلأهای قانونی موجود برای فروش کتاب سوء‌استفاده می‌شود، ادامه داد: «البته اعمال تخفیف‌های بالا تنها مشکل - عملکرد فروشگاه‌های اینترنتی- نیست؛ چراکه بسیاری از آثاری که مجوز ندارند در برخی از سکو‌ها یا برون‌سازه‌ها ارائه می‌شوند.»
یکی دیگر از مسائل زنجیره عرضه کتاب ارائه تخفیف مستقیم از ناشر به خریدار است. درحالی‌که برخی ناشران در موعد برگزاری نمایشگاه کتاب تهران به بهانه حمایت از کتابفروشی‌ها از شرکت در نمایشگاه خودداری می‌کنند، اما همین ناشران در فضای مجازی از طریق صفحات‌شان در شبکه‌های اجتماعی، سایت خودشان یا حتی از طریق صفحاتشان در سایت‌های فروش آنلاین آثارشان را با تخفیف‌های بیشتر از 10درصد به فروش می‌گذارند. این دوگانه را چطور می‌توان توضیح داد؟ احمدوند درباره این مسئله گفت: «این رفتار‌ها از غصه‌های حوزه نشر و مورد انتقاد است. برخی ناشران عزیز حاضرند با تخفیف‌های زیاد در فضای مجازی به فروش کتاب‌هایشان اقدام کنند، اما با 10درصد تخفیف در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران حاضر به عرضه کتاب‌هایشان نیستند و موضع حمایت از کتابفروشی می‌گیرند؛ البته کتابفروشان و ناشران - این رفتار‌ها - را می‌بینند. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دنبال مچ‌گیری نیست و امید‌وار است همه - فعالان حوزه نشر - به بلوغ فرهنگی برسند؛ چرا‌که حفظ قواعد فعالیت حرفه‌ای در بازار به نفع همه است. تمکین فروشندگان بزرگ اینترنتی از قواعد فروش کتاب، ضروری است و بی‌تردید از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پیگیری می‌شود.»
در شرایطی که قیمت کتاب روزبه‌روز بالاتر می‌رود، مسلما مخاطب ترجیح می‌دهد که کتاب مورد نیازش را از منابعی که آن را با تخفیف می‌فروشند، تهیه کند و حتما کسانی از این موقعیت سوءاستفاده می‌کنند و کتاب‌های به‌اصطلاح کپی و نامعتبر را عرضه خواهند کرد. فعلا و تا اطلاع ثانوی که بساط این کتاب‌های نامعتبر، چه در سایت‌های فروش آنلاین و چه در بساطی‌ها، برچیده شود، تنها کار کسب اطلاع درباره کیفیت کار نویسندگان، مترجمان و ناشران به‌نظر می‌رسد.