گل های مایع شده

گلاب، حسابی نزد ایرانی‌ها محبوب است و در زندگی روزمره از شادی گرفته تا عزا کاربردها و مصارف گوناگونی دارد. گلاب یک چاشنی نسبتاً پرمصرف در نوشیدنی‌ها و غذاها و خوراکی‌های ایرانی است. علاوه بر این، ردپای این مایع خوش عطر و بو در اشعار حافظ و سعدی و مولانا هم به وفور یافت می‌شود و نشانگر اهمیت و کاربرد فراوان آن در فرهنگ و ادبیات پارسی است. در بعد فرهنگی گلاب فقط در شعر و ادبیات و ضرب‌المثل‌های ایرانی محدود نمی‌شود. آیین گلابگیری در ایران طرفداران زیادی دارد و هر ساله هزاران نفر را به کاشان و دیگر شهرهایی که این مراسم در آنها برگزار می‌شود می‌کشاند. گلاب تاریخچه‌ای طولانی و خواندنی دارد که در ادامه این مطلب آن را مرور می‌کنیم.

ایران، مهد گلاب در جهان
ایرانیان از نخستین افرادی بودند که از زمان‌های بسیار دور به ویژگی‌های درمانی و خوراکی گل محمدی پی برده‌اند. در رابطه با تاریخچه گلاب نیز باید گفت که مبدأ و موطن اصلی تولید گلاب، کشور ایران بوده است. گل‌ محمدی گیاه بومی ایران بوده و این خطه خاستگاه و موطن اصلی این گیاه به شمار می‌رود. اسناد تاریخی موجود حکایت از این امر دارد که تا حدود ۳۵۰سال پیش گل محمدی غیر از ایران جایی دیگر برای رویش نداشته است و گزارش «ابن‌خلدون» حکایت از این امر دارد که در قرون ۸ و ۹ میلادی گلاب یکی از اقلام مهم تجاری ایران بوده‌ و از طریق جاده ابریشم به هند و چین صادر می‌شده‌. تولید و تجارت گلاب همچنان در ایران به خوبی رونق داشت تا اینکه مغولان به کشور ایران تاختند و همه‌‌چیز را نابود کردند. در کنار این نابودی‌ها، صنعت گلاب و گلابگیری نیز دچار رکود شد. هنر گلابگیری در قرن دهم توسط اعراب به اروپا برده شد و نخستین کشور اروپایی که این هنر را در خدمت گرفت اسپانیا بود. اگرچه اکنون گلاب شاید در برخی از کشورها تولید شود، اما عطر و گلاب ایران به سبب شرایط آب و هوایی خاص، از مرغوبیت بسیار بالایی برخوردار است و هیچ گلابی نمی‌تواند رقیب جدی گلاب ایرانی باشد.

تاریخچه گلابگیری در ایران
تقریباً هزار سال پیش از این در بسیاری از فصول کتاب «قانون» شیخ‌الرئیس ابوعلی‌سینا به استفاده از گیاهان خشک و عرقیجات تأکید شده است. بنابراین تقطیر و تولید عرقیجات در ایران قدمتی طولانی دارد. به کارگیری دستگاه‌های سنتی گلابگیری نشانگر پویشی جدید در این صنعت برای تولید محصول در حجم زیاد و با هدف تجاری بوده است. یکی از اسناد مهم موجود درباره گل و گلابگیری صنعتی در قمصر، «سفرنامه ژان شاردن» سیاح شهیر فرانسوی (۱۷۱۳-۱۶۴۳ میلادی) است که در دوره صفویه نگاشته شده است. وی در جلد سوم سفرنامه‌اش هنگام عبور از کاشان به معجزه عرق بیدمشک اشاره می‌کند و در ادامه سفرش به طرف اصفهان از راه قهرود بعد از عبور از سد شاه عباسی (شیخ بهایی) در فرازی آورده است: «اوایل خردادماه بود و گل‌ها هنوز نشکفته بودند....» این جمله به همان گل‌های محمدی منطقه که در اوایل خردادماه می‌شکفند اشاره دارد. وی در جلد چهارم سفرنامه‌اش ذیل بخش نوشیدنی‌ها، عنوان قابل‌توجهی به نام «یک رقم شگفت‌انگیز در صادرات» آورده، سپس به‌طور مفصل به عرقیات مختلف و نحوه تولید و کاربرد آنها اشاره می‌کند. همچنین از خواص گل و صنعت گلابگیری در ایران آن روز بحث کرده و در ادامه شرح مبسوطی از فرایند شهدگیری و خواص گلاب می‌آورد. شاردن در نکته مهمی تأکید می‌کند: «از این شربت مطبوع به سرتاسر مشرق زمین صادر می‌شود و کشتی‌هایی که کاملاً انباشته از آن است به صوب هندوستان عزیمت می‌کنند.»

