عصر رقابت پهپادی در آسیای مرکزی

کشورهای آسیای مرکزی در سال‌های اخیر شمار هواپیماهای بدون سرنشین (پهپادهای) خود را افزایش داده‌اند. کشورهای منطقه دلایل زیادی برای مسلح شدن به پهپادها دارند؛ از احساس خطر نسبت به قدرت گرفتن طالبان در افغانستان گرفته تا مناقشه مرزی قرقیزستان و تاجیکستان. شاید دلایل این کشورها برای تقویت نیروهای پهپادی‌شان مشابه باشد اما روش‌های متفاوتی برای این کار دارند؛ تفاوتی که ریشه در استراتژی‌های دفاعی آنان، توان مالی و متحدان خارجی‌شان دارد.
نخستین بار سپتامبر سال گذشته بود که از پهپادها در منطقه استفاده شد؛ زمانی که 2 کشور همسایه، قرقیزستان و تاجیکستان وارد درگیری نظامی علیه یکدیگر شدند. در آن زمان مقام‌های تاجیک، قرقیزستان را متهم کردند که از پهپادهای «بیرقدار تی‌بی‌2» ساخت ترکیه برای بمباران تاجیکستان استفاده کرده است. براساس گزارش‎ها، پهپادهای قرقیزستانی در این حملات تجهیزات نظامی تاجیکستان ازجمله 2 تانک، یک موشک‌انداز چندگانه و یک دستگاه کامیون حامل مهمات را منهدم کردند. قرقیزستان در پی مناقشه‌های مرزی بهار2020 با تاجیکستان بود که متوجه ضعف‌های نظامی خود شد و تصمیم گرفت با خرید پهپاد، معادلات را تغییر دهد. این کشور اواخر2020 با هیاهوی بسیار پهپادهای بیرقدار تی‌بی‌2 را خریداری کرد. حدودا همان زمان بود که بیشکک اعلام کرد پهپادهای شناسایی-نظارتی روسی «اورلان10ای» را هم خریده است. ستاد نیروهای مسلح قرقیزستان پیش‌تر هم پهپادهای شناسایی «وی‌جی100» چینی را دریافت کرده بود.
تقویت توان پهپادی قرقیزستان، تاجیکستان را هم برآن داشت تا شاید با سرعت کمتر، اما به‌دنبال راهی برای برقراری توازن قوا باشد. بر همین اساس اوایل سال‌جاری بود که وزیر دفاع تاجیکستان در سفر به ترکیه از کارخانه تولید پهپادهای بیرقدار دیدار کرد. در همان زمان شایعاتی مبنی بر برنامه‌های تاجیکستان برای خرید بیرقدار تی‌بی‌2 منتشر شد که زنگ خطر را برای قرقیزستان به صدا درآورد؛ چرا که درصورت خریدار پهپادهای ترکیه‌ای توسط دوشنبه، برتری نظامی بیشکک بر همسایه خنثی می‌شد. تاجیکستان اما در نهایت از خرید پهپادهای بیرقدار ترکیه منصرف شد و در عوض به سراغ پهپادهای ایرانی رفت. ایران حدود 6ماه قبل، کارخانه ساخت پهپادهای «ابابیل2»‌ را در این کشور افتتاح کرد. تاجیکستانی‌ها علاوه بر پهپادهای ساخت ایران که از نوع پهپادهای شناسایی، نظارتی و رزمی هستند، قصد دارند پهپادهای نظارتی آمریکایی «پوما» را هم به تسلیحات خود اضافه کنند. گفته شده، آمریکا قرار است این پهپادها را به‌عنوان بخشی از بسته کمک مالی-امنیتی 60میلیون دلاری به تاجیکستان در اختیار این کشور قرار دهد. هدف این بسته، مقابله با تهدید احتمالی طالبان است.
قزاقستان، دیگر کشور منطقه، خرید پهپادهای نظامی خود را از 2016 با خرید مدل‌های چینی آغاز کرد و سپس برای خرید پهپادهای پیشرفته‌تر به ترکیه روی آورد. قزاقستان اما به جای بیرقدار بی‌تی‌2، پهپادهای «تای آنکا» را انتخاب کرد. قرارداد آستانه و آنکارا که به قزاقستان اجازه می‌دهد تا هواپیماهای بدون سرنشین را تحت لیسانس ترکیه تولید کند، در جریان سفر ماه می‌2022 قاسم توکایف، رئیس‌جمهور قزاقستان به آنکارا امضا شد. آستانه همچنین پهپادهای شناسایی-نظارتی «اورلان10ای» را از روسیه، 2 نوع پهپاد از رژیم‌صهیونیستی و یک مدل پهپاد از آمریکا خریداری کرده است. ازبکستان نیز نخستین پهپادهای نظامی خود را از چین خرید. این کشور در زمینه پهپادهای تجسسی نیز با روسیه و آمریکا قرارداد امضا کرده است. ترکمنستان نیز با وجود اینکه در رتبه‌بندی قدرت نظامی در سال‌جاری در رتبه83 قرار دارد یکی از قدرتمندترین نیروهای پهپادی منطقه است. عشق‌آباد هم‌اکنون طیف گسترده‌ای از پهپادها را در اختیار دارد؛ از پهپادهای تجسسی‌ - نظارتی گرفته تا پهپادهای انتحاری و پهپادهای رزمی که برخی از آنان در مانورهای نظامی اخیر این کشور استفاده شده است. ترکمنستان نخستین کشور منطقه بود که پهپادهای ترکیه‌ای بیرقدار را خرید. عشق‌آباد همچنین علاوه بر پهپادهای ترکیه‌ای و چینی دو نوع پهپاد بلاروسی (تجسسی و انتحاری) را در داخل تولید می‌کند. رژیم‌صهیونیستی، ایتالیا، آمریکا و روسیه نیز ازجمله صادرکنندگان پهپاد به ترکمنستان هستند.
اغلب کشورهای آسیای مرکزی طی سال‌های اخیر واردکنندگان  پهپادهای خارجی بودند اما این روند به‌ویژه درباره قزاقستان، ازبکستان و قرقیزستان در حال تغییر است. قزاقستان به تازگی پهپاد تجسسی خود با نام «شاگالا» (مرغ دریایی) را به پرواز درآورده و در مرحله آزمایش آن است. ازبکستان نیز مجموعه‌ای از پهپادهای تولید داخل با عنوان «فالکون» را رونمایی کرده که به‌نظر می‌رسد هدف‌شان شناسایی و نظارتی است؛ گرچه مقام‌های ازبکستانی گفته‌اند که توان حمله نیز دارند. قرقیزستان نیز سومین کشور منطقه است که به‌دنبال ساخت پهپاد داخلی است. گفته شده، این کشور پهپادی با نام «سارای2» را ساخته است؛ خبری که وزارت دفاع این کشور تأیید یا تکذیب نکرده است.
به اعتقاد ناظران، کشورهای آسیای مرکزی با اطلاع از اهمیت روزافزون پهپادها در جنگ تلاش دارند که خود را با این واقعیت جدید تطبیق دهند. قزاقستان به سرعت در حال گسترش قابلیت‌های پهپادی خود با خرید مدل‌های ترکیه‌ای است. تاجیکستان نیز در این رقابت برای تقویت توان خود به تهران چشم دارد. قزاقستان و ازبکستان نیز پیوسته با استفاده از مدل‌های داخلی و خارجی در حال تقویت توان پهپادی خود هستند. ترکمنستان به‌عنوان قدرت پهپادی منطقه طیف گسترده‌ای از این تسلیحات را در اختیار دارد.