افتتاح خانه ورشو در بروجرد؛ سال آینده

صدای چکش قلم‌زنان در بازار سنتی بروجرد نشان از فعالیت هنرمندانی دارد که نقش‌ و نگارها را با ظرافت روی ورشو حک می‌کنند و فنجان، گلاب‌پاش، سینی و سماور می‌سازند. 3سال پیش بروجرد به‌عنوان شهر ملی ورشو ثبت شد؛ هنری که قدمتش به 2قرن پیش برمی‌گردد.
معاون صنایع‌دستی اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان از افتتاح خانه ورشو تا پایان سال خبر می‌دهد و می‌گوید که بعد از ثبت ملی، برای ثبت جهانی شدن هنر ورشوسازی در بروجرد تلاش می‌کنند.

بروجرد، پایتخت ورشو
هنرمندان دواتگر بروجرد از سال‌های دور ظروف و وسایل فلزی را با فلزاتی همچون مس، برنج، نقره و طلا می‌ساختند و با چکش‌کاری به فلزات جان می‌بخشیدند.
روزگار قاجار بود که وسایل پذیرایی چای از روسیه به ایران آمد و دواتگران بروجردی برای یادگیری روش ساخت سماور، قندان و فنجان و سینی و... با فلز ورشو راهی روسیه شدند.
معاون صنایع‌دستی اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان در این‌باره بیشتر توضیح می‌دهد و به همشهری می‌گوید: امیرکبیر، دواتگران را به روسیه فرستاد تا دواتگری با فلز ورشو را یاد بگیرند. دواتگران که پیش از این با فلزات با ارزش دیگری کار کرده‌بودند، زیر و بم کار با ورشو را یاد گرفتند و به کشور بازگشتند.
عباس حمزه‌ای ادامه می‌دهد: از آنجا که آلیاژ این فلز ترکیب مشخصی از قلع، مس، روی و کروم بود و از ورشو، پایتخت لهستان، وارد می‌شد به این هنر ورشوسازی گفتند.
ناگفته نماند که ورشوسازی همان روزها در شهرهای دیگر ایران هم پا گرفت، اما هنرمندان بروجردی این هنر را حفظ کردند و بخش وسیعی از بازار قدیمی بروجرد به ورشوسازی اختصاص پیدا کرد و ورشوسازی در بروجرد ماندگارشد.
ورشوسازی بروجرد را می‌توان روی سماور، فنجان، قوری، سینی، سماور، گلاب پاش، لوازم غذاخوری و سایر لوازم تزیینی دید. بزرگ‌ترین سماور دنیا به وزن 2تن و با گنجایش 400لیتر توسط استاد محمد بادآور از هنرمندان ورشوساز بروجردی در حیاط تاریخی خانه افتخارالاسلام طباطبایی بروجرد در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دارد.

مدت آموزش، 4سال
ثبت ملی شدن هنر ورشوسازی بروجرد، فرصتی برای هنرمندان این عرصه است تا به شکل منسجم به فعالیت هنری بپردازند.احسان زعیم، دبیر شهر ملی ورشو و کارشناس صنایع‌دستی به همشهری می‌گوید: 150هنرمند قلم‌زن روی ورشو بیمه شده‌اند و با وجود اینکه بیش از 120کارگاه در بروجرد برپاست، بیشتر هنرمندان در کارگاه‌های خانگی مشغول کارند.
اشتغال هنرمندان در کارگاهی بزرگ و مجهز اما شکل بهتری برای ارائه هنر ورشوسازی به گردشگران دارد؛ موضوعی که از 3سال پیش پیگیری شده و همچنان ادامه دارد.
معاون صنایع‌دستی در پاسخ به این پرسش که سرانجام خانه ورشو در بروجرد به کجا رسید، می‌گوید: خانه ورشو با 80درصد پیشرفت، پذیرای حدود 20نفر از هنرمندان ورشوساز شده‌است، اما هنوز افتتاح رسمی نشده و افتتاح آن اوایل سال آینده خواهد بود.
در خانه ورشو، علاوه برهنرمندان و قلم‌زنان، استادان و هنرجویان نیز حضور خواهند داشت. گردشگران نیز با مراجعه به خانه ورشو می‌توانند هم مراحل کار را تماشا کنند و هم از فروشگاه‌ خانه ورشو سوغاتی به یادگار بخرند.
زعیم با اشاره به اینکه ورشوسازی در لرستان جزو 5رشته پرمخاطب برای آموزش است، می‌گوید: هنرجویی که به ورشوسازی قدم می‌گذارد باید دست‌کم 4سال زمان بگذارد و بعد از آن با توجه به خلاقیت خودش وارد عرصه تولید شود.
هنرمندان نسل جدید هنر ورشوسازی را با سلیقه مخاطب همسو کرده‌اند و وسایلی تزیینی و کاربردی تولید می‌کنند.

مشکلات هنرمندان
یکی از مشکلات هنرمندان ورشو‌ساز بروجرد، بالا بودن قیمت مواداولیه یا همان فلز ورشو است که باعث می‌شود قیمت کالاهای تولید شده نیز بیشتر شود.دبیر شهر ملی ورشو در توضیح بیشتر می‌گوید: فلز ورشو وارداتی است و برای همین قیمت بالایی دارد به‌طوری که با قیمت نقره برابری می‌کند.
قیمت بالای ورشو موجب شده است هنرجویان تا زمانی که به صلاحدید استاد به زیر و بم کار وارد نشده‌اند با فلز دیگری همچون برنج و مس تمرین کنند.
استادکاران دست به‌کار شده‌اند و برخی از وسایل قدیمی ورشو مثل سینی‌های خیلی بزرگ که وسایل حجیم و سنگینی که دیگر مخاطب‌پسند نیست را از گوشه انبار بیرون آورده‌اند و آب کردن فلز و ریخته‌گری دوباره خلق تازه‌ای از ورشو دارند.
اما زعیم این راه را چاره‌ساز نمی‌داند و می‌گوید: این کار درواقع استفاده از بازیافت است و بعد از ریخته‌گری دوباره ترکیب دقیق قلع، مس، روی و کروم را نداریم و هنگام قلم‌زنی و خلق اثر ایراداتی به‌وجود می‌آید.

ورشوسازی با عمر 200ساله‌اش در بروجرد حرفه‌ای پرمخاطب بود. حدود ۵۰ سال این حرفه رو به زوال رفت و مخاطبش را از دست داد، اما هنرمندان نگذاشتند فراموش شود. آنان معتقدند آموزش به علاقه‌مندان، نخستین گام برای زنده نگه‌داشتن این هنر است.

مکث
 صادرات بی‌رونق ورشوسازی
قلم‌زنی روی ورشو در بروجرد، سال96 در فهرست آثار ناملموس کشور به‌ثبت رسید و سال98، بروجرد به‌عنوان شهر ملی ورشو تصویب شد. ورشوسازی را باید ترکیبی از هنر و صنعت دانست؛ در بخش صنعتی آن که ریخته‌گری و نورد ورق‌های فلز ورشو را شامل می‌شود، آقایان فعالیت می‌کنند. اما در قلم‌زنی و بخش هنری ورشو بانوان هنرمند نیز حضور دارند. صادرات ورشو، هنوز چنان که باید و شاید رونقی ندارد. به‌گفته دبیر شهر ملی ورشو، چندی پیش صادرات به روسیه و همچنین قطر انجام شد.