میمند؛ آغازی برای گلاب و گلابگیری
مطالعه تاریخ نشان می‌دهد که مهد و آغاز تولید گلاب از میمند فارس بوده‌ است. قدیمی‌ترین سند تاریخی در کتاب «صورالاقلیم» نوشته «ابوزید سهل بلخی» (۳۲۲ ه ق) است که چنین آورده‌: «جور از نواحی اردشیرخوره و قصبه‌های آن جور و میمند است و گلاب پارس از آن خیزد و به دریابار و حجاز و یمن و شام و مصر و مغرب و خراسان برند.» جور همان شهرستان تاریخی فیروزآباد است که گلاب میمند به نام آن نیز مشهور بوده و چنان‌که ذکر شد در خارج ایران معروفیت داشته‌ است، به‌طوری‌ که در برخی از کتاب‌های قدیم از آن به نام «ورد جوری» نام برده شده‌ است که در دوره رونق تاریخی منطقه یکی از کالاهای عمده تجارت شده در میمند محسوب می‌شد‌. بنابراین براساس اسناد تاریخی، نوشته مورخان و آثار به‌جای مانده از کارخانه‌های تولید گلاب و شیشه (برای حمل گلاب) در شهر میمند در استان فارس شهر میمند را می‌توان به‌عنوان مهد و نقطه شروع گل و گلاب ایران و حتی جهان نام برد. سپس ایرانیان این مهارت خود  را به نقاط دیگر دنیا نیز انتقال دادند.

کاشان حرف اول را در گلابگیری می‌زند
اگرچه برخی از محققان شهرهای استان فارس را جزو نخستین شهرهایی می‌دانند که گلابگیری در آنها رواج پیدا کرد، اما هم‌اکنون کاشان و شهرهای اطراف آن در گلابگیری حرف اول را می‌زنند و در ماه اردیبهشت میزبان این مراسم هستند. مراسم گلابگیری کاشان یکی از معروف‌ترین و محبوب‌ترین مراسمی است که همه ساله از نیمه‌های اردیبهشت تا نیمه‌های خرداد در کاشان و شهرها و روستاهای اطراف برگزار می‌شود. نمی‌توان سفر به کاشان را به‌عنوان خاطره‌انگیزترین سفر ثبت نکرد، مخصوصاً 2شهر «قمصر» و «نیاسر» که در این فصل از سال پر از عطر بوی گل‌های محمدی هستند که در کنار جویبارهای زلال آن جا تصویری زیبا را برای تمامی مسافران به‌وجود می‌آورند. شیوه گلابگیری سنتی در کاشان یکی از بهترین و کارآمدترین شیوه‌های تهیه اسانس در جهان است که به آن «لتان» می‌گویند. در این روش بخار حاصل از جوشانده‌شدن گل‌ها درون دیگ‌های بزرگ مسی، از طریق لوله وارد ظرفی شده که درون آب سرد قرار دارد و با سرد‌شدن عملیات تقطیر صورت می‌گیرد و تبدیل به قطرات گلاب می‌شود. اگر این فرایند دوباره انجام شود، درجه خلوص گلاب بالاتر می‌رود.

خواص شگفت‌انگیز برای درمان بیماری‌ها
گلاب از رایحه خوشی برخوردار است و از آن در صنعت عطرسازی استفاده می‌شود. علاوه بر آن با توجه به اینکه گلاب خواص درمانی بسیاری را در خود نهفته دارد، از این معجون شگفت‌انگیز در صنعت دارویی و درمانی نیز استفاده می‌شود. تقویت مغز و پیشگیری از ابتلا به آلزایمر، درمان سردرد، بهبود بیماری‌های چشمی، درمان بیماری‌های پوستی، تقویت مو، درمان مشکلات دستگاه گوارش، مبارزه با افسردگی، بهبود گلودرد، درمان بیماری‌های دهانی، رفع خستگی و بی‌خوابی، تأثیر در رفع مشکلات مجاری تنفسی، کاهش فشار خون، ضد‌استرس، درمان آفت دهان، درمان خشکی مخاط و خونریزی، درمان تب و... ازجمله خواص گلاب برای سلامتی است که می‌توان بر شمرد.

انواع گلاب
گلاب سنگین یا همان گلاب درجه یک
در ۱۰۰ میلی‌لیتر از این گلاب ۳۵ میلی‌گرم اسانس وجود دارد.

گلاب سبک یا گلاب درجه2
در ۱۰۰ میلی لیتر از این گلاب ۱۵ میلی‌گرم اسانس وجود دارد.

گلاب دو‌آتشه
برای تهیه گلاب دو‌آتشه پس از یک‌بار تقطیر و گلابگیری روی گل‌های دیگ، گلاب به‌دست آمده قبلی را می‌ریزند.

گلاب سه‌آتشه
برای تهیه گلاب سه‌آتشه روی گلاب دو‌آتشه گل تازه ریخته و دوباره تقطیر می‌کنند.

گلاب پس‌آب
برای تهیه گلاب پس آب به گل‌های دیگ بعد از یک‌بار گلابگیری آب اضافه می‌کنند.