دزدها، بلای جان پله‌برقی‌ها

محمد سرابی-روزنامه‌نگار

پله‌برقی، موجود حساسی است. تابستان و زمستان در فضای باز مشغول کار است، ولی عابر‌ها قدر زحماتش را نمی‌دانند. او را زیرپا می‌گذارند و رویش می‌دوند. دزد‌ها هم تکه‌های پله‌برقی را سرقت می‌کنند. بیش از 480پله‌برقی کنار  یا نزدیک 120پل در تهران نصب شده‌اند. تعدادی هم در شبکه مترو در حال کار هستند. همه این پله از صد‌ها قطعه مکانیکی ریز و درشت ساخته شده و نیاز به تعمیر و نگهداری دائمی ‌دارند. هر خرابی کوچک اگر به‌موقع رفع نشود، باعث تخریب کامل دستگاه خواهد شد.
سراغ یکی از پله‌برقی‌های روی خط یک بی‌آرتی (محور شرقی غربی تهران) می‌رویم. جواد، حسن، محمد‌رضا، بهنام و امین با لباس‌های آرم‌دار سرمه‌ای در حال بررسی آسیب واردشده هستند. بخش متحرک دوطرف پله‌ها مانند زنجیر است و به دندانه‌های چرخ خورشیدی بزرگ در بالا و پایین اتصال دارد. دویدن روی پله‌برقی، تنظیمات این زنجیر را به هم زده و به‌تدریج باعث فرسودگی تکه‌های دیگر شده است.
بعضی خسارت‌ها کاملا عمدی است؛ مثلا خرد کردن شیشه‌های دوطرف پله. یک نفر هم  با تیغ، هند‌ریل یا همان نرده لاستیکی متحرک را بریده است. این کار باعث قطع شدن یا از جا درآمدن هندریل می‌شود. ریختن آشغال روی پله‌ها هم مشکل دیگری درست می‌کند، اما آنچه باعث از کار افتادن این پله‌برقی شده، کندن تابلوی برق است. کسی دریچه بالا را باز کرده و هرچه که توانسته، از کابل، فیوز و تکه‌های دیگر را از جا درآورده و برده است. اگر می‌توانستند موتور و چرخ خورشیدی را هم می‌کندند و می‌بردند، اما این دو تکه سنگین هستند و بدون ابزار مخصوصی مانند داربست لوله‌ای نمی‌شود آنها را تکان داد. حالا جای جعبه برق خالی است و تعمیر‌کاران تکه‌های کمیاب موردنیاز را فهرست کرده‌ و منتظر رسیدن آنها هستند تا جایگزین‌شان کنند.
 بعضی تکه‌ها را هم به ابتکار خود با جوش دادن و سنگ‌زدن درست می‌کنند. اهالی محله از روی پله کناری می‌گذرند و با گروه سرویس و نگهداری صحبت می‌کنند. پله‌ها از چند ماه قبل خراب و رفت‌وآمد مشکل شده است. وقتی می‌فهمند که دزدی باعث از کار افتادن آن شده است، به سرعت هویت دزد‌ها را اعلام می‌کنند. مرد مسنی که در نزدیکی همین محل زندگی می‌کند، می‌گوید: «معتاد‌ها این چیز‌ها را می‌دزدند.» دیگران هم حضور معتادان و موادفروشان را تأیید می‌کنند. ابراهیم، پیرمردی که روی پل بساط دستفروشی دارد و لیف، تیغ و شانه می‌فروشد، می‌گوید که موادفروش‌ها صبح خیلی زود و قبل از روشن شدن هوا این اطراف می‌آیند. در حفره بزرگی بعد از سرقت جعبه برق باقیمانده، آثار  اقامت موقت هم دیده می‌شود! ظاهرا کسی مدتی را اینجا گذرانده و پوست نارنگی‌هایی را که خورده همین‌جا ریخته‌است.

پله‌ ثابت
پیرمرد دستفروش روی پل بیشتر از همه شاهد مشکلات عابران برای رد شدن از پله‌های خاموش است. او می‌گوید سالمندانی را دیده که با کمک دست‌هایشان یکی‌یکی از پله‌ها بالا آمده‌اند. درون مترو سرقت خیلی کمتر است  اما روی زمین و کنار بزرگراه فضای مناسبی برای سرقت است؛ حتی با وجود اینکه در کنار هر پله‌برقی اتاقک نگهبانی قرار دارد و نگهبان‌ها شبانه‌روز در آن حضور دارند.
با مدیر بخش حفظ و نگهداری پله‌برقی‌های سازمان زیباسازی شهرداری تهران تماس می‌گیریم. حامدصادقی با اشاره به مشکل بزرگ سرقت المان‌های شهری می‌گوید: «متأسفانه بار‌ها با سرقت‌هایی روبه‌رو شده‌ایم که در آن با قمه به نگهبان‌های پل حمله و با استفاده از ابزار‌هایی قطعات پله‌برقی را جدا کرده و برده‌اند.» او می‌افزاید: «مجموعا حدود 484پل‌برقی در تهران داریم که روی 121پل نصب شده است. 12تیم سرویس و نگهداری هم در حال تعمیر دوره‌ای هستند. گاهی خسارت به اندازه‌ای است که بیش از یک تیم را باید بفرستیم تا همه تکه‌ها را خارج و دوباره نصب کنند.» صادقی درباره میزان هزینه مالی سرقت‌ها می‌گوید: «هر پله که از ترکیبات فلزی مختلف مثلا آلومینیوم ساخته شده است 6میلیون تومان قیمت دارد و در هر یونیت پله‌برقی عادی حدود 65پله نصب می‌شود. سارقان این پله‌ها را بعد از دزدیدن خرد می‌کنند و می‌فروشند. از این نمونه‌ها زیاد است. یک تکه فلز 5کیلوگرمی که در بالای یونیت پله‌ها نصب می‌شود و قالب کامل ساخت آن در ایران موجود نیست در بازار حدود 4میلیون تومان قیمت دارد. سارقان این تکه‌ها را حداکثر 100هزار تومان به‌عنوان ضایعات آهنی می‌فروشند.»
قطعه‌های لازم به‌دست گروه سرویس‌کار می‌رسد.  هوا سرد است و نصب قسمت‌های تعویض شده، مدتی طول می‌کشد. باید تا شب همه‌‌چیز درست شده باشد تا پله دوباره راه بیفتد.

مکث
مراقب لباس خود باشید
مشکل پله‌برقی‌ها فقط سرقت نیست. در جایی مانند مترو که احتمال دزدی کمتر است، ولی جمعیت زیادی دائما در حرکت هستند یک اتفاق دیگر باعث خراب شدن پله‌برقی‌ها می‌شود؛ گیر کردن لباس یا هر تکه پارچه دیگر یا چیزی که شبیه پارچه باشد در بین پله‌ها و کناره آنها باعث خرابی دستگاه می‌شود. گاهی هم پارچه یا وسایل دیگر زیر «کامپلیت» می‌رود. کامپلیت همان ورقه فلزی است که در بالا و پایین آخرین پله‌ها قرار دارد و دندانه‌های آن درون شیار‌های پله را تمیز می‌کند. وقتی انتهای پارچه زیر این دندانه‌ها بیفتد دستگاه متوقف می‌شود و راه‌اندازی دوباره آن وقت‌گیر است. یک یا 2مکانیک نمی‌توانند پله‌برقی را تعمیر کنند. برای خارج کردن و جا‌ی‌گذاری باید حداقل 4نفر کمک کنند. سنگین‌ترین قسمت، همان چرخ خورشیدی است که همه پله‌ها به دندانه‌های آن وصل هستند؛ تنها قسمتی که با وزن بسیار سنگین هنوز از پله‌برقی‌های تهران دزدیده نشده است.