نگاه
روایت رسوایی شاه از منظر مطبوعات آمریکایی
همبستگی نظامی شاه با آمریکا نامتزلزل است
معصومه رضایی _ تاریخ‌پژوه
مقالات و گزارش‌های مربوط به سفر شاه و اعتراض مخالفان وی، حدود 2هفته قبل از سفر نامبرده در جراید آمریکا منعکس شد و تا یک هفته بعد از اینکه شاه آمریکا را ترک کرد، هنوز مطالبی در این زمینه در مطبوعات چاپ می‌شد. تقریباً بدون استثناء، روزنامه‌های معروف ایالات متحده آمریکا با اشاره به این سفر، در رابطه با خفقان حاکم در ایران و شیوه مستبدانه و سرکوبگرانه نظام پهلوی در حکومتداری و قلع و قمع مخالفین شاه، مقالاتی به چاپ می‌رساندند. در همین راستا، مختصر به بازخوانی بازتاب این سفر و حواشی آن در مطبوعات خارجی می‌پردازیم.
واقعیات خفقان و شکنجه در ایران
حدود 2هفته قبل از سفر شاه، روزنامه «وال‌استریت‌جورنال» که یکی از معتبرترین روزنامه‌های سرمایه‌داران آمریکایی است، در ۴نوامبر، طی مقاله‌ای به مشکلات اقتصادی و سیاسی ایران اشاره کرد و بدین‌وسیله، خطراتی را که با بحران‌های کنونی اوضاع اجتماعی در ایران، متوجه طبقه حاکمه آمریکا شده، به آنان خاطرنشان کرد. ری ویکر، نویسنده این مقاله، می‌نویسد:« اکنون تقریباً اوضاع بی‌سابقه‌ای[در ایران]آشکار گشته است. گرچه مخالفین از محکوم‌کردن مستقیم خود شاه امتناع می‌ورزند، لکن مخالفتی عمومی با حکومت شاه نمایان شده است... .» نویسنده در ادامه، به نامه‌های متعددی که از طرف عده‌ای از روشنفکران و وکلای ایرانی، در اعتراض و مخالفت با دستگاه اختناق دولتی ایران نوشته شده، اشاره می‌کند. علاوه بر وال‌استریت‌جورنال، روزنامه‌های دیگر نیز همزمان با سفر شاه، به نارضایی عمومی مردم در ایران اشاره کردند. «ویلیام برانیگن» در مقاله‌ای تحت‌عنوان «شاه با لیستی از اسلحه روانه آمریکا می‌شود»، در واشنگتن‌پست۱۴نوامبر نوشت: «در آستانه سفر شاه به ایالات‌متحده، گروهی از ایرانیان سرشناس، نامه‌ای در اختیار مطبوعات خارجی گذاشتند که در آن خواهان انحلال پلیس مخفی وحشتناک ایران، ساواک، آزادی انتخابات و تغییرات دیگر شدند. تحقق این تغییرات، رژیم شاه را از کار می‌اندازد... .»
جیمز بیل، استاد دانشکده حقوق سیاسی دانشگاه تگزاس که چندین سال در ایران بوده، ضمن مقاله‌ای که در روزنامه «کریسشن‌ساینس‌مانیتور» ۹نوامبر نوشته، در آن به بحران ایران نیز اشاره می‌کند و می‌نویسد:« در زیر این ظاهر پرزرق‌و‌برق که در رابطه با مدرنیزه‌شدن اوضاع درهم و برهم اقتصادی وجود دارد، اوضاع ایران چندان هم خوب نیست... .» نویسنده در رابطه با تشدید خفقان بین سال‌های ۷۹-۱۹۷۲نیز می‌گوید:« در حین همین سال‌ها، حکومت قادر نبود چریک‌های از جان گذشته شهری را که علیه رژیم به تروریسم دست یازیده بودند، کنترل کند. هرچه پلیس پیچ‌ها را سفت‌تر می‌کرد، اپوزیسیون نیز از احساسات بیشتر و شدیدتری برخوردار می‌شد... .»
واقعیت حمایت کارتر از شاه
شب ۱۵ نوامبر، در ضیافت شامی که از طرف کاخ سفید به افتخار شاه برگزار شده بود، کارتر حمایت دولت آمریکا را در دفاع از رژیم خفقان و ترور شاه اعلام کرد. گزارش این ضیافت در بسیاری از جراید و من‌جمله «واشنگتن‌استار» به چاپ رسید. در این گزارش آورده شده که «با توصیف اینکه شاه رهبری آگاه است، وی [کارتر] گفت، همبستگی نظامی ما غیرقابل‌تزلزل است و این همبستگی در تأثیر جهانی‌اش سودمند است... ما به قدرت ایران به منزله بخشی از قدرت خود می‌نگریم و ایران نیز قدرت ما را همانند قدرت خود می‌داند... .» در این ضیافت، کارتر خیلی از «رهبری خردمندانه» شاه تعریف و تمجید می‌کند! شاه در جواب به سؤال خبرنگاران درباره گاز اشک‌آوری که در تظاهرات صبح همان روز باعث سرازیرشدن اشکش شده بود، می‌گوید: «آنچه باعث سرازیرشدن اشک من شد، صحبت‌ها و تعریف‌های خوشحال‌کننده کارتر بود!... .»
مقالات متعددی در جراید، حمایت کارتر از شاه را به‌عنوان بهترین نشانه دورویی وی قلمداد کردند. مقاله «هاریت هورن» در روزنامه «نیویورک‌پست» ۱۶نوامبر، نمونه خوبی است که وی در آن با ذکر شاهد مثال‌هایی از خفقان موجود در ایران می‌نویسد: «این ملاقات شاه و شهبانویش، دورویی گویایی را در مقابل ما قرار می‌دهد. چرا باید ما در مقابل شخصی که تخت و تاج سلطنتش را با استفاده از وحشیانه‌ترین طرق سرکوبی پابرجا نگه‌داشته، قالی قرمز پهن کنیم؟ یک دلیل این است که این محمدرضا پهلوی، با آن چشمان نافذ طلایی فریبنده‌اش، مخلوق خود ماست. در سال۱۹۵۳ میلیون‌ها دلار از پول‌های مالیات‌پردازان آمریکایی خرج این شد که حکومت قانونی مصدق برکنار شود و شاه فراری روی کار آورده شود. شاهنشاه، تخت سلطنت، هواپیمای جنگی و ارتش پلیس مخفی‌اش را مدیون سازمان سیای ماست... .» بعد نویسنده مقاله‌اش را اینطور تمام می‌کند: «ایران به مدارس، مشاغل، وسائل بهداشتی، جاده و... احتیاج دارد و حالا شاه اینجاست که هواپیما و بمب‌های بیشتری خریداری کند و کاخ‌سفید هم به او خوشامد می‌گوید. این یک دورویی است... .»
اما از میان تمام جراید پرتیراژی که درباره سفر شاه به آمریکا نوشتند، مقاله‌ای در مجله «ویلج‌ویس» به تاریخ ۱۴نوامبر، بهتر از همه لب‌مطلب را ادا می‌کند: «سه‌شنبه آینده با ورود شخصی به ایالات‌متحده که می‌تواند به‌خاطر دستاوردی برجسته، یعنی قالب‌کردن مشتی شکنجه‌گر به‌عنوان انسان‌هایی شیک و آراسته، به‌خود ببالد، این امر ثابت خواهد شد که شکنجه را می‌توان از درون یک لیوان پر از شامپاین، زیباتر دید و پس از بلعیدن دهانی پر از خاویار لذیذتر چشید... .»
در همینه زمینه :