گزارش
پسته دامغان، برند جهانی کشاورزی ایران
ثبت جهانی نشان جغرافیایی، تجاری‌سازی و اقدامات به‌باغی برای افزایش عملکرد، فصلی نو پیش‌روی پسته دامغان گشوده است
بعد از ثبت ملی و جهانی پسته دامغان، حالا نوبت به ثبت نشان جغرافیایی آن رسیده است؛ محصولی که گرچه در 27استان کشت می‌شود، اما در عرصه‌های جهانی بیش از همه با دامغان، شناخته شده است.
به‌گزارش همشهری، نخستین بار سال1395 بود که خبر رسید 2محصول ارزشمند گچ سمنان و پسته دامغان در سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) مطابق با کنوانسیون لیسبون که ایران در سال1383 به آن ملحق شده بود، ثبت جهانی خواهد شد.
پس از آن، در سال1399، موضوع ثبت نشان جغرافیایی پسته دامغان بار دیگر مطرح شد و مدیرکل دفتر حمایت از مالکیت صنعتی وزارت صنعت، معدن و تجارت وقت از انجام مذاکرات برای ثبت نشان جغرافیایی پسته دامغان خبر داد.
همان زمان 11پرونده محصول استراتژیک خاویار ایران، عسل اردبیل، زعفران خراسان ایران، پسته دامغان، خرمای ربی سیستان و بلوچستان، خرمای پیارم هرمزگان، خرمای استعمران خوزستان، خرمای کبکاب تنگستان، خرمای زاهدی دشتستان، زرشک خراسان جنوبی و عناب بیرجند به سازمان جهانی WIPO ارسال شد.
حالا طبق اعلام رئیس اداره آموزش، پژوهش و فناوری اداره کل صنعت، معدن و تجارت سمنان، گواهینامه ثبت 2محصول گچ سمنان و پسته دامغان توسط سازمان ثبت اسناد و املاک کشور صادر شده است.
گردش مالی 6هزار میلیارد تومانی
برخورداری از طعم، مزه و رنگ مناسب پسته دامغان با توجه به اقلیم این شهرستان و درشتی و بازارپسندی و زودرس‌تر بودن آن نسبت به پسته کرمان و رفسنجان از اصلی‌ترین مزیت‌های این محصول عنوان شده است.
مهدی میرکو، رئیس اداره آموزش، پژوهش و فناوری اداره کل صنعت، معدن و تجارت سمنان در این‌باره می‌گوید: از مشخصات تأیید شده محصول گچ سمنان در این گواهینامه نیز به سفیدی و درصد خلوص سنگ گچ خام معادن سمنان می‌توان اشاره کرد. همچنین از نظر حجم سنگی حدود ۵۰درصد ساختار معدنی این محصول را آب تشکیل میدهد که این آب کاملا خشک و به آب تبلور مشهور است.
سمنان علاوه بر اینکه بالاترین ذخایر گچ کشور و صادرات قابل توجه این محصول را در اختیار دارد، در حوزه تولید پسته نیز جایگاه ویژه‌ای را به‌خود اختصاص داده و در میان 4استان اول تولیدکننده این محصول قرار گرفته است. دامغان اما هم از نظر سطح زیرکشت و هم از نظر کیفیت پسته تولید شده، جایگاه متفاوتی در میان شهرستان‌های تولیدکننده در کل کشور دارد به‌طوری که از نگاه وزیر جهادکشاورزی، پسته این شهر شناسنامه ایران و کشاورزی آن در سطح جهان محسوب می‌شود. گردش مالی پسته دامغان با 17هزار هکتار سطح زیرکشت و تولید 15نوع از این محصول، سالانه 5 تا 6هزار میلیارد تومان است و 6هزار نفر نیز به‌صورت مستقیم در این حوزه مشغول به‌کار هستند.
7هزار تن تولید امسال
از 17هزار هکتارسطح زیرکشت پسته در شهرستان دامغان، 15هزار هکتار باغ پسته در مناطق مختلف ازجمله حومه، فرات، امیرآباد و دامنکوه باغ‌های مثمر هستند که پیش‌بینی شده است امسال ۲۱هزار تن پسته تازه معادل 7هزار تن پسته خشک تولید کنند.
مدیر جهادکشاورزی این شهرستان با بیان اینکه برداشت محصول پسته امسال از دهه اول مرداد در باغ‌های شهرستان آغاز شده است، می‌گوید: برداشت امسال با کاهش همراه است.
علی‌اصغر امامیون جمع‌آوری پسته‌های زودرس و عرضه آنها به‌صورت تازه در بازارهای داخلی و خارجی را یکی از ویژگی‌های بارز شهرستان دامغان می‌داند و توضیح میدهد: این کار علاوه بر گردش مالی سریع موجب اشتغال بیشتر هم می‌شود.
وی از رویکردهای دیگر وزارت جهادکشاورزی در محصول پسته به تولید محصول سالم و عاری از باقیمانده سموم شیمیایی و کودهای شیمیایی اشاره می‌کند و می‌افزاید: در این رابطه ضمن اطلاع‌رسانی، تلاش می‌شود با اعطای انواع تسهیلات نگهداری باغات و توسعه مکانیزاسیون کشاورزی، حمایت‌های ترویجی لازم انجام شود.
