گزارش
گره‌های کور طرح هوشمندسازی یارانه نان
تثبیت قیمت نان و پرداخت نشدن مابه‌التفاوت هزینه‌های نانوایان به افزایش تخلفات و دور شدن طرح از اهداف آن منجر شده است
مرحله اول طرح هوشمندسازی یارانه نان به مراحل پایانی خود نزدیک می‌شود. این طرح در اجرا با مشکلات زیادی مواجه بوده است. روز گذشته مدیرکل هماهنگی و نظارت آرد و نان شرکت بازرگانی دولتی ایران اعلام کرد ۹۹درصد واحدهای نانوایی کشور به کارت‌خوان مجهز شده‌اند و با اجرای فاز دیگر این طرح، هدررفت حوزه آرد و گندم به حداقل می‌رسد. کاهش خروج آرد از چرخه رسمی تولید نان، نخستین و مهم‌ترین هدف اجرای طرحی بود که با نام هوشمندسازی یارانه نان از مردادماه اجرای آن در نانوایی‌های تهران و دیگر مناطق کشور آغاز شد. به موجب این طرح میزان فروش نان در نانوایی‌ها با استفاده از کارت‌خوان‌های ویژه‌ای که در اختیار این واحدهای صنفی قرار گرفت، مشخص و براساس آن میزان آرد دریافتی نانوایی‌ها با میزان فروش آنها متناسب شد. پیش از آن بسیاری از نانوایی‌ها آرد یارانه‌ای دریافتی خود را با توجه به ثابت ماندن نرخ نان برای مدتی طولانی و افزایش هزینه‌های پخت، به قیمت آزاد به اصنافی که سهمیه آرد نداشتند می‌فروختند تا مابه‌التفاوت این هزینه و درآمد جبران شود. دولت با اجرای طرح هوشمندسازی، یارانه آرد را برای اصناف و صنایع به جز نانوایی‌های سنتی قطع کرد و قرار شد این یارانه برای نانوایی‌های سنتی واریز شود تا نرخ نان برای مصرف‌کننده نهایی ثابت بماند. اما با گذشت 3ماه از آغاز اجرای این طرح به‌نظر می‌رسد مشکلات اجرا آن را از اهداف خود دور کرده است.
ادامه تخلف‌های صنفی
مدیرکل هماهنگی و نظارت آرد و نان شرکت بازرگانی دولتی روز گذشته در اظهارات خود بر تغییر نکردن قیمت نان برای مصرف‌کنندگان تأکید کرد و گفت: مابه‌التفاوت قیمت یارانه‌ای و تمام‌شده را دولت به نانوایی‌ها پرداخت می‌کند. اظهارات محمد‌حسن‌جلالی در شرایطی است که اتحادیه‌های صنفی از خلف وعده دولت در زمینه پرداخت این مبلغ خبر می‌دهند. از سوی دیگر این مقام صنفی رقمی را نیز برای میزان آرد و گندم صرفه‌جویی شده از محل اجرای این طرح اعلام نکرد، درحالی‌که به‌گفته او طرح در 99درصد نانوایی‌ها اجرایی شده و بر این اساس می‌شد برآوردی نزدیک به واقعیت از میزان کاهش قاچاق و صرفه‌جویی و کارایی طرحی که هزینه‌هایی برای دولت داشته، ارائه داد.
مشاهدات میدانی خبرنگاران همشهری حاکی است تخلفات واحدهای صنفی در زمینه فروش نان در ماه‌هایی که از اجرای طرح هوشمندسازی می‌گذرد کاهش نیافته و تنها شیوه اجرای آن تغییر کرده است. طی این مدت گزارش‌های زیادی درباره کاهش ساعات کار نانوایی‌ها، کوچک شدن اندازه نان و همچنین تراکنشهای صوری در نانوایی‌ها برای بالا بردن تعداد فروش در کارت‌خوان‌ها منتشر شده که نشان می‌دهد این طرح با مشکلات بنیادینی در اجرا مواجه است و بعید است با شیوه اجرای کنونی به اهداف خود دست یابد. حتی اخیرا گفته شد برخی نانوایان با خرید کارت هدیه تعداد تراکنشهای روزانه کارت‌خوان‌های خود را بالا می‌برند تا سهمیه آرد بیشتری با نرخ یارانه‌ای دریافت کنند.
دولت خلف وعده کرد
رئیس اتحادیه نان سنگک تهران درباره مشکلات اجرای طرح هوشمندسازی یارانه نان به همشهری گفت: پارسال نرخ‌نامه‌ای داشتیم که تا پایان 1400اعتبار داشت و برای امسال باید نرخ جدید اعلام می‌شد اما با اجرای طرح هوشمندسازی قرار شد دولت امسال مابه‌التفاوت هزینه تولید را به نانوا پرداخت کند تا قیمت نان برای مصرف‌کننده ثابت بماند اما این مابه‌التفاوت پرداخت نشد. محمد سلیمانی افزود: 15درصد و 10درصد مشوقی که امروز دولت برای نانوایی‌های نوع یک و نوع دو پرداخت می‌کند به هیچ عنوان نمی‌تواند هزینه‌های پخت نان را پوشش دهد و اگر قیمت فروش نان ثابت مانده به این معنا نیست که هزینه تولید آن هم ثابت مانده باشد. این مقام صنفی افزود: علاوه بر افزایش 57درصدی دستمزدها، دیگر هزینه‌های ما نیز 200تا 300درصد افزایش یافته است به همین دلیل در ایام محرم کارگروه آرد و نان تصویب و سازمان حمایت موافقت کرد که مابه‌التفاوت 80درصدی هزینه‌ها به نانوایی‌ها پرداخت شود، این موضوع به وزارت کشور محول شد اما تاکنون هیچ‌گونه پرداختی به نانوایی‌ها انجام نشده درحالی‌که با وجود ثابت ماندن قیمت‌ها و خلف وعده در پرداخت مابه‌التفاوت هزینه، جریمه‌های نانوایی‌ها نیز 10برابر شده است. سلیمانی تخلفات واحدهای صنفی را باتوجه به شرایط هزینه کنونی اجتناب‌ناپذیر دانست و افزود: اگردولت 70تا 80درصد مابه‌التفاوت را به نانوایی‌ها پرداخت می‌کرد خودبه‌خود جلوی تخلفات گرفته می‌شد، زیرا نانوایی یک واحد تولیدی تک محصولی است؛ وقتی نرخ جدید به نانوایی داده نمی‌شود نانوا برای جبران هزینه‌ها یا به کم‌فروشی روی می‌آورد یا به گرانفروشی تا بتواند هزینه‌ها را تامین کند.
با این حال بسیاری از نانوایی‌ها از تعداد کارگرها کم می‌کنند یا کارگرهای با مهارت کمتر استفاده می‌کنند تا ضمن کاهش پرداختی‌ها، ناچار به روی آوردن به شیوه‌های دیگر تخلف نباشند اما واقعیت این است که ادامه فعالیت با شرایط کنونی امکان‌پذیر نیست.
تا پیش از اجرای طرح هوشمندسازی گفته می‌شد برخی نانوایی‌ها بیش از ۳۰درصد سهمیه آرد خود را خارج از شبکه به فروش می‌رساندند اما امروز هم 2عامل تثبیت نرخ نان و تفاوت نرخ آرد برای نانوایی‌های سنتی و فانتزی عملا انگیزه ادامه این تخلف را برای واحدهای صنفی سنتی‌پز فراهم کرده است.
