کشف جدید باستان‌شناسان ایران و فرانسه در «ویرانشهر»
کشفیات جدید باستان‌شناس‌ها فرضیه یافتن خاستگاه اصلی اشکانیان را در ایران تقویت کرد
باستان‌شناسان ایران و فرانسه در کاوش مشترک در محوطه اشکانی و ساسانی «ویرانشهر» در شمال شهر فاروج استان خراسان شمالی، بنای یادمانی با کاربری مذهبی یا حکومتی کشف کردند.
به گزارش پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، کاوش‌های باستان‌شناختی در فصل چهارم کاوش محوطه باستانی ویرانشهر به سرپرستی «میثم لباف خانیکی» از ایران و «روکو رانته» از فرانسه در ادامه کاوش‌های فصل‌های پیشین در 3ناحیه دروازه غربی، تپه جنوبی و میانه محوطه ویرانشهر تمرکز دارد.کاوش‌های باستان‌شناسی در محوطه باستانی ویرانشهر در قالب تفاهمنامه پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری کشورمان با موزه لوور فرانسه در حال انجام است و میثم لباف خانیکی، باستان‌شناس ایرانی این کاوش اعلام کرده است: بررسی و کاوش باستان‌شناسی این محوطه که از سال ۱۳۹۸ آغاز شده، نشان داده ویرانشهر در دوران اشکانی و ساسانی، مسکونی و در ناحیه دره «اترک» دارای مرکزیت سیاسی و اقتصادی بوده است.مطالعات و بررسی باستان‌شناسان ایرانی و فرانسوی بیانگر این است که سکونتگاه یافت شده به وسعت ۱۴ هکتار با دیواری دفاعی محصور می‌شده و در گوشه شمالی آن بخش محصور دیگری قرار داشته که احتمالاً به‌عنوان ارگ، مقر حاکمان این سکونتگاه را تشکیل می‌داده است.سرپرست هیأت باستان‌شناسی محوطه ویرانشهر همچنین گفت: براساس بررسی بقایای معماری و شواهد سطحی، برج‌هایی به فواصل متوالی در طول دیوار تعبیه شده بود و سازه‌های معماری خُرد و کلان در داخل محوطه برپا بوده‌اند که امروزه به‌صورت تپه‌ماهورهای نامنظم در پهنه محوطه قابل مشاهده‌اند.لباف خانیکی با بیان اینکه در نتیجه کاوش فصل چهارم، ساختار دروازه، شامل معبر ورودی و برج‌های مکعب مستطیل شکل جانبی مورد شناسایی قرار گرفته، گفت: کاوش باستان‌شناسی در تپه جنوبی نشان داد که در این بخش از محوطه، بنایی یادمانی با کاربری مذهبی یا حکومتی برپا بوده و ساختار آن از دیوارهایی خشتی به پهنای 3متر بهره می‌برده است.
او گفت: گمانه‌زنی در بخش میانی محوطه ویرانشهر از وجود بقایای معماری در این بخش از محوطه پرده برداشت.سرپرست هیأت باستان‌شناسی محوطه ویرانشهر ادامه داد: نتایج مقدماتی کاوش فصل چهارم محوطه ویرانشهر حاکی از آن است که این سکونتگاه به فراخور اهمیت سیاسی و دفاعی دره اترک در دوره اشکانی و ساسانی یکی از مهم‌ترین مراکز جمعیتی ناحیه شمال شرق ایران محسوب می‌شده و شاهد رویدادهای تاریخی تعیین‌کننده‌ای در این منطقه بوده است.لباف خانیکی ادامه داد: ادامه کاوش‌ها در این محوطه تاریخی، اطلاعات ارزنده‌ای در باب تاریخ معماری ایران و نیز سنت‌های سفالی خراسان در دوران تاریخی را در اختیار پژوهشگران قرار خواهد داد.ویرانشهر یکی از مهم‌ترین محوطه‌های تاریخی دره اترک است که یکی از اصلی‌ترین شریان‌های ارتباطی شرق به غرب نیز بوده و از دیرباز، توجه باستان‌شناسان را به‌خود جلب کرده است. باستان‌شناسان ایتالیایی که پیش از انقلاب این محوطه را شناسایی کرده‌اند، تاریخی معادل دوره ساسانی را برای آن پیشنهاد داده بودند.باستان‌شناسان ایرانی و فرانسوی پیش‌تر و در فصل سوم کاوش‌های باستان‌شناسی در محوطه باستانی ویرانشهر که به ظن آنها خاستگاه پادشاهان اشکانی بوده، یافته‌هایی از معماری اشکانی و ساسانی در مرزهای ایران به‌دست آورده بودند.باستان‌شناس‌ها در کاوش فصل سوم باستان‌شناختی این محوطه، بقایای یک معماری را که در میان حصار مربع‌شکل محصور بود و عرصه‌ای به وسعت ۱۴هکتار را پوشش می‌داد، یافتند. حصار پیرامونی این سکونتگاه به برج‌های متوالی تجهیز می‌شد و یک ارگ یا حاکم‌نشین در گوشه شمال‌غربی آن قرار داشت.کاوش‌هایی که در محل دروازه غربی این سکونتگاه صورت گرفت، نشان داد که در طرفین این دروازه 2برج با پلان مستطیل‌شکل قرار داشته و فضای داخلی هر برج مشتمل بر تالاری به طول ۵.۹ و عرض ۴ متر بوده است.ساختار دروازه و سازه‌های الحاقی در طول حداقل 3دوره معماری، دچار تغییراتی شده بود که با توجه به شواهد کشف‌شده، از اوایل دوره اشکانی تا اواسط دوره ساسانی به طول انجامیده است.علاوه بر بقایای معماری، مقادیر قابل‌توجهی از قطعه سفال‌های شاخص دوره اشکانی و ساسانی از لابه‌لای لایه‌های فرهنگی این محوطه به‌دست آمده که معیار مناسبی برای شناسایی و گونه‌شناسی سفال‌های دوره تاریخی ناحیه شمال خراسان را فراهم می‌آورد.بقایای معماری و سفال‌های ویرانشهر از این نظر اهمیت داشت که پیش از این، مراکز جمعیتی اشکانی با این مقیاس، تنها در خارج از مرزهای ایران و عمدتاً در جنوب ترکمنستان مورد کاوش و مطالعه قرار گرفته بودند و دسترسی به اطلاعات آنها همواره با مشکلات زیادی مواجه بوده است.
مکث
مهم‌ترین محوطه باستانی دره اترک
محوطه باستانی ویرانشهر در 10کیلومتری شهر فاروج استان خراسان شمالی، نخستین‌بار در سال ۱۳۵۵ خورشیدی توسط هیأتی از باستان‌شناسان ایتالیایی به سرپرستی روبرتا ونکو ریچاردی از دانشگاه تورین شناسایی شد؛ منطقه‌ای که به‌زعم بیشتر تاریخ‌نگاران و باستان‌شناسان خاستگاه پادشاهان اشکانی و نخستین مراکز اداری و سیاسی این سلسله در تاریخ ایران است. ویرانشهر همچنین یکی از مهم‌ترین محوطه‌های تاریخی دره اترک است که یکی از اصلی‌ترین شریان‌های ارتباطی شرق به غرب نیز بوده و از دیرباز، توجه باستان‌شناسان را به‌خود جلب کرده است. باستان‌شناسان ایتالیایی که پیش از انقلاب این محوطه را شناسایی کرده‌اند، تاریخی معادل دوره ساسانی را برای آن پیشنهاد داده بودند.