افزایش علمکرد باغ‌های پسته
شهرستان دامغان از رویشگاه‌های اولیه پسته در جهان است و درختان کهنسال نیز در برخی مناطق نشانه همین مسئله است. این پیشینه، همان چیزی است که موجب شده فرهنگ و دانش باغداری در این شهرستان از گذشته باقی بماند و ارتقا یابد، اما حالا و به‌ویژه بعد از ثبت جهانی نشان جغرافیایی پسته دامغان، رئیس جهادکشاورزی سمنان تأکید می‌کند افزایش عملکرد باغات پسته در دستور کار است. محمدرضا قاسمی با اشاره به میانگین عملکرد باغ‌های پسته ایران یعنی هزار کیلوگرم پسته خشک در هر هکتار به همشهری می‌گوید: سمنان پنجمین استان تولیدکننده پسته در کشور است، اما از نظر عملکرد رتبه نخست را دارد. میانگین عملکرد باغ‌های سمنان و دامغان در هر هکتار، 4800کیلوگرم پسته‌تر و 1800کیلوگرم پسته خشک است.
به‌گفته وی، طرحی با عنوان «ارتقای مدیریت باغ‌های پسته استان» آماده شده است که در فاز اول از 27هزار هکتار باغ پسته 10هزار را تحت پوشش قرار میدهد تا با اقداماتی عملکرد باغ‌های استان را به 7هزار کیلوگرم در هر هکتار برساند.
تجاری‌سازی پسته دامغان
علاوه بر بهبود عملکرد، تجاری‌سازی ارقام نیز از دیگر رویکردهای جهادکشاورزی سمنان در زمینه تولید محصول پسته است که حالا با ثبت جهانی نشان جغرافیایی اهمیت بیشتری پیدا کرده.
رئیس جهادکشاورزی سمنان معتقد است این ثبت جهانی می‌تواند در حوزه تجاری‌سازی و معرفی محصول و به نوعی جذب مشتری با نام و برند پسته دامغان مؤثر باشد و فرایندهای پس از تولید را ساماندهی کند.
به‌گفته قاسمی، این فرایند البته پیش از این و طی سال‌های گذشته با افزایش ارقامی چون اکبری و خنجری به‌عنوان ارقامی تجاری با قابلیت صادرات بیشتر و مختص منطقه آغاز شده است تا این ارقام به‌عنوان ارقام پسته دامغان در بازارهای بازارهای داخلی و خارجی شناخته شوند. بخش عمده پسته دامغان، آنطور که قاسمی توضیح میدهد به‌دلیل موقعیت خاص این شهرستان، قرارگیری در مسیر زائران امام‌رضا(ع) و همچنین نزدیکی به بازارهای تهران و استان‌های شمالی به‌صورت تازه‌خوری و با پوست به فروش می‌رسد، اما صنایع فرآوری شهرستان نیز حجمی از محصول را پوست‌‌گیری و بسته‌بندی می‌کنند؛ این بخش از محصول یا برای صادرات به حاشیه خلیج‌فارس به کرمان و یا برای بسته‌بندی و توزیع در مراکز فروشگاهی به تهران ارسال می‌شود.
کم‌آبی و راهکارهای جدید
یکی از مهم‌ترین مشکلات باغداران سمنانی هم‌اکنون مانند همه کشاورزان کم‌آبی است. گرچه پسته به‌عنوان یک محصول کم‌آب‌بر معرفی شده است، اما رئیس جهادکشاورزی سمنان تأکید می‌کند نیاز آبی محصول یعنی 6هزار تا 6500مترمکعب در هر هکتار باید به خوبی تامین شود. این در حالی است که قاسمی توضیح میدهد افت منابع آب زیرزمینی و استمرار خشکسالی موجب شده این نیاز تامین نشود و حتی عملکرد باغ‌های پسته را کاهش دهد. به‌گفته وی، جهادکشاورزی برنامه‌هایی چون روش‌های نوین آبیاری به‌ویژه آبیاری زیرسطحی با حداقل تبخیر را در دستور کار دارد تا بتواند بخشی از این چالش را رفع کند.
قاسمی با بیان اینکه تغذیه گیاه براساس نتایج آزمون خاک و کمبودهای غذایی درخت نیز با عملیات محلول‌پاشی در دستور کار است، ادامه میدهد: همچنین در سال‌های اخیر برخی آفات و بیماری‌های نوپدید به‌عنوان تهدیدی برای گیاه محسوب می‌شود که این موضوع در ایستگاه تحقیقات پسته در حال بررسی است.
نشان جغرافیایی چیست؟
طبق مصوبه هیأت وزیران، وزارت صنعت، معدن و تجارت مکلف است محصولات صادراتی ایران را در سازمان جهانی مالکیت فکری زیرنظر سازمان ملل متحد به ثبت جهانی برساند. همچنین براساس پیمان حقوق مالکیت فکری سازمان جهانی تجارت، نشانه‌هایی هستند که تعیین می‌کنند یک کالا از سرزمین یک کشور عضو، منطقه یا ناحیه‌ای در آن سرزمین نشأت گرفته است.
نشانه‌های جغرافیایی به محصولاتی مرتبط هستند که نتیجه برهم‌کنش و تأثیرات محیط محلی و دانش بومی تولیدکنندگان محلی هستند که اغلب طی زمان و نسل به نسل منتقل شده‌اند.
نشانه‌های جغرافیایی از نظر قانونی محافظت می‌شوند. افرادی که بدون پایبندی به ویژگی‌ها و قواعد نشانه‌های جغرافیایی از آن استفاده کنند، قانون را نقض کرده‌اند و تحت پیگرد قرار می‌گیرند.
نشانه‌های جغرافیایی به همراه قیمت بالاتر و یکتایی، موجب ایجاد انگیزه تولیدکنندگان برای حفظ و نگهداشت ارقام و گونه‌های خاص و بومی و شیوه‌های تولید سنتی و بومی تطبیق‌یافته با محیط‌زیست می‌شود.
همچنین محصولات واجد عنوان نشانه‌های جغرافیایی اغلب اوقات نقشی محوری در (زندگی و معیشت) جمعیت‌های محلی دارند و در حفظ فرهنگ و میراث بومی و مادی مشارکت مؤثری دارند.